Вера адарвала вочы ад манітора. Паглядзела ў вакно. Болей за ўсё ёй хацелася б зараз апынуцца у сваім садзе, сядзець на тэрасе і піць каву, глядзець паверх ружаў на недалёкі лес. Назіраць, як гуляюць у валейбол дзеці з мужам. Пагаварыць з бацькам. Запрасіць яго да сябе, пасадзіць яго за садовы столік і не пакрыўдзіцца, калі ён нагадае, што Дзяніс ніяк не замацуе на плеценай стольніцы шкло. Пачаставаць бацьку гарбатай і паслухаць, што ён назбіраў тры літры журавінаў і іх трэба тэрмінова замарозіць на зіму, таму што гэта прыродны антыбіётык і найлепшы сродак ад высокага ціску. Вера не стане ў соты раз нагадваць яму, што яна гіпатонік, і ейныя лекі — гэта кава з шакаладам. І можа, яны пакаштуюць прысланага маці французскага шакаладу, а можа, нават маці сама прыедзе і пахваліць Верыны ружы і бацькаў новы плот. І яны будуць размаўляць, як некалі раней, калі яна была маленькая, бацька быў вечным паэтам-пачаткоўцам, а маці — маладым навукоўцам. І ўсё жыццё, уся любоў, усё шчасце былі наперадзе.
Але гэта ілюзія. І хутка вечар. Прыйдуць дахаты муж і дзеці, і трэба ўсё ж згатаваць паесці. І потым, калі дасць Бог, усё будзе як звычайна: вячэра, і я гэта не ем, і тое не ем, хатняе заданне, мультфільмы і інтэрнэт па таймеры, прасаванне адзення на заўтра, пачысціць малому абутак, папярэдне вытрасшы з яго пясок (адкуль у школьніка столькі пяску?), пачытаць сыну кніжку, пагаварыць перад сном з дачкой, пацалаваць на ноч абодвух, сказаць «Дабранач. Я цябе вельмі люблю». Пайсці на кухню, памыць посуд, падмесці і памыць падлогу, прабурчэць штодзённае «Ці тут панства ела, ці тут свінні пасвіліся?», пагутарыць з мужам. Прыняць душ. Пачытаць навіны ў інтэрнэце.
Не варта, не варта было рабіць гэтага перад сном. Цяпер не заснеш і будзеш думаць, што вось ён — канец свету, і жыццё пражытае дарэмна, і няма перспектываў, і трэба некуды бегчы. А куды бегчы? Куды ўцякаць, калі дзеці вучацца тут у гімназіі, і яны прызвычаіліся да сваіх сяброў і настаўнікаў?
Калі тут свой, «родны» педыятр у паліклініцы, які ведае дзяцей ад нараджэння. Калі тут твой сад, і твае ружы, і бацька акапаўся у вёсцы. І як жыць без любімай працы? Архівы ёсць дзе заўгодна, але ці зможа яна ў іх працаваць і пісаць артыкулы, калі прыстроіцца рабіць якой-небудзь афіцыянткай? Наўрад ці яна здолее трапіць ва ўніверсітэт. Нават калі яна не будзе мусіць зарабляць, дзякуючы Дзянісавай прафесіі, ці зможа яна займацца навукай, ці знойдзе адпаведную сабе і дзецям нішу ў новым грамадстве? Так, тут усё як бы блага, але збольшага надзейна, бо знаёма. І не сказаць, каб надзейна блага. Калі падумаць, то нават нядрэнна, хоць яны і бягуць кароткімі перабежкамі паміж фінансавымі крызісамі і валютнымі патрасеннямі, паступова страчваючы да іх усялякую чуллівасць. Тады спыняюцца і ўспамінаюць: «Як мы раней жылі, як выкручваліся? Ах, так — елі квашаную капусту з бульбай». Канечне, калі ў цябе дзеці, ды ў сучасным тэхналагічным свеце, апынацца ў безграшовым стане ўсё складаней. Толькі тое і суцяшае, што прынамсі вайны пакуль няма. Але пры гэткіх суседзях — ці надоўга? Дасць Бог, хоць іх, беларусаў, гэтая доля абміне.
Каб толькі дзеці маглі пажыць добрым жыццём, самарэалізавацца! Можа быць, тут нешта зменіцца, нарасце мяса на касцях. А не — хай дачка з сынам, падросшы, самі выбіраюць, дзе ім жыць, і едуць у лепшы свет, калі захочуць. І калі яшчэ не будзе позна. Як ёй хочацца верыць, што яны здолеюць быць шчаслівымі на радзіме! Можа быць, проста таму, што тут жыццё ідзе па наезджанай каляіне?
Гэткія разважанні неразумныя, магчыма, недальнабачныя з ейнага боку, але няма ў яе ні інстынктыўнага пачуцця, ні адвагі, каб уцякаць. Яна глядзіць назад і не можа прадказаць, што чакае іх наперадзе. Яны не першае пакаленне на гэтай зямлі, каторае строіць планы на будучыню, але ці не застанецца ейная сям’я і іхнія сучаснікі, таксама, як і папярэднікі, толькі ўгнаеннем для роднай глебы? Гісторыя вучыць таму, што нічому не вучыць.
Відаць, яна эгаістка, баласт для сваёй сям’і, але ёй шкада кідаць тое, што яна любіць. І справа нават не ў статусе ці маёмасці — у заможнай краіне маёмасць, можа, лягчэй будзе набыць, хоць і цяжэй, улічваючы ўзрост, — статус. І, казаў бы той Ясінскі, «без бібліятэкі, мэблі і экіпажаў можна быць вельмі шчаслівым, не будучы рабом». Але рэч у тым, што тут яшчэ столькі нязробленага, недаследаванага, недалюбленага. З’едзе яна — і гэтыя таямніцы закрыюцца для яе назаўжды. А самае галоўнае — не спраўдзіцца мара пра паўнавартаснае жыццё ў роднай краіне. Што прымушае яе так думаць: упартасць, нягнуткасць, мэтанакіраванасць, інтуіцыя альбо стома?
Яна разумее, што гэтая краіна як быццам выціскае з сябе людзей накшталт яе. Можна паддацца патрыятычнаму настрою і сказаць, што гэтак краіна нараджае сваіх дзяцей. Але нельга забываць, што свет большы за мацярынскае ўлонне. Проста, відаць, лягчэй рабіць тое, што і рабіла: каціць угару камень, не ведаючы выніку, а недзе і прырыхтаваўшыся да паразы, аддаўшыся на волю лёсу. Ды й позна ўжо нешта радыкальна мяняць. Позна для гэтага ўзросту, позна для гэтай пары дня, ці, правільней сказаць, начы.
Нараніцу можна паспаць даўжэй, справадзіўшы дзяцей у школу, а мужа на працу, бо заўтра якраз методдзень: няма заняткаў ва ўніверсітэце. Ды шкада марнаваць час. Лепей засесці ў архіве ці навуковай залі альбо папрацаваць за кампом дома. Трэба навесці на мабільным будзільнік, а то ўсе праспяць, калі яна не выцягне сябе своечасова з ложка.
Як заўжды, першая гадзіна. А шостай пад’ём. Хоць ты не кладзіся спаць. А ўстанеш — як і не было начы. Як і не было.
27 лістапада 2012 — 23 снежня 2014 г.
АПАВЯДАННІ
ВЫРВІ ГЭТА З МЯНЕ
Ды, можа, і не было ўсяго гэтага. Можа, і не яны ўтварылі заўсёднае балота з кіслай кавы, попелу, печыва й ліпкіх костачак чарнасліву на стале. І хіба пазяхала спінай да іх ноч і глядзела ў паўпаварота са стомленым здзіўленнем у адвешанае вакно. І няўжо ты думаеш, гэта сапраўды Ён сутуліўся ў кутку, заціснуты паміж хлебніцай, слоікам узвару й талеркамі, што нахабна тарэшчыліся сваімі замежнымі відамі са сцяны.
Яна адшчыквала вэнджаную рыбу, як хлеб, і ненаўмысна запівала яе гарбатай. Зацята, панікліва шкрэбла вачамі донца філіжанкі, але глей чаінак не ператвараўся ў словы. Тыя ж, як гарэзлівыя чарцяняты, скакалі па закорках сваіх гаспадароў, тузалі за доўгія ў абаіх валасы, дзьмулі ў вушы, казыталі скрыўленыя вусны й недаўменна ўздымалі бровы, калі іх, нячысцікаў, удавалася злавіць за пяткі, падалі, звешвалі галовы, як кветкі-званы на плоце, і храплі самым подлым чынам.
Яго ўжо амаль нудзіла. «Божа! Калі яна навучыцца не есці цукеркі з салам і піць расол у прыкуску з шакаладам. Такія звычкі, такі характар, такі твар. Як агідна! Суцэльнае павуцінне навокал, усё зламана, нават магнітафон — цяпер маўчаць, чакаць, трызніць першым тралейбуса-ам…». Ён здрыгануўся, і сіні сполах пляснуў яму рукой па сумных вачох. «Ну вось ізноў: нашто запускаць лыжку для гарчыцы, як маятнік, між зубоў і малаціць ёю, быццам гэта “працяг справы бацькоў”. Дзіця-а…».
«…Я хацела б жыць, як немаўля, у калысцы ягонай моцы. Можа, тады б ён не пакідаў мяне так надоўга адну — кожны ж ведае, што маленькія дзеці баяцца цемры. A тут… A ў гэтым склепе жах капае са столі й ліжа мой мозг няўцешнасцю бяссонніц. Я кожную раніцу апранаю бутафорскія строі гусара (памятаеш, у такія любяць прыбіраць дам на ўсялякіх урачыстасцях) і йду на цябе са сваім барабанам, але ж туга…».
«…Простасці, простасці… Мы ніколі не будзем “марацца” простасцю. A я ўжо знямог. Як абліты ў трыко дрэсіроўшчык, з удавана шчаслівым павіскваннем паганяю свой лёс, a той шалёна выконвае “па”, рагоча, матляе кветкаю за спацелым вухам. Зазірні гэтаму коніку пад павекі — няўжо ты бачыш што-небудзь, акрамя круга й маёй самоты?»
…Машына прашаргатала пакрыўджана й высунула знадворку ў кухню святло фараў, быццам кіроўца — локаць у адчыненае акенца. З напружаным ад блізарукасці вострым тварам Яна пацягнулася цераз стол, зачапіла слупок печыва, акунула варсінкі швэдра ў сочыва на скібачцы адкусанага батону, нарэшце, зло плюхнулася на зэдлік, і храпкі Яе зарухаліся ненасытнымі зябрамі. Ён усміхнуўся, заўважыўшы, што Яна капрызліва спадзяецца на здагадку, адкінуў важкія валасы й суцешыў: «Не трэба завешваць. Дарэмны страх, супакойся. Эх, гора ты маё, гора…».
