— Зай, тиигээ һаа, арилдаа саашаа! — гэһэн юм.

Тиин Шара Даабуу үнөөхи хүүнһээ мун алта мүнгые ехээр абаба. Тэрэ хун хэлэнэ:

— Ши яаһан айха угэй һүрхэй хун гээшэбши? Хайшан гээд түрмэһээ мултарба гээшэбши? — гэхэдэн Аляа Шара Даабуу;

— Энэшни бараг даа, би эдээндэшни нохойн баапа' эдюул-жэ шадахаб, — гедэдэн тэрэ хун:

— Ноёндо нохойн бааһа эдюулээ һааш, шамда хахад зев* риёо ухэб, — гэбэ. Тиижэ хэлсээ хэһэнээ һүүлээр Шара Даабуу сагаан болшоһон нохойн бааһые таһа нюхаад, бисииханаар саарһанда боожо, тэрэ ноёндо хоюулаа ошожо иигэжэ хэлэбэ:

ЕВ

Танай аша ту da ар мүкоө болходо зөөритэйхэн болжб^ ехэ баяртай ябанаб. Тиигээд энэ дэлхэйдэ хомор үнэтэ сэнтээ габжаа гээшые оложо асарааб. Энэмни үнэхөөрөө габжад гээшэ гу, али бэшэ гу. Амасажа хайралхые гойнам, — гээд нохой нгоо бааһые ухэдэн, ноён боолтыень тайлажа, бааханаар хургандаа халта амталан үзэжэ "габжаа" гээшэ үнэн гү даа, али бишэ гу, би ехэ танина угыб, хадагалжа ябахадаа, — гээд гэдэргэн үгэһэн юм гэхэ.

Тиин Аляа Шара Даабуу өөрээнгөө үргэ аманай хурсада/; тэрэ баянии таһа мэхэлжэ, хахад зөөринн абаһан юума һан ха.

25. БАЛАН СЭНГЭ

Балан Сэнгэ гэжэ ехэ ухаатай хун бии байгаа. Тэрэ ехэ угытэй, а яга а үбэртэ-лэнхэй. айл зайжа ябадаг байгаа. Уриснын сайнда туреэ сэм Үндэгнэй мууда хобхороо сэм Убхэр улаан хонхор хаана байна, — гэжэ ябадаг сэн.

Үбэртэлсэн аягаиь ехэ томо, нэгэ айлда ор. он гэхэдэнь, сай аягалжа байсан эхэнэр хэлэбэ: "Ямар ехэ аягатайбте?" Тиихэ дэиь Балан Сэнгэ хэлэбэ: Я

Галын захайн хуниие

гомодхуулдаг, Ганса намайе баярлуулдаг аяга гээшэ.

Нэгэтэ Балан Сэнгэ ламые гурба дахин мэхэлхэб гэжэ боосолдоо: амбанай б… барихаб, нохой шэнгеэр хусуулхаб, нохойн бааса эдюулхэб. Боосолдосон хунуудынь дахасалдаад ябана гэхэ. Балан Сэнгэ нохойн баас хатаагаад, убэртэлэнхэй ябана. Нэгэ айлда найр болобо гэхэ, хун зон ехэ олон. Амбан газаа гараад шээжэ байна. Тиихэдэнь Балан Сэнгэ гуйжэ ошоод, б… бажуужархиба. Амбан ехэ уурлаба, галзуурхаш бо лосон тухай.

Тиихэдэнь Балан Сэнгэ амбанда хэлэнэ: "Би Богдоос тэн-гэриин б… бариха мундэлтэй хум. Теэд тэнгэридэ би яажа хурэхэбиб. Танаа тэнгэри шэнги санажа байсан дээрээс иимэ ушар болобо". Өөрын тухайдаа иимэ угэнуудые шагнахадаа, аибая ехэ баярлажа, уурлахаяа болёо гэхэ. Иигэжэ Балан Сэнгэ иЭгэдэхн боосоогоо абаа. Тиигээд амбанаас асууба:

— Та, мэдэхэ ёстойт, сайн нохой муу нохой хоёрой хусаха да ялгаатайем гу? — гэжэ. Амбан;

— Илгаатай даа, муу нохой "һаав-һаав" гэжэ, сайн нохой "уув-уув" гэжэ хусадаг, — гэбэ. Иигэжэ хоёрдохи боосоогоо

абаа. Тиигээд мүнөохи убэртэлсэн нохойн хатасан баас гаргажа, амбандаа хэлэбэ: "Би энэ гаржаамын сайн мууень мэдэжэ ядааб, энээниие илгаруулжа угыт. Тиихэдэнь тэрэнь ам-талжа узэбэ. Иигэжэ Балан Сэнгэ гурбадахи боосоогоо абаа.

