— Минин морёор ошоод асарыш, би хүлеэгээд байһууб,—

гэбэ., и /_1

— Зай, яахаб, тингэоэл тшшуу, юрэл энэ малгай дором алтан шубуун бии юм, бу гаргаарай. Хэрбээ үзэхэеэ һанабал, доогуурань "гараа хээд, баряад узээрэй. Теэд намайе хулезжэ ' ядабал энэ бухым унаад, урагшаа, хаража ум гэжэ сохёод, хойшоо хаража хом гэжэ сохёод ябаарай, — гээд Балдан Сэнгэ тэрэ хунэйнгөө мориинь унаад, арилшоо пэн.

Мунөөхи Тарбамнай хулеэжэл байба. Нэгэ саг, хоёр саг… табан, зургаан саг болобо. Үдэшын боро хараан болобо ха даа. Мүнөөхи Балдан Сэнгэ байхагуй. Теэд Тарбын хулеэжэ тэсэхэ аргань һалажал байһан хэбэртэй. Малгай дорохи алтан \ шубууе һонирхоно. Гараа хээд баряад узэхэ гэжэ шиидэбэ.

һэмээхэн малгай доогуурань гараа хэхэньш тэрэ нялдагар] юумэн баригдажа:

— Ай халаг! Яяр мэхэшэ Балдан Сэнгэ мэхэлбэл ха, — гээд, шабар бухаяа унаад, урагшаа ум гэжэ сохиходонь, уусань сумэршэбэ, хойшоо хаража хом гэжэ сохиходонъ, сээжэнь ха-харшаба..

Иижэ Тарба мэхэлэгдэшэһэн юм гэдэг. Бараг нэгэ удэр Балдан Сэнгэ аминай хэрэгээр ара худөө- I гөөр ябажа ябахадань, Зуудай баян зургаан зуугаад хониёо туугаад, зуһалан зөөжэ ябаа бэлэй. Мун тэрэ:

— Балдан Сэнгэ! Балдан Сэнгэ! Ши одоо намайе орой-доошье мэхэлхэгуйш! — гэжэ бардам хоолойгоор бард байса ': хашхарба.

Балдан Сэнгэ:

— Мэхэлхэһээ байха, шамда шабааһаа барюулжархихаб,^- * гээд, туранхай сагаан мориёо турьяса ташуурдаад, табижа ябашаба.

Тээ губээн саана далда ороод, гуталаа тайлаад, үрвөһэн гуталдаа зада будаад, Зудаан зуһаланай харгы дээрэ хаяад, I саашаа ябаба. Теэд хахад модо тухай ябаад, нүгөөдэ сабхяа тайлаад, сэбэрхэнээр хаяба. Харгы уруу ябажа ябаһан Зуудай баян хонидоо туужа ябатараа харан гэхэдэнь харгы дээрэнь урөөһэн сабхи. хуу зууралдашалан хэбтэбэ. Зуудай баян зог татажа хараад, абаха гэхэдэнь, аргагуй муухай, хоёрдохёор" я урөөһэн гутал байба, Тиихэдэнь:

— Энээгээр юу хэхэбиб, — гээд, саашаа замаа ургэлжэлбэ

ха.

Тиин гэһээнь, тээ саана ошоходонь, нүгөодэ сабхинь тон сэбэрхэн зангаараа хэбтэжэ байба гэхэ.

— Эй, мүнөөхи сабхинайм урөөһэн ёһодоо мун лэ байна, — гээд Зуудай тэрэ сабхяа абаад, соохор мэдээндээ суха-рин гэдэргээ табишаба. Мүнөөхи муухай сабхяа абаад, Мойһо-тын голдо ошожо угаажа ороһон юм гэхэ.

'Баян Зуудай Балдан Сэнгын "бүшмэгые" бариһаниинь үнэш болобо бэзэ.

ш

Нэгэтэ Балдан Сэнгэ муу сагаан мориёо худалдажа, заахан эд зөөритэй болохо гэжэ бодобо ха. Тиин моринойнгоо оиЬо уруу мунгэн аягаяа хээд, унаад Доодо голдо һуудаг долоон наймаашадайда ошоһон юм. Сэргэндэнь мориёо уяад, гэртэ

ороходонь:

— Эй, Балдан Сэнгэ, Балдан Сэнгэ, хаанаһаа ерэбэш? Ямар һонинтойбши, — гэлдэи, долоон наймаашад дугташан байжа асуунад,

— һониишье угы даа, хуушаараан байнабди. Тааиад хэр

байнабта, ажал худэлмэритнай хэр зэргэ ябажа байнаб? — гэхэ зуураа, — наймаа аралжаа бэдэржэ, иарин сагаагшанаа худалдажа орхёошье һаа, я аха юм гэжэ ябаһан хүм даа, — : гэбэ.

— Зай, зай, мориндоо юу сэн эринэш? — гэлдэи, бэе бэеэ турин, долоон наймаашад эбдүүсэн асууба.

— Морим ехэл үнэтэй юм даа. Таанад магад, абаха үгы бэшэ гүт даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ намдуу даруу янзатайгаар, гартам орохол бэшэ аабты гэжэ дотороо бодон хэлэбэ.

.—. Мориниин муу юумэн шэнгеэр харагда^нал, яахадаа тиимэ унэтэй байгаа юм? — гэлдэбэ.

— Шарай муутайшье ha а, шанар һайтай гэһэнэй ёһоор, минии морин ha pa бүхэндэ мунгэн аягаар шабааһалдаг юм даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ бардам янзаар маһалзан хөөрэжэ һуугаа гэхэ.,

v;— haa, haa, haa! Мүнгэн аягаар шабааһалха морин гэжэ юун байха юм, — гэлдэн долоон наймаашад шоглопон хэбэртэй шанга шангаар энеэлдэнэд.

— Мүнөөшье мунгэн а яга гаргаха дутэлһэн байха. Ямар удэр бэ? Бабан гараг гү? ТаанадаЙ харапаар байтар тймгатаи сагаан аяга тас гэжэ унахал байха. Газаа гараад харая, — гээд Балдан Сэнгэ шиидэнгеэр хэлэбэ.

Тиигээд Балдан Сэнгэ түруулээд, хойноһоонь долоон наймаашад даха ад гаража, муу сагаан морииень тойроод хаража байтарань, харин һүулээ ургэжэ, шабааһалха зуурандань үнэ-хөөрөө мүнгэн аяга бултайжа шабааһанаарынь унажа ерэбэ ха.

— Үү, нээрээ мүнгэн аяга гаргабал, яагаа жэгтэй узэсхэ-лэнгэй юм гээшэб, ямар һбнин морин гээшэб? — гэлдэн долоон наймаашад дугташан байбад.

— Гадуур сэн эрихэш угыб даа, гурбан унеэ, гунан cap, гурбан мянган тухэриг угэбэлтнай, морёо үхэдөөшье болохо юм ааб даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ балайщ ядамаггүйгөөр хэлэбэ. 53

Долоон наймаашадай эриһэн сэнгынь аргагуй ухэ болохо-

лонь, Балдан Сэнгэ:

— Энэ аягаяа намда үгыт даа, таанарта һара бүри гара-

жал байха ха юм, — гэхэдэнь. Долоон наймаашад:

— Абыш, абыш, — гэлдэн, дуратайхан угэбэ.

Мунгэн аягаяа үбэртэлөөд, гурбан унеэгээ, гунан сараа туугаад, гурбан мянгаяа хармаанлаад, Балдан Сэнгэ баяртай-хан һэм гэжэ бардамаар гэшхэлэжэ, гэртээ ерээ бэлэй Долоон наймаашан долоо пара хулеэбэ. Муу сагаан морин мун-гэн аягаар шабааһалха юумэ угы, харин муудажа туража эхнлээ һэн ха.

Тиин долоон наймаашад:

— Балдан Сэнгэ мэхэлээ байна. Ошожо үгэһэн юумээ бу* ляажа асарая, Балдан Сэнгые зада сохие, — гэжэ хеорэлдэбэ,

Тэдэниие тухеэрэжэ байна гэжэ Балдан Сэнгэ дуулаад, бапа нэгэ арга мэхэ бодожо эхилбэ. Теэд уудэнэйнгээ хажууда нэгэ ташуур улгвод Балдан Сэнгэ һамгандаа иигэжэ хэлэбэ:

— Ши хотоодо соо хониной шуһа шудхаад, пуга дороо хабшуулаад, уран дээрээ үбдөөшэ болоод, хэбтээрэй. Би долоон наймаашадай ерэхэдэ, бодыш гэхэб, ши бу бодоорой. Тиихэ-дэшни һуга дорохи хототой шуһыеш тумэр шороор сумэ хад-хахаб. Тиихэдэм, ши ухөөшэ болоод хэбтэхэш. Би тэрэ ташуу-раар; "Үхэһэн хуниие бодхоохо ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур", — гэжэ байжа сохихоб, теэд хэды сохиһон хойном бодохош — гэбэ ха.

Уданшьегуй долоон наймаашад орожо ёрэбэ даа. Балдан Сэнгэ:

— һуугыт, һуугыт, һайн нүхэдни, хаанаһаа ерэбэт, — гэнэ.

— Бидэ шамтай хэрэгтэй ерээбди, — гэнэ долоон наймаашад ууртайханаар үгүүлбэд.

Балдан Сэнгэ уран дээрэ хэбтэжэ байһан Балма һамгандаа:

— Бодыш, пайн нухэдни ерээл, сай шаныш, — гэбэ. һамганиинь:

— Би үбшэлөөб, бодохо аргамгуй, — гэжэ харюусаба,

— Бодо гэнэб! — гэжэ Балдан Сэнгэ дахин ба дата ад, һам-гаяа татаба, ядахадаа сухалаа хурэн шэрэмэй хажууда бай-һан тумэр шоро абаһан бэеэрээ һамганайнгаа улаан Ьуга уруу сумэ хадхахадань, щупан соргоор гараһан шэнги орьёлжо, памганиинь ухэшэбэ.

Тиихэдэнь Балдан Сэнгэ уудэнэйнгээ хажууда байпан ута ташуур абаад:

— Үхэһэн хуниие амидаруулха ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур, — гэжэ байгаад һамгаяа сохижол-сохижол байба.

Тииһээр байтарынь һамганиинь ами орожо, харин бодожо ерэбэ. Долоон наймаашад гайхахын ехээр гайхажа, Балдан

Сэнгэһээ асууба:

— Энэш ямар аймшагтай ташуур гээшэб? Энээнээ манда

худалдыш, — гэлдэбэ.

Тэдэнэр тур(ууи мэхэлуулээшэеэ гол таһа мартажархёо.

Балдан Сэнгэ:

— Энэш ехэл унэтэй ташуур даа, худалдахаяаш мэдэнэ-гуйб, эрихэ сэнгээш олохом бэрхэтэй, — гэбэ.

150

— Юу эрихэбши, эриһэн сэигыш үгэхэб гэлдэн долооя наймаашад бэе бэеэ үрдилдэн байба.

— Үгы даа, энэ ташуураа ямаршье сэнгээр үгэхөөр бэшэ ха даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ үшөөл тумархаһан янзатай хэлэбэ.

— Худалдыш даа, худалдыш, юун хэрэгтэйб? Хэрэгтэй юумыш хуу үгэхэбди, — гэлдэн долоон наймаашад һалахаар

бэшэ байба.,

Балдан Сэнгэ унэгэн мэхэеэ гаргажа:

— Зай, теэд яахаб даа, һайн нүхэд байнат, нэгэдхеэр, тон таанадта хэрэгтэй юм һаань, үгэхэл болоо гээшэ бэзэб даа, дүнжэн үнеэн, дүнэн cap, дүрбэн мянган түхэриг үгэбэлтнай, ташуураа үхэл гүб даа, — гэбэ ха.

Долоон наймаашад эриһэн сэнгынь дары Балдан Сэнгэдэ асаржа үгөөд, ташуурынь абаад, гэртээ тэдэ тон яаралтай хухюутэй харибад. Хариһан бэеэрээ өөһэдынгөө долоон һамга-дые алаад, мунөөхи ташуураараа налижал гарабад.

— Үхэһэн хүниие амидыруулха ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур, бодыш гэнэб, — гэжэ байжа сохиходонь, нэгэнииншье бодобогуй.

Бүхэлн үдэртөө тэдэн сохёод, ядаад хөөрэлдэбэ: