Але тут мне, нарэшце, пашанцавала, і я была ўзнагароджаная за ўсе свае былыя пакуты (я ж казала: «Мне трэба яшчэ каго-небудзь забіць, каб Андрэй стаў звяртаць на мяне больш увагі») — мы едзем на Мадэйру. Цэлыя тры тыдні! Цэлымі днямі! Разам! Мы будзем лашчыцца і любіцца пад нейкім далёкім цёплым сонейкам і піць мадэру. Я буду сасмоктваць яе смак і пах з Андрэевага паднябення і праз смех марыць, што зноў пайду выкладаць і буду казаць студэнтам: «Пастаўце кончык языка за зубамі. Цяпер намацайце за імі гарбок і вымавіце гук…». І ўсе будуць чырванець, a я асабіста — успамінаць пра цябе, і, магчыма, спакушу ненаўмысна сваім закаханым поглядам якога-небудзь слабахарактарнага студэнта.

A цяпер мы стаім у аэрапорце, і ты пытаешся у мяне, як я пачуваюся. Як? A ніяк. Проста як маленькая брунетка ў кароткай чырвонай сукенцы з дробнымі кветкамі. Як маленькая брунетка, якая замілавана глядзіць знізу ўверх на высокага рыжавалосага мужчыну і якую ўся зала есць вачыма, бо яны — прыгожая пара. Быццам маленькая брунетка, якая днямі адаслала стрыечнай сястры рукапісы «чарадзейных казак» пра тое, як мы заўжды былі разам, выгадавалі трое дзяцей і ніколі не ўмерлі, але пайшлі на той свет. Быццам дзяўчына, якая нават не падумае пра самагубства і самоту на старыя гады. Быццам дзяўчына, якая свята памятае, што ў яе даўгія ногі і прывабная попка, што абавязвае гэтую дзяўчыну быць непахіснай аптымісткай. Быццам выключна шчаслівая дзяўчына, якой, аднак, так шкада, што самалёт не цягнік і з яго нельга таемна саскочыць на якой-небудзь невядомай станцыі. І што няма ў самалёце стоп-кранаў, a ў мяне асабіста — малеенечкай катапульты, якая б выкінула мяне — з мяне.

1998

НЯМА СОНІ ПАРАТУНКУ

Памяці

Соф’і Сымонаўны Роўды

Калі б я, як мая бабуля Соня, жыла ў век чорна-белых фотаздымкаў, я б магла зманіць сваім унукам, што ў маладосці была брунеткай. Але на самой справе ў мяне зараз даўгія светлыя валасы й твар не вельмі даверлівай коткі. У мяне зялёныя, з жоўтымі крапкамі, вочы й ледзь заўважны знак на левай шчацэ: чырванаватыя адбіткі кончыкаў пальцаў. Калі мая маці была цяжарная, яна наступіла на качку й з перапуду схапілася за шчаку — праз гэта я й жыву цяпер з такой адмецінай. Шчыра кажучы, яна мне ўва мне больш за ўсё падабаецца: ва ўсіх ёсць галава, вушы, вочы, нос, рот і ўсё астатняе — гэта звычайна й ненадзейна. Ненадзейна ў тым плане, што толькі знак супакойвае мяне, калі раптам вынырвае з нутра самага глыбокага страху сумненне: «Ці я — гэта я, альбо я ёсць некім іншым?» Праз свой знак я магу ўспрымаць сябе ўсур’ёз. Калі здараецца нешта жахлівае: няшчасце, не шанцуе альбо яшчэ якая брыда, і думаеш адразу: «Так не бывае. Гэта не са мною. Гэта занадта дрэнна, каб быць праўдай», — дастаткова дастаць люстэрка, паглядзецца ў яго й зразумець, што ўсё гэта насамрэч, што ўсё гэта са мной. Але тое й добра: са мной здараюцца рэальныя непрыемнасці, якія патрабуюць рэальнага рашэння ад мяне як ад рэальнай асобы. Я сапраўдная — я не цацка ў нечых нягеглых руках альбо сон бадзяжнага пудзеля. Я адметная, а значыць, я існую.

І хаця ў сенцах цяпер цёмна, і ў якім-небудзь палоніку сябе не надта што разгледзіш, я ведаю дакладна, што я ёсць: я гляджуся ў сэрца засмяглага палкага ветру, які разбіваецца грудзямі аб дах, каб дапасці да мяне.

А я заварваю ў сенцах каву й меланхалічна разглядаю апельсін на палічцы. Сярод нажоў, драчак і закатвальных машынак. Засохлы й закінуты, непатрэбны цяпер ужо нікому. Вось так і каханне хоць-калі, як апельсін, які своечасова не з’елі. Спачатку адкладалі на потым альбо пакідалі іншым.

А затым ён загніў, але выкінуць было шкада, і застаўся засыхаць, каб аднойчы нечакана напоўніць сенцы незабыўным пахам цэдры. У пятнаццаць хвілінаў на шостую, калі я звычайна п’ю каву (вясною — у дварышчы, як цяпер), калі няма кахання й нянавісці таксама няма. І толькі аблокі ладзяць у небе нейкую няўцямную батлейку ці то пра мінулае, ці то пра будучыню. Толькі мне гэта ўсё роўна: я не хачу ведаць ні аднаго, ні другога — няхай сабе плывуць. Я й сама плыву цяпер праз свае дні, як вялізны пусты-пусты шар. І ў самай сярэдзіне — маленькае-маленькае сэрца… Не, зусім не гэтак: раздзьмутае, набрынялае сэрца, абторканае стрэламі Купідона, дзідамі помсты, шпількамі крыўды й падобнае да тоўстай гультаяватай падушкі для іголак.

Пастаянства непастаянства аблокаў — гэта я й маё жыццё. Хоць на самой справе я не жыву — я толькі расстаўляю й разглядаю дэкарацыі свайго жыцця й распытваю пра іх суседзяў. А для астатніх я — эўфемізм на задворках чужых пастскрыптумаў. Для іх я прайграла, як толькі прыехала на вёску.

І тым больш — калі запрасіла іх на Каляды на нашую п’есу.

Я напісала яе ў самым пачатку кастрычніка, калі ўсталявалася тут. У мяне нават хапіла вар’яцтва чытаць яе па вечарах Віктусю з Махмудам і дзяўбсці потым: «Зразумейце, мае героі — гэта я, але я — гэта не мае героі. Мае п‘есы як яшчаркі, якія сноўдаюць па маім целе, і калі да іх нехта дакранаецца, яны пакідаюць на мне свае хвасты…». Мае слухачы па прымусе вагаліся паміж пашанай да мяне й паўтара літрамі cамагонкі ў бутэльцы з-пад кока-колы. — «Вазьмі больш!». І мы бралі.

А п’еску гэтую мы паказалі перад cваімі і гасцямі на Новы год. Гралі ў ёй я, Віктусь, Махмуд і цётка Каця. Цётка Каця хацела сабе галоўную ролю, бо ў дзяцінстве пела ў хоры й мела «найвыдатнейшы артыстычны талент», але ніяк не магла стрымаць слёзы, калі прамаўляла словы. Па-праўдзе, я таксама плакала, калі пісала ўсё гэта, але нічога не зробіш — прыйшлося ратаваць сітуацыю й загартоўваць характар: сыграць саму сябе яшчэ раз.

На спектаклі прысутнічалі: 5 бабак і 2 дзяды з вёскі Зарэчча (усе, хто меліся там у наяўнасці);

— 2 п’яныя пастухі з вёскі Cтаткі — бацькі выканаўцаў мужчынскіх роляў; пачэсны камбайнёр калгаса — Дрыла; мае бацькі з выразам абсалютнага жаху на тварах і надзеяй, што Бог на мяне не забудзецца;

— мая чырванашчокая сястра ў дарэмным пошуку кумпяка;

— мая сяброўка-рэжысёр: «Вялікі дзякуй! Гэта так шчыра, так натуральна! Сапраўднае жывое мастацтва!»

Дзіва што: Віктусевы металічныя пярэднія зубы — гэта не грым, а сумная рэчаіснасць… …Тым не менш я да самага сакавіка пісала Віктусю лісты. Азяблыя, яны ляжалі халоднай кіпай у блакітнай скрыні з надпісам «Пошта», бо паштарцы не было як хадзіць з вёскі ў вёску праз снег. А Віктусь штодзень сядзеў у мяне за вячэрай і распавядаў пра лясніцтва, пра лес, пра лісічкі ў 55 квартале, і па колькі прымаюць чарніцы ўлетку. А я ўсё тлумачыла ў сваіх лістах пра сябе, пра былое жыццё, пра Кірылу, пра тое, што было да яго. Але што — нашыя прызнанні? Усё роўна яны падаюць, як камяні ў ваду. Нехта бухае іх абдумана й трапна. Нехта пускае каменьчыкі рыкашэтам. А я не ўмею ні так, ні гэтак. У мяне яны сыплюцца й сыплюцца без глузду скрозь пальцы, і я ніколі не ведаю, што значаць гэтыя прызнанні для тых, каму я іх раблю… І калі Віктусь нарэшце начытаўся маіх недарэчных споведзяў, ён прыехаў на ровары, у лясніцкай форме, і злосна, але справядліва сказаў: «Я, канечне, за любоў, але гэта ужо бл…ства». Баюся, ён меў рацыю: я, здаецца, так і не змагла забыць Кірыла, і я ніколі не была свабоднай за ўвесь гэты час. Вядома, мне было добра й я спазнала натуральны лад жыцця, але ўсё часцей і часцей я адкрывала п’есу на тым месцы, дзе Соня адчыняе на ноч фортку й бачыць, як выязджае з двара таксоўка. І кожная машына за занавешанымі шторамі потым здавалася Соні таямнічай утульнай таксоўкай. І не было гэтай Соні ніякага паратунку…

* * *

…Не ведаю, чаму я вырашыла, што Зіна з’яўляецца адзіна магчымай суперніцай. Увогуле, я ніколі асабліва й не зважала на яе, маленькую, рыжую, разяватую. І таму Зіна абсалютна безбалюча ўпісвалася ў сцэнар майго будучага замужняга жыцця як бяспечная штатная палюбоўніца. Я выключна лёгка ўяўляла сабе, як мы пабярэмся з Кірылам дзе-небудзь у чацвер, ускладзем кветкі на магілу Паўлюка Труса й у лепшых традыцыях Міхася Стральцова вып’ем тамака з вясельнымі гасцямі па чарцы гарэлкі. А потым я, у белым строі, павяду сваю старэнькую машыну, і не дам даішнікам ніякай нагоды ні аштрафаваць мяне, ні пазбавіць мяне правоў, бо калі я вып’ю, то раблюся па-агрэсіўнаму засяроджанай. А ў шлюбную ноч я буду танчыць танга на прыступках падвальнай майстэрні свайго мужа, і а трэцяй гадзіне раніцы да нас прыедзе на таксоўцы Зіна й скажа: «Ё… вашу маць — мне сумна». Не, Зіна не вульгарная — проста яна любіць гуляць у словы дзеля праўды характару. Да таго ж Зініны лялькі ўпарта маўчаць, і яна мусіць размаўляць за іх у рэальным жыцці. Так што я амаль заўсёды магу здагадацца, каго Зіна «ваяе» сёння. Ды доўга думаць нават і не трэба, бо ледзь не ўсе Зініны лялькі — гэта я, і, што самае цікавае, ніводная з іх не смяецца, ніводная не мае спакойнага выразу твару, але ўсе яны толькі пакутуюць і плачуць. Здаецца, цяпер я разумею, адкуль у маім жыцці бяруцца раптоўныя, неабгрунтаваныя няшчасці. Так што мая вам парада: не заводзьце сабе сябровак-лялечніц, тым больш прафесійных. Мужы-сцэнографы — таксама не найлепшае выйсце, але гэта ўжо лёс (альбо не-лёс, як у маім выпадку). Пры гэтым у мужа-сцэнографа могуць мецца лішнія квадратныя метры ў выглядзе бацькавай майстэрні, што, хаця б у першыя месяцы, стане зарукай шчаслівага сямейнага жыцця. Вы будзеце цягаць у гэтай майстэрні рамантычныя напаўпразрыстыя сукенкі, а ваш муж — таемна марыць стаць драматургам. Вы будзеце захлынацца ў прыгодах, выпрабаваннях і проста прыколах свайго жыцця (у некаторай ступені, усё ж такі асабістага, бо гарбатага магіла выправіць) і скардзіцца на іх мужу (у межах разумнага), а ён будзе «выдумляць» файны сюжэцец, а Зіна… Зіна забяспечыць яго патрэбнымі словамі. І гэтак вы ўтрох пражывяце ў згодзе доўгія-доўгія гады з адной толькі абмоўкай, што гэта ўжо будзеце не вы. Па-першае, вы ўжо будзеце не Соняй Дзядзінец, а прэтэнцыёзнай Cоняй Атрамант, а па-другое… …А па-другое, я думала, што калі гэта сапраўды лёс, то, можа, усё мусіць адбыцца само па сабе? Чаму я павінна зараз прымаць нейкае рашэнне, тэлефанаваць Кірылу й казаць: «Я згодная»? Калі б нашае аб’яднанне было непазбежным, яго не трэба было б абмяркоўваць і тым больш рэгістраваць. І потым, адкуль мне ведаць, ці з’яўляецца Кірыла маім суджаным і ці прызначаны ён мне Богам? І што такое Бог, і што — лёс? І як вырашыць, дзе памылковае дзеянне й дзе правільнае? І ці трэба дзейнічаць увогуле? І ці вартыя памылкі таго, каб іх учыняць? І ці cтане маё каханне лічыцца памылкай, калі я дзеля эксперыменту вазьму й адмоўлю Кірылу? Ці абясцэніцца яно тады й ці будзе лічыцца несапраўдным? І ці ёсць маё пачуццё каханнем, калі я сумняваюся? І ці ёсць гэтае пачуццё? І ці ёсць у нас насамрэч выбар?