— Одоол, муугай муу мухар хара мэхэшэн — Балдан Сэнгэ, ошожо шорондо һуулгажа алая, — гэлсээд, шамдуу яаралтай ябахаяа түхеэрбэд. Балдан Сэнгэ тэдэниие баһа ерэхэнь гэжэ дуулаад, баһа нэгэ арга мэхэ бодобо даа. Өөртөө нэ^э хуурсаг дархалаад, тэрэнэйнгээ хабхагта долоон нүхэ хэбэ. Нүхэн бү-ридэнь түмэр ута шоронуудые бэлдэбэ.

һүүлээрнь Балдан Сэнгэ һамгандаа иигэжэ хэлэһэн байгаа:

— Би хуурсаг соо ороод үхэһэн шэнги болоод хэбтэхэб, ши наймаашадай ерэхэдэ, гэртээ уйлажа, гашуудажа һуугаа-рай. "Юун болооб?" — гээ һаань; "Балдан Сэнгэмнай үсэгэл-дэр үхэшөө" гээрэй, — гэбэ.

Уданшьегуй долоон наймаашад Балдан Сэнгындэ ороод ерэбэ ха. jig

— Юун болооб? Балдан Сэнгэ хаанаб? — гэжэ асууба. Балдан Сэнгын һамган бархиража, пугщаран:

— Балдан Сэнгэмнай үсэгэлдэр наһа барашоол даа, — гэбэ.

— Аа, үхөө бы? Үхэһэн бэень хаанаб? — гэжэ долоон наймаашад асууба.

— Газаа, сарай доро байна, — гэжэ памганиинь харюусаба.

— Үнэн гу, али бэшэ гү, ошожо харая, — гэлдэн долоон наймаашад сарай доро оробод.

Тиихэдэнь тэндэ хуурсаг байба.

— Яагаа аятай юум, ухэпэн бэен дээрэнь (шабааһалжа) һуужа абая, — гэлдээд һуубад. Тиимсээрэнь Балдан Сэнгэ долоон шороороо гэнтэ дороһоонь хадхажархиба.

1SI

— Балдан Сэнгэ үхэхэдөөш хоротой, амидыдааш хоротой, — . гэлдэн долоон наймаашад гэдэргээ харангуй гэртээ гуйлдэжз арнлшоо һэн гэдэг. %М

28. СЭСЭН БАЛДАН

Ннэгэтэ нэгэ нютагай арад зон булта суг-ларжа, ахамад ноёд түрүүтэй хаан ноёо

олонод. Тэдэ сугларагшад өөһэдынгөө дундаһаа халзан ма-лаан толгойтой Тархаалжаниие олобод. Тэрэ ноён хаании оложо байха уедэ табан напатай заахан хубуун намайе ноён болгогты гэжэ. байжа уладай дундуур гуйбэ.

Нэгэтэ заахан Балдан хубуун хаан ноёнһоон һураба:

— Зай, намайе өөрынгөө тулөө хаан ноён болгыт.

— Ши энэ олон илааһанай хааниинь боло. Зай, гу? Нэгэтэ Балдан хубуун газаагуур бургааһаар мори хэжэ

наадажа ябаба. Хаанай хажууда ерэхэдэнь, малаан толгой) дээрэнь нэгэ ехэ илааһан һууба. Хубуун тэрэ бургаапаараа шарбадажархиба ха. Хаан ухаа мэдээ алдаад, харан гэпэниинь табатай Балдан хүбүүн хойнонь байба.

— Зай, ши иихэдээ яана гээшэбши? Ерэ нааШаа үтэр т\р-гэн!

— Хаан ноён, би илааһанай зэмэ гаргажа ябанаб. энэ м>у илааһан ямар хадаа ноён хаанай толгой дээрэ njvxa оолоои. Намайе ноён болгоо бэлэйт. — ояячян Н л Хаан яахашье аргаяа үгыдэ үгэшье ^^^^^Н 6ҮҮН бургааһаа унаад, барижа ябаһан бургаапаараа тэрэшье газарта һууһан илааһа алана. һамган хүбүү

Хэдэн жэлэй үнгэрЪэн хойно нэгэ ЩШШН гаргаба. Бага хатаниинь үхибүү НШШЦЩ хаан һуужа байтараа хүбүүнэйнгээ табатай

"aha бараба. Хоёр һамгадай хооР0^Л^яаҮдалгаһаа гара-"лдаан болобо. Арсалдаан хадаа Ц°у хатамайнгаа һан юм. Буляалдажал байна бага хатаниинь ехэ хҮ°үүе.

Эдэ хоёр унэн сэхэеэ олохоо хаан ноёндо дуулгаба. Хаан унэн сэхынъ олохынгоо урда бодолгото болон хэдэн удэр һууба;-Тннгэжэ һуутараа һанана: "Урай сагта нэгэ заахан Балдан хубууе би илааһанай ноён болгоо бэлэЙб. Тэрэ хубуун ехэ боложо, ухаатаяшье хүбүүн болоо ёһотой".

Худөөгөөр ябатараа тэрэ хубуугээ танижа1 хөөрэлдэбэ. — Намда мэнэ гэпээр хоёр һамгад хубуугээ буляалдажа ерэхэ. ХэнэДншье хубуун юм, бу мэдэе. Хайшан гэжэ эхэнь шиш гэжэ унэн сэхээр хэлэхэ юм. Ши минии түлвө ошожо шуужэ угэл даа. Эрэһэн юумышни угэхэб, — гэбэ хаан. — Болохол байна, үглөөдэр ошохоб, — гээд улэбэ. Үглөөдэрынь хаанайда Балдан ерэбэ. Удангуй хоёр арсал-дааша һамгад табатай хубуугээ дунда а хүтэлеөд хаанайда оробо.

Хаанай хубсаһа умдэһэн Балдан ехэ гэгшын ноён мэтэ

һууба.

— Ундэр ехэ хаан ноён, энэ минии хүбүүн байгаа юм, — гэжэ бага хатан хэлэбэ.

Нүгөөдэнь: "Энэшни худалаар хэлэжэ байна. Гансахашье ухибуу гаргаагуй юм".

Хаан болоһон Балдан нэгэ зарсадаа һэлмымии абаад ерэ гэбэ. Удангуй һэлмэнь асарагдажа, Балдан хоёр һамгадые дахуулаад, газаа гараба.

— Таанар хоюулан энэ хубууе гаргаа хадаа хубаажа абаг-ты. Би энэ һэлмээр орой руунь таһа хаха сабшахам. Хоёр гарһаань шангаар хоёр тээшэнь татагты, — гэбэ. Зүүн гарынь баряад байһан эхэнэр һэлмээ далайхатайнь сасуу нюураа ад-хаад унашаба, харин нүгөө эхэнэрынь баряад лэ байна.

Балдан хубуүн (Хоёр эхэнэрээ хүбүүтэйнь гэртээ оруулжа, улад зоной урда үнэн сэхыень оложо, тайлбарилан хэлэбэ: — Би эдэ хоёр эхэнэрһээ түрэһэн эхынь олооб. Хүнэй тү-рэһэн эхэ ямар гоё сэдьхэлтэй гээшэб. Мүнөө хүбүүнэйнгээ алуулхаа байхада, уруугаа хаража сэдьхэлээ харанхыдахада 1 унабал. Харин гаргаагуй эхэнэртэ юун бэ? ШоНо һанаа ha* наалжа, шулуун зүрхэ зүрхэлжэ, алахынь хүлеэжэ байбал.

Тиихэдэнь улад зон гайхабад. Балдан хүбүүнэй ухаатай сэсэниие гайхабад.

Ехэ эхэнэр баярлахын ехээр баярлажа, хубуугээ дахуулаад гэртээ ошобо.

29. АРҺАН ГАЛЗУУ

Нэгэн хун гэрхэлэмни гэжэ Далайн урда оиидэ гаража, хадам басага хэлсэжэ

юпэн хоног соо ехэ зугаа хэжэ, найман хоног соо найо зугаа

хэжэ ерэхэдэнь, аньеэ хаан Арпан Галзуу гээшэ алда болохо

аматай, аршан болохо побойтой газаань ерэжэ:. — Энэ дэлхэйн ехэ суглаанһаа тапарабаш, зальгихамни ' шамайе, — гэжэ, алда амаа арһайлгажа, аршан болохо һобойёо

ирзайлгажа байхадань, мүнөөхи хун хэлэбэ:

— Ай, нохой, Богдодо баригдааЛьби.

— Богдошни юум? — гэбэ. ШЩ

— Тэһэлигээ хүшэтэйма, тэрээндэ ехэ баригдаальби, ехэ

булигдаальби, — гэнэ.

. — Юум тэрэ Богдошни? Хааным? — гэнэ.

— Хүү эльгээхэмни, малгаар ерыттаа, — гэжэ гуниба. Гурбан боошхо бэлдээд, түмэр шудэр хүүлээд, түмэр бор-

хобшо хүүлээд, хүлеэжэ байна.

Малгаарынь (Арһан Галзуу) ерээд:

— Хаанам тэрэ Богдош? — гэжэ пураба.

— Энээн соо — гээд, (боошхоёо) оёорынь хуулаад, спир-тэеэ табяад үгэбэ. I

Арһан Галзуу ерээд, боошхо руунь харахадань, өөһэнэй һүүдэрынь харагдаба тэрээнь соонь. |

— Богдо энэ һууналдаа, — гэжэ заахадань, зальгижа оробо

тэрэ спиртынь. Хуу уугаад:

— Али хаанам (Богдошни)? — гэнэ> "",'""wa "гэ-к — Энээн соо һууна, — гэжэ хоёртьхи боошхоёо хуулажаүгэ бэ, Гурбатьхи боошхоёо хуулажа угэбэ. Тэрэнь гурбатьхи боош

хоео бараибэй унашаба. и тапХИиень борхобшолоод,

Унахалаарань, борхобшоео абажа тарх|№ ^Үлынь шүдэрлоөд хөөрсэ, |ВПШН§|§|Н гол Үхэхэеэ һанасарань сохижо, сохижо орхнбо.^1урот °Р°0Д, хүдэлхэш аргань үбэй, бодохош аргань убэй.

|Ж 1G1

Бурятские народные сказки

— Энэ яабабннб иихэдээ? — гэжэ һурана.

— Богдо танине нишхөөл даа, — гэбэ.

— Богдоёо хүүрээр ябаарайлштаа, Вогдотоёо хамта ябаа-райтга, табюулыштаа намайе, — гэжэ хэлэнэ.

Борхобшоёо, шудэрээ тайлажа, тэрэнээ мулталба. Тиигээд Арпан Галзуу собоорто ерээд монахуудта хэлэбэ:

— Гурба хоноод ерэхэб. Тэнгэриин мэшэн хэдэн ааб, хуу тоолоод байхат, ойндоо юу һанаабиб, тэрэнние хуу таахат, — гэбэ.

Арлнһан хойнонь, монахууд гараад мэшэ тоолоно. Хайшань гэжэ тооложо аргаяа я даба (мэшэды тооложо хэн захад-ханьби). Тиихэдэнь нэгэ монаха бэрхэ хун байгаад, архинша болоод, архи уугаад ла, үлдүүлһэн байгаа. Үлдүүлээд, тээр-мэдэ мельник болоод һууна. Ядаһан бэеэрээ (монахууд) тэрэ мельнигтэ ху эльгээжэ асаруулбад. Мельник ерээд:

— Намайе яаха гээбтэ? — гэнэ.

— Хаан орожо ерээд, тиижэ хэлэжэ гараал, тэньерын мушэ хайшан гэжэ тоолохо бэлээбди? — гэжэ һурабад.

Зуруулаабэй ехэ кэнигэ асаруулаад, тэрэ кэниигдээ бутуу ноймор заха зүүрбэеэр хоёр хоносор тоо зура зураһаар з аха дань гараба.

Мельник хун муухан Хубсаһагай, (муухай) шарайтай, пан-дархай хуртөөмхотой, хуу талхан болошоһон, дээгүүрээ мона-хын хубсаһа дабхар үмэдөөд, тарсияа бүгэлөөд, тэрэ кэнигэеэ; гартаа баряад һууна. Хаан орожо ерэбэ.

— Тэньерын мушэн хэдэм, тоолойт?

— Тоолоо, — гэнзд.

— Хэдэн гэжэ тоолообта? — гэхэдэнь.

— Энэ, — гэжэ кэнигэеэ гаргажа дэлгэжэ угэбэ.

— Энэ иихэдээ юу зурыымта? Бүтүү заха зуурбэй, хайшан гэжэ тоолохым, иимиимэйтнэй, — гэнэ.