* * *

…Так, я заўжды падазравала, што ў душы маёй хаваецца непастаянная, непаслядоўная котка. Звычайна яна спіць, уціснуўшыся ва ўласнае цела, чорная й адчужаная. Але калі яна прачынаецца, запускае ў мяне кіпцюры й мяўкае ў бясконцасць, хаця ж дакладна ведае, гадаўка, што ніхто не здолее яе суцешыць. Вось і зараз, калі я сяджу ля вакна ў прыцемку й слухаю навальніцу, нешта занадта моцна хвалюецца мая котка, намоклая ў слізі, што крапае з чырвоных кветак, павылезлых з глыбіняў памяці й прадчуванняў. Кідаецца, рвецца з грудзей вонкі й просіць у мяне паратунку. Агідная й бедная котка. Дарма ты баішся грымотаў: і гэтая навальніца нас абміне. Дарэчы, бабуля Соня неяк распавяла мне, што ейны бацька быў хворы на cухоты й шукаў сабе смерці. Так, аднойчы ён расчыніў у буру вакно й чакаў, што маланка заб’е яго. Але ніводная з іх не аказалася дастаткова міласэрнай, і дзед памёр сваёй смерцю, бо менавіта гэта было ягоным лёсам. Таму кожны раз, калі дзе-небудзь за лесам пачынае бурчэць пярун, мне робіцца неяк спакойна й радасна праз магчымасць працягу й мудрую дасведчанасць і непазбежнасць лёсу. І ты не лямантуй, перапалоханая адзінокая котка, — грымоты не ёсць прадвеснікамі ні небяспекі, ні выратавання, якое ты ўпарта хочаш бачыць у каханні. Тым больш, што кахання няма звонку. Так, яно ёсць ва ўсім: у траве, у лісці, у збялелым ад страху небе, у навальніцы, у шапаценні дажджу і ў шаляванай столі, — але таго кахання, якога ты зараз просіш у мяне, на якое ты мяне падбухторваеш, няма па-за межамі маёй асобы. Лепш кладзіся спаць, мацней уцісніcя ў сваё цела, чорная й адчужаная. І хто ведае, магчыма, заўтра я зразумею, што каханне й свабода не йснуюць паасобку, а йснуе зусім нечаканая рэч, а менавіта: каханне ў свабодзе. І, можа, я нарэшце даўмеюся, што, каб быць вольнай, не варта аб’ядноўвацца альбо адасабляцца, а трэба проста пачаць жыць…

* * *

…Калі я прачнулася, было ўжо трыццаць пяць хвілінаў на першую, і сонца ліўнем уваходзіла ў пакой. Я паставіла на прайгравальнік плыту, і маё адлюстраванне пакалыхвалася ў ёй, як у рацэ. Кава абяцала мне пазнавальнасць дня ў напаўзабытым горадзе. (Божа, як добра, што ў нас ёсць звычкі — яны настолькі палягчаюць самаідэнтыфікацыю ў новых умовах!) Разгубленыя тралейбусы чужаніцамі праязджалі па праспекце. Машыны — ні прэч, ні насустрач — проста рухаліся ўздоўж дамоў, ходнікаў і прыпынкаў. І таксоўкі — цэлае мора таксовак — пакідалі мяне шчасліва-абыякавай. Відаць, мая невылечная хвароба ператварылася ў зайздросную непатапляльнасць. З такой сілай характару можна ісці ў любую разведку боем з поўнай упэўненасцю ў тым, што цяпер ужо нішто не прымусіць мяне хавацца альбо ўцякаць. Але, дзякаваць Богу, я пераадолела ў сабе ўсялякія жаданні ваяваць, і ў мяне зараз (спадзяюся, на гады) мірны час. Так што гэтым разам мы ўжо ідзём з Мізэрыяй у тэатр. У гонар перамогі над пошукам адказаў на пытанні я й спала нават на канапе ў зале, што выходзіць вокнамі на праспект, а не ў ціхім сваім пакойчыку з гіганцкім цацачным груганом на ложку. Няхай жывуць знешняя няўтульнасць і ўяўная недарэчнасць — гэтак мне лепш адчуваецца мая ўнутраная непарушальнасць! Бадай што, можна выпіць яшчэ кавы й з’есці што-небудзь больш значнае, чым бутэрброд, бо ўжо амаль поўдзень…

А недзе каля шостай мы сустрэліся з Мізэрыяй у маім двары й накіраваліся ў тэатр. Я глядзела той спектакль трэці раз, і, калі б не гэтая акалічнасць, наўрад ці зважала б на публіку. Мы сядзелі з правага боку, амаль з самага краю, і я не ведаю, што прымусіла мяне зірнуць праз усю залу ўлева — на яго, на радзімага, у кампаніі з поўнай брунеткай у зялёным швэдары. Першая мая думка была: «Як ён мог так абысціся з Зінай, бессаромны монстр!» Але потым высветлілася, што Зіны ў гэтым сэнсе ніколі не было, бо Зіна, аказваецца, «жыве цытатамі чужых жыццяў». Я пачула яшчэ тузін сваіх любімых словаў і выказванняў, але натуральна, што ягоная брунетка ўважала ўсе гэтыя перлы за аўтэнтычныя й літаральна не зводзіла вачэй з Кірылавага рота, праз што я гэты рот пачала проста ненавідзець, а мая, разбуджаная, чорная котка смяротна на мяне пакрыўдзілася. Было за што: унутры сваёй, такой вольнай, асобы я магла б выпеставаць і лепшае каханне. І раз я ўжо такая свабодная, то я павінна была адмовіцца, калі Кірыла запрасіў нас у госці, але я паплялася за ўсімі, як авечка на закланне, на повадзе абяцання, што «мы ёй пакажам, хто мусіць з ім быць». І тамака, у майстэрні, поўнай незнаёмых мне жаночых прычындалаў, я й даведалася.

1998

«ЯК МЫ ГРАЛІ РОЗНЫЯ П’ЕСЫ»

Дзейныя асобы

Н і н а — брунетка з карэ й азызлым тварам. Увесь час размаўляе вельмі моцна, амаль крычыць, і ненатуральна, па-конску смяецца.

М і з э р ы я — дзяўчына з усходняга тыпу тварам. Сядзіць моўчкі, падціснуўшы вусны, альбо паліць і з’едліва ўздымае левае брыво, калі Ніна звяртаецца да яе.

К і р ы л а — малады чалавек гадоў дваццаці васьмі. Чарнавалосы, з рыжаватай барадой і вусамі. Час ад часу стомлена працірае акуляры, забываецца й трэ потым гэтай жа насоўкай вусы.

С о н я — дастаткова бледная худатварая бландзінка, ледзь не альбіноска. Увесь час нервуецца, больш за ўсіх п’е, прычым сама сабе налівае. Здаецца, калі б у яе было па цыгарэціне паміж кожным пальцам, гэта б ёй значна дапамагло.

Дзеянне адбываецца ў вялізным пакоі мастацкай майстэрні, дзе ўсё як звычайна: некалькі мальбертаў, запэцканыя фарбай крэслы й анучы, карціны на сценах. На стале ў куце — банкі з фарбаю й бруднай вадой, пэндзлі й алоўкі. Дзе-нідзе стаяць макеты да спектакляў, напалову разабраныя, на некаторых — пустыя бутэлькі з-пад спіртнога. Пасярод майстэрні — складзены мальберт на двух табурэтках. На ім — бутэлька гарэлкі, тоніку, пластмасавыя кубкі й нейкае відавочна перасоленае сала з хлебам. Усе чацвёра дзейных асобаў сядзяць вакол гэтага імправізаванага стала. Іх гамонку цяжка назваць агульнай, бо гавораць усе адначасова. Да таго ж Мізэрыя ўстаўляе якую-небудзь фразу, толькі калі забывае ўзняць брыво. Ніна гарлае сама па сабе, не чакае й не слухае адказаў. Кірыла і Соня размаўляюць паміж сабою, але, так бы мовіць, у плыні агульнай неразбярыхі, гудзення падвальных трубаў, ляскання пад’ездных дзвярэй і выкрыкаў за вакном пад столлю. У майстэрні гарыць святло. Адчуваецца, што звонку млява цячэ вясна. Сум, нейкае шкадаванне й яшчэ не зусім усвядомленая палёгка ад таго, што самае цяжкае, здаецца, скончылася.

К і р ы л а. …Я, напэўна, адашлю Ніну днямі дамоў: мне трэба шмат працаваць — зрабіць два макеты для Магілёўскага тэатра.

Н і н а. А вяселле мы вырашылі згуляць на вёсцы. Калі ўсе госці нап’юцца, мы паедзем з Кірылам да ракі, распалім вогнішча й будзем любіцца пад адкрытым небам.

К і р ы л а. Ты мяне кінула.

С о н я. Я цябе не кідала — я проста хацела, каб мая згода была праўдай.

Н і н а. Хочаш, Соня, і цябе запросім? Ты зусім здзічэла ў сваім Зарэччы, ці як яго там.

К і р ы л а. Ты манюка.

Н і н а. А вы ж ведаеце Вадзіма? Дык ён ажаніўся, і ў яго ў кватэры смярдзіць катамі.

С о н я. Я толькі хацела, каб гэта быў вольны выбар і праз яго — натуральнасць і чысціня пачуццяў.

Н і н а. Мне там стала так дрэнна, што мы ад яго сышлі.

К і р ы л а. Ты з’ехала.

С о н я. Я з’ехала, каб зразумець сябе й перанарадзіцца. Як бы я магла жыць з табой і разумець цябе, калі не ўсведамляла, чаго мне самой трэба?

Н і н а. А Мізэрыя — гэта прозвішча ці ймя? А Ніна Атрамант, па-мойму, нядрэнна гучыць.

К і р ы л а. Ты проста яшчэ адзін парог у тым струмені жыцця, які з маленства вучыць мяне разлюбліваць.

Н і н а. Слухай, Мізэрыя, а з тым лесніком, пра каторага яна распавядала, у іх сапраўды нешта было, альбо яна ўсё дзеля смеху выдумала?

М і з э р ы я (скрозь зубы). Горшага смеху, чым ты, не выдумаеш. І дзе ён толькі цябе падчапіў?