Гэты пах быў для мяне як аплявуха — ніколі мне не давалі поўху, але я адкінула твар убок і назад гэтаксама, як гэта робяць у кіно. А потым мяне развярнула й страсянула, як быццам мяне аблілі кіпенем. Мазгі мне засціла нянавісцю адразу. Надзя, відавочна, заходзіла да мяне, не заспела ў хаце й скіравала ўжо была ў парк. Але развярнула яе гэтак жа, як і мяне, калі я тарганулася, бо адчула гэты салодкі крывавы пах нястрыманага, карыслівага цела й няўдалай парфумы. Хаця я думаю, што страсянула мяне нават не праз пах, а праз тое, што прыхаваныя хвалі рэўнасці ў нас пазналі адна адну хутчэй за нас. Размова, праўда, пачалася яшчэ прыстойна. Надзя спыталася, ці не Марыяй мяне клічуць, а потым паведаміла, што яна Змітрова дзяўчына. Гэта мяне чамусьці развесяліла, магчыма таму, што я ўжо даўна не чула ягонага імя. Наступная ж фраза, якая магла мяне павесяліць хутчэй, чым папярэдняя, прывяла мяне ў стан ледзянога, злоснага шаленства. Пасля таго, што мне прыйшлося перапакутаваць, яна прасіла мяне:
— Аддайце мне яго! Адступіцеся!
Вось тут да мяне дайшоў сэнс папярэдняга сказу (Змітрова дзяўчына яна! Скажы яшчэ — самога цара Саламона! Каб і хацела адступіцца, не адступлюся цяпер!), і я, склаўшы рукі на грудзях, састроіла здзекліва ўважлівую, але гордую міну (спадзяюся, усё ж не змучаную й не няшчасную).
— Аддайце! Вы ж сабе лёгка знойдзеце іншага! Вы ж сапраўдная, а я больш не магу! Не магу фарбаваць валасы, рабіць завіўку, падрабляць выраз твару, як у Моны Лізы. Я ўсё роўна не буду вамі. А вам жа нічога не трэба выдумляць — проста быць сабой, і мужчыны вас будуць кахаць. А я не магу. Я ледзь утрымліваю яго каля сябе. Я яму надакучыла. Я мяняюся, але ўсё роўна не паспяваю. Нашу чорнае, прыходжу ў парк, а вы ўжо ў шэрым. Нашу шэрае, а вы ўжо ў чырвоным. Я не ўмею быць такой, як вы. Ну адступіцеся! Зрабіце так, каб ён на вас забыўся, каб у яго знікла ўсялякая надзея. Можа, тады ён прытуліцца да мяне душой. Ён жа ганарлівы. Ён не будзе за вас змагацца. Ён і зараз моўчкі трывае на адлегласці, хаця сэрца ягонае з вамі — пячэцца, сквірчыць пырскамі на вашым агні. І целам ён не са мной. Ён не трапляе ў мае рухі. Не знаходзіць мае грудзі. Ён з вамі. Раз за разам ён гэта робіць з вамі, а не са мной. Астудзіце яго. Пакрыўдзіце яго. Зрабіце ягонаму гонару так балюча, каб ён ужо ніколі не захацеў да вас! Вы ж халодная! Злая! Ну дык будзьце сабой! Вы ж не разумееце яго! А я разумею! Я адна вартая ягонага кахання!
— Ну няхай ён вас і кахае! Што вы тут перада мной прамовы робіце! Начыталіся кніг! Што ні слова, то нейкі пазычаны пафас. Вы што, па-чалавечы размаўляць не ўмееце? Вам жа можна дыягназ ставіць. Вы што, думаеце, тое, як і што чалавек кажа, не ўплывае на ягонае жыццё? Ды калі вы й далей будзеце думаць і размаўляць гэткім чынам, усё скончыцца клінікай. Ды вас і сурочваць не трэба… Самі сябе й сурочылі.
— Вось! Вось дзе яно! Вядзьмарка паганая! Сядзіш сабе тут, на людзей псоту наводзіш! Нікога табе не шкада, акрамя самой сябе!
