Будамшуу даа гээшэ перевоодолжо шадаха байба. Хөөрэл-дэжэ ