— Радзівіла, — прашаптаў Стах.

— Так, — адказала Тая зьдзіўлена. — Я адмыслова даведалася. А адкуль…

— Гэта фантастыка. Гэта п'яное трызьненьне. Як ты магла выдумаць такое… Казкі трэба ўмець выдумляць. Скажы, скажы зараз жа, што гэта ўсё выдумка. Трызьненьне, хлусьня, жарт!

— Жарт, жарт, — лёгка пагадзілася Тая. — Натуральна, жарт. А ты што, паверыў? Гэта ж кім трэба быць, каб паверыць у такую лабуду. Не, ты й праўда ідыёт. Казачкі любіш, так, маленькі? Фільмаў нагледзеўся? Кніжак начытаўся? Ды што ты за чалавек? Ну ды засядзелася я ў цябе. Пайду. Спаць пайду…

Яна вельмі шчыра пазяхнула. Яе вусны, зубы, альвеолы, нёба, гартань, язык — усё, што брала ўдзел у стварэньні гэтага настолькі пачварнага аповеду — разам утаропіліся на Стаха, непрыкметна ківаючы. Хлусьня, выдумка, п'яное трызьненьне, ня слухай.

— Ты зноў нічога не зразумеў,— яна мэханічна пагладзіла ягоныя валасы. — Я ведаю, ты ня сволач, і гэта галоўнае. Жыві, дурань, адзін зь мільёнаў такіх жа дурняў. Нічога ня хочаш мне сказаць? Ё-маё, як спаць хочацца… Ну, бывай. Э-э, рукі прэч. Прэч рукі. Я буду спаць у сябе. Пусьці. Вось так. Спадзяюся, больш цябе ня ўбачу.

Растаяла. А імбрык электрычны пакінь сабе. А пра мяне забудзь. Ні я табе ня трэба, і ні ты мне. Заснуць ня можаш? Ёсьць Лічылка для дзяцей. І ты засьнеш. І не прачнешся тым, кім быў раней.

Ніколі. Добра будзе ўсё. Лічылка.

Ты стаіш перад уяўным люстрам і трымаеш у руках новенькае двухкосьсе. Двухкосьсе — вельмі важная рэч, яно ўвадначас і зброя, і абутак, і рэпутацыя, і пашпарт, і купюра несумненнай вартасці, і навагодні падарунак, і рабочы інструмэнт. Ты трымаеш двухкосьсе досыць разгублена, няўпэўнена сьціскаеш ягоныя навюткія коскі, нават, магчыма, шмыгаеш носам і мармычаш глупую песеньку. Двухкосьсе. Ты малады й здаровы, ты пакрысе звыкаешся з гэтай прыладаю ў руках, некалькі гадоў — і ты ўжо пачуваешся кімсьці кшталту ўдалага, моднага куцюр'е. Рукі твае радуюцца свабодзе карыстання двухкосьсем, ты ўпарта шукаеш таго, каго можна б было назаўжды заключыць у гэтыя трывалыя коскі. Назаўжды — гэта значыць пакуль ты жывеш. Навечна — паняцьце крыху іншае, яго можна было б патлумачыць так: настолькі далёкае будучае, якое ты здольны ўявіць. Такім чынам, ты шукаеш, носячы пры сабе двухкосьсе ў чорным футарале з плястмасавымі ручкамі. О, ты выдатна разумееш усю бязьмежную істотнасьць двухкосься, ты ўсё жыцьцё правёў сярод племені кніг, газэтаў, часопісаў, бібліятэчных фармуляраў, квіткоў, інструкцыяў, ведамасьцяў, анкетаў, календароў… Карміўся ля іхных вогнішчаў, спаў у іх буданах, вывучыў іхную мову, не разабраўся да канца ў звычаях, маляваў іх жанчын на акіянскім беразе. Без уласнага двухкосься ў гэтым сьвеце як безь языку. Цяпер ты прымерваеш яго да розных людзей, разнастайных абставінаў, усялякіх выяваў, родных і блізкіх, ворагаў і сваякоў, мімаволі параўноўваеш члены — яны аднародныя. Аднак двухкосьсе альбо не налазіць, або спадае, або не сыходзяцца коскі, як ты ні імкнешся зашпіліць іх, як ні надзімаюцца вены на тваіх руках, якія цудадзейныя мацюгі ні зьлятаюць з тваіх напружаных вуснаў. Бывае, што двухкосьсе сядзіць на аб'екце нібыта й нішто сабе, але выглядае аб'ект да такой ступені ненатуральна, што ты сам паспешліва здымаеш зь яго аздобу й запіхваеш назад у футарал. І вось урэшце насьпявае дзень (нічым, зрэшты, не прыкметны), калі ты, плачучы, нацягваеш двухкосьсе на сябе. Зь нянавісьцю глядзіш ва ўяўнае люстра. Гэтак і ёсьць: яно пасуе табе як нікому, яно быццам змайстраванае на тваю адмысловую замову. Так, так, не ламайся, яно вельмі табе пасуе. Яно табе якраз. Твой памер. Нідзе ня цісьне? Цудоўна. Паварушы пальцамі. Пахадзі з кута ў кут. Ня горбіся, выпрастай сьпіну. Файна. Гэта тваё. Цяпер ты разумееш, для чаго існуеш тут, цяпер ты ведаеш сваю сапраўдную вартасьць, свой сабекошт.

Навакольны сьвет, які яшчэ нядаўна так святочна калыхаўся перад вачыма, з такім чароўным непастаянствам прымаў самыя нечаканыя формы, цешыў і катаваў, злаваў і лашчыў, цяпер скамянеў і адвярнуўся. Двухкосьсе штосэкунды хіліць цябе да ложку, ты стаіш пад душам, і струмяні пакаёвай, але не супакойнай тэмпэратуры змываюць бруд з твайго двухкосься, але не зь цябе. Жонка, якую завуць ці то Сьнягурка, ці то Жана, паядае цябе, высмоктваючы з-пад косак, як курынае мяса з-пад костак. Цяпер усё інакш. Дэжа вю становіцца тваім звычным станам, кожная падзея падаецца табе часткай дасканала прадуманай змовы. Тупая, невядома скуль узятая стома ахутвае цябе ў самых неспадзяваных сітуацыях. Ты раздражнёны дваццаць чатыры гадзіны на содні, ты не разумееш жартаў і п'еш гарбату, не вымаючы лыжкі з кубку. Твой заробак расьце. Ты забыў, дзе паклаў ключы ад майстэрні, і ўспамінаць пра гэта табе ня хочацца. Аднойчы ты ўбачыў у мэтро дзяўчыну, твар якой быў ярка-жоўты. Твае дзеці нараджаюцца невылечна хворымі. Ты са зласьлівасьцю думаеш пра хакеістаў. Твой сусед пазычае ў цябе грошы й не аддае ўжо год. Калі дзеці кладуцца спаць, вы з жонкаю зачыняецеся на кухні й нюхаеце фарбу, а потым пакутліва пацееце да пяці раніцы. Ты параўноўваеш сябе зь іншымі й не знаходзіш адрозьненьняў. Ты перастаеш параўноўваць сябе зь іншымі й разглядваеш карцінкі. Ты становішся старшынём прафкаму. Ты становішся масонам. Ты становішся гаўляйтэрам. Ты становішся на калені. Ты падымаешся ды йдзеш на склад. Аднак ты жывеш, арганізм твой працуе, бо бацькі зрабілі цябе з гарантыяй. Калі што — можна памяняць сябе на такога ж.

Жыць становіцца ўсё лягчэй. Бо ты няўхільна прытрымліваешся правілаў гульні. Бо ты заключыў пагадненне, якое ніхто не парушае. Ты ўдаеш, што твая праца тут — гэта сапраўды вольны выбар і стыхійнае бязладзьдзе, што сэнс яе — прадукцыя. Яны стараюцца не прыдумваць для цябе занадта жорсткіх выпрабаванняў. І дзякуючы гэтаму нічога не зьмяняецца ні ў які бок. А хіба было іншае выйсце?