— Ой, ды не сквярыцеся вы. Наўкола людзей поўна. Не можаце са сваім мужыком паладзіць, няма чаго да мяне лезці. «Грудзі ён мае не знаходзіць!» Відаць, доўга шукаць трэба.
— На сябе паглядзі, грымзала! Ссохлая ваўчыха пасля зімоўкі!
— Затое не аброслая кумпякамі, як ты.
— Дзе ж ты іх бачыла, карова здыхлявая?
— На гэтай тупой шчаціністай свінаматцы, што тут рохкае перада мной. І яшчэ з конскім хвастом. На галаве.
Тут мы добра папляваліся, выдралі адна ў адной колькі рудых валасінаў (з той толькі розніцай, што адныя — натуральныя, а другія — пафарбаваныя) — не ведаю, праўда, ці з валасянымі цыбулінамі, — папярэдзілі адна адну, што «век табе шчасця не бачыць, асабліва з ім», узаемна пажадалі ўжо ўсялякіх дробных непрыемнасцяў і разышліся. Шкада: мала пабіліся, мала пагаварылі. Толькі што перад дзецьмі няёмка — куды ўжо там болей. Яны мяне цяпер жахліва баяцца: вядзьмарка, ваўчыха пасля зімоўкі (ссохлая!), ды яшчэ здыхлявая карова. Нават для дзіцячага розуму гэта занадта, хаця цалкам дапушчальна й рэалістычна. Таму дзеці ад мяне зноў аддаліліся, і калі я выходжу на двор, яны, бедныя, галёкаюць і не ведаюць, куды ўцякаць і дзе хавацца. Тая ж Насця да мяне тыдзень не прыходзіла, а ейная ўлюбёная рудавалосая лялька ўвесь час валялася мокрая й брудная на ганку, і з кудзерамі ейнымі граўся вёрткі знуджаны кот.
Пазнікалі ўсе, нават Габрусь, — але я вырашыла, што не здамся й што ніякая Надзя ў сваім айчынным ружовым трыкатажы з зацяжкамі не сапсуе мне майго шчаслівага жыцця. А яна нічога — толькі што пакамечыла сябе падробкамі й сваёй маладой, не вельмі здаровай злосцю. Знешне бесхарактарны псеўдарамантычны вобраз, але гэткія насамрэч бываюць вельмі прагматычнымі. Усё жыццё палююць, пралічваюць і цудоўна адчуваюць кан’юнктуру. Вучобу, працу, дзейнасць, інтарэсы выбіраюць такія, каб лягчэй было знайсці мужа. Таўкуцца там, дзе болей мужчын. Вынюхваюць, вышукваюць, выбіраюць найбольш перспектыўных альбо ўжо самарэалізаваных. Ніколі не бяруць тых, каго яшчэ трэба выхоўваць, а выдзіраюць гатовенькіх, выгадаваных іншымі жанчынамі, няхай сабе маткамі, сяброўкамі ці жонкамі. Потым — грошы, паказуха, тусоўка, уплыў, уцехі. Альбо: грошы, сям’я, дом, крэпасць, паказуха. Дзеці — альбо выпадковасць, альбо сцяг, альбо сродак. Мужчына ж калі не спраўляецца, то можна й замяніць. Сказаць «я адна вартая ягонага кахання» заўсёды знойдзецца каму. Увогуле, словы «каханне», «душа», «узаемаразуменне», «павага» такія дзеўкі часта любяць казаць, толькі чакаюць усяго гэтага ад іншых: другога накірунку вектар іхняй духоўнай дзейнасці папросту не мае. Па жыцці яны ідуць як гібрыд танка й сучкі ў перыяд цечкі. Такія — выдатная пара для мужчыны пыхлівага, для мужчыны ганарлівага, для мужчыны, які не будзе лётаць за нейкай там занадта сабе на ўме. Але вось што цябе адрознівае ад Надзінага тыпажу, дык гэта тое, што ты мужчына з гонарам, да таго ж разумны й папраўдзе таленавіты. Ты не зможаш не заўважаць ейнай кан’юнктурнасці й пустаты занадта доўга. І калі добра паразважаць, то ты зусім не ейны тыпаж, а яна сама ну ніяк не ўпісваецца ў прастору вакол цябе. І няхай мой твар — гэта камедыя лірычных станаў, але ўсё ж я прыгажэйшая за яе й пасую табе больш. Табе, канечне, самому вырашаць, але факты — рэч упартая. І гэта ўсе кажуць.
А да мяне нечакана заявілася адна незнаёмая абарыгенка й сказала: «Тут вас усе вядзьмаркай клічуць. Пагаворваюць, вы псоту наводзіць умееце. А то, можа, і прываражыць?» Я дагэтуль не ўпэўненая, размаўляла яна сур’ёзна, намякала, што ёй патрэбная мая дапамога, прапаноўвала сваю ці смяялася з людскіх забабонаў. Яна ўвогуле была нейкая незвычайная: маладая, гадоў на сем старэй за мяне, але нейкая архаічная. Прычоска ў яе была высокая, арыстакратычная — такую насілі шляхцянкі гадоў сто таму. Сукенка на ёй была таксама нейкая антыкварная, але чыстая, белая, багатая. Праўда, мне падалося, што падол ейнай даўгой сукенкі набрыняў халоднай цяжкой вадой. Здаецца, я нават пачула, як кропля вады бэмкнула аб падлогу. І тады жанчына ўздыхнула й вымавіла: «Вы яшчэ можаце спадзявацца, а мне ўжо запозна. Усё яшчэ можа змяніцца, пакуль вы па гэты бок. А ў мяне ўжо спадзеў слабы, хутчэй, нават ніякі. Маю справу можа вырашыць, сапраўды, толькі Бог».
— Вы з некім рассталіся?
— Рассталася, ды яшчэ па сваёй волі. Мне б неяк перачакаць, ператрываць, перапакутаваць, перажыць. А я не здолела… Змучылася я надта. Я замуж у дзевятнаццаць гадоў зайшла — за добрага, за багатага. Думала, буду цяпер шчаслівай, зажыву поўным, радасным жыццём. Радасці былі, і муж у мяне быў вельмі спагадлівы — не надта каб і крыўдзіў, але не змагла я сабе выгадаваць шчасця. Самотна мне было, нікому я не была патрэбная — усё адна сядзела. А муж мой, як утрапёны, справамі займаўся: гойсаў па горадзе, па ўсіх турках і барках, грошы зарабляў, за ідэі змагаўся. Хаця й я часу не марнавала: пра гаспадарку дбала, потым бедным, абяздоленым дапамагаць пачала, дом састарэлых утрымлівала. Я любіла людзей — не за ўзнагароду, шчыра ім сэрца сваё аддавала. А вось пад сэрцам у мяне жыццё гэтак і не забілася. Можа, таму нішто майго мужа ў хаце й не трымала. Я сябе страшна вінаваціла, але рукі не апускала й змагалася за гэтае дзіця, як магла: зёлкамі лячылася, да дактароў ездзіла, да бабак хадзіла. Толькі не захацеў мне Бог дзіцёнка даць. Я як у сон правалілася — адное добрымі справамі ратавалася, але потым праз новае каханне ажыла. Думаю, сядзеў ўва мне недзе глыбока гэты спадзеў — нарадзіць дзіця, хаця б і не ад свайго мужа. Але каханне — гэта не жарт, і ніякі разлік у ім ужо потым ролі не грае: закахаешся й будзеш на гэтым агні гарэць. А тут муж і пачуццё абавязку. Праўду сказана: «Нельга слугаваць двум панам». Вось я й зламалася: не магла болей маніць, здраджваць аднаму й другому, пакутаваць, чакаць і спадзявацца невядома на што. І цяжка мне было, сумна, што не магу я іншаму чалавеку жыццё даць, што гэткая я нягодная. Думала: «Нашто ж я ў гэты свет прыйшла, калі не магу сваё жыццё далей перадаць?» Але ж на нешта мяне Бог стварыў… І ў чым была мая віна? Гэта не віна мая была, а бяда. Не змагла я, не хапіла ў мяне моцы прыняць Гасподнюю волю. Думала, сама змагу ўсё адным махам вырашыць, усё скончыць, забіць сваю жахлівую бяду. А мне б варта было перажыць, мне б варта было паверыць, што не нам вызначаць, каму й калі ў гэты свет прыходзіць і калі сыходзіць з яго…