26. ХУРМАСТАШНИ ГЭЭШЭБ

Урда сагта нэгэ хомхой хобдог/баян ажа"һууһан гэхэ. Тэрэ барлаг зарасанартаа хатуу зэбүүнээр хандажа, улэн хооһоор байлгадаг байгаа ха. Тиигэжэ тэдэнэрээ хашажа байһанаа айл тосхондо, хүн зондо эли гаргахагүй, мэдуүлхэгүй гэжэ ехэ оролдодог байгаа. Нюу нюутараа нюрганай забһараар, хабша хабшатараа хабһанай забһараар гэдэгтэл, энэ муухай хэрэгынь арад зондо дуулдаба. Арад зоной дунда хурса нюдэтэй, һонор шэхэтэй хунууд олон ха юм. Ухаа һайнтай, ульгам хэлэтэйшье хунууд олон.

Нэгэтэ ехэ ноён ерэхэнь гэһэн һураг суу дуулаһан баян ухаа мэдээ алдажа, тэрэ ерэжэ ябаа ноёной нюдэ далдалуулхак хашалан зоболон хэжэ байһанаа элируулхэгүй гэжэ бодоод, барлагуудаа холын бэлшээридэ гаргаад, аймхай дуугайнуу-дыень нэгэ заа һэнэгтэйхэнээр хубсалуулжа, эдеэ хоолыень нэгэ бага һайжаруулба. Уур сухалаа нэгэ заа хуряаба. Юушье мэдэхэгуй зарасанарынь ехэ хухижэ, дуутай зугаатай боло-бод ха.

Уданшьегуй ээргэшээ гурбан моритой, уран гоёор хэһэн дүрбэн мөөртэй тэргэтэй, ялагар медальтай, ямба ехэтэй ноён гурбан хонхо ханхинуулпаар баянай газаа хурэжэ ерэбэл даа-

Баян эзэн айлшанаа альган дээрээ үргэхэһөө наагуур дээрэ доронь орожо, дохин байжа амаршалба. Тэргэһээнь буул* гажа, тээг жуузада һуулгаад, шиираг шамбай тургзн дүрбэД'] хүбүүдээр тэлүүлэн, ноёниие гэр тээшээ залажа ябана. Тиигэжэ ябахадаа баян ноёной хойнонь орожо: "Бараг һууна гут? Хатуу дэншээ бэшэ гу?" — гэжэ һурасагаан ябана. Томоотой янзаар сэлдыжэ һууһан ноён гэнтэ гэдэгэд гээд, муухайгаар хэшхараад, жууза дээрэһээ мухарин унашаба.

— Юун болобо гээшэб? — гэжэ мэгдэһэн тэбдэһэн баян һу-

144

1

бвө тоөреод, һурөө дарагдаад, һунһөө зайлашан алдаба. Уна-

һан ноеноо хүлыень тэбэрижэ таалан байба.

Ушарынь юуб гэхэдэ, баянай буруудые хаража ябаһан барлаг баахан хүбүүн ноёной тэлүүлжэ ябаһан жууза доро шур" гажа ороод, дороһоонь шобхо модоор ноёной хондолой руунь

хадхажархиһан байгаа.

Тэрэ һүбэлгэн барлаг хүбүүе тэндэнь барижа:

— Ubi г аз ар а й хара бэдьхэ! Хаанаһаа гаража ерээд, иимэ муухай, аюултай ааша гаргабаш? Нюрганайнгаа арһа шулуу-лаадүйдөө һалахагүйш. Газарай габаһаа гараһан гай! — гэжэ баян эзэн шүдөө зуун, үһыень зулгаажа оробо.

— Баян баабай! Үгыемни шагнажа ерээд, зэмэлхэ хадаа ээмэлыт! — гэбэ.

— Юу хэлэхээ ^анаабши, хэлэ! — гэжэ һая хул дээрээ бо-дожо ябаһан ноён һураба.

ШЩ: Хурмастые, сошооһон хүн баяжадаг юм гэжэ дуулаалби. Теэд талаан боложо, хурмастые харахадаа тон ехээр баярлажа сошооболби. Та, үндэр ехэ хурмаста, хайрада үршөөгыт! — гэжэ барлаг хүбүун. ноёной урдапаа мэхэтэйхэнээр хараад, дохиго* нон байба.

Ямба ехэтэй, ялагар медальтай ноён "хурмаста" рүүлэһэн-дээ уур сухалаа таража, жууза дээрээ лаб забилан һууха зуураа:

— Зуб даа, би хурмасташни гээшэб! — гэжэ томоотой бү-дүүн хоолойгоор хүбүүндэ хэлэбэ.

Хажуудаа байһан һүбөө төөриһэн баянда хандан хэлэбэ:

— Энээхэн хубууе зэмэлхэ хэрэггүй. Энээндэ нэгэ һэеы гэр, хоёр һаамхай үнеэ, үшөө гурба-дүрбэн хони, унаха мори үгөөд табп, — гэжэ захйрба.

— Эдэ бүгэдөө хурмаста тэнгэриһээ үршвогдзбэ гэжэ ойл-Тоорой, — гэжэ ноён барлаг хүбүүндэ хандаба.

Баянай досоо хэды хара буубашье ноёной захиралтые яаха-шье аргагүй дүүргээ һзн. "Газарай габаһаа гараһан гай гарза болобо", — гэжэ һамгандаа шэбэд гээд, шэг шарайгаа хубнлч ган шомшорбо. Тиигээд ноёной хажууда нэгэшье хуни не дүтэ-лүүлбэгүй.

27. БАЛДАН СЭНГЭ

Урдань нэгэ нютагта баабайн хүбүүн Бал-дан Сэнгэ бараг мэхэтэй хүбүүн байгаа

һэн гэдэг. Балдан Сэнгэ хаанашье ябахадаа, ямаршье сэсэн ухаатай хун и не өөрынгөө унэгэн мэхэдээ оруулдаг байлан юм. Тиимэһээ оршон тойрон байгаа олон нютагуудта баабайн хүбүүн Балдан Сэнгэ "унэгэн мэхэтэ" гэж^э суурхаһан юм гэдэг. Теэд нэгэтэ Балдан Сэнгэ муу сагаан мориёо унаад, ехэ яаралтай гүйлгэжэ ябахадань, нэгэ эхэнэр тархи дээрээ табан тамгын тогоо үргөөд ябатараа:

— Эй, Балдан Сэнгэ, намайе мэхэлхэ үгылши, — гэжэ хаш-хархадань,

Балдан Сэнгэ: |ff

— Шамайе мэхэлхэһээ байтагай тэнгэридэ түймэр гараад, тон сүлөөгүй зониие зарлажа яаралай ехэ яаралтай ябанаб,—

гэбэ ха.

•"Тэрэ эхэнэр:

— Алим, алим? — гээд, өөдөө тэнгэри хараха зуураа тогоо-гоо хаха алдаһан байгаа.

Баһа нэгэтэ Балдан Сэнгэ нуурай эрьедэ "бэеэ заһаад", Щабааһан дээрээ малгайгаа табяад, нуурай боро шабараар "уха хэжэ байтарань хоёр наранай хоорондо түбиие гурба той-родог төөнтэй халюун моритой Тарган Тарба гэжэ алдартай хҮн хажуудань туласа ерээд:

' Балдан Сэнгэ, Балдан СэнгЭ, намайе мэхэлыш, — гэбэ. Yrbi даа, би мүнөө мэхэлжэ шадахагүй байнаб, мэхэлдэг номоо гэртээ мартаад, — гэбэ.

Мэхэлдэг номоо гэрһээ асараад, намайе туршал даа, — Д. нүгөөдэхинь һалаха һандахаар бэшэ байна.

Үгы даа, гэрни холо, сүлөөшье үгы байнаб, — гэнэ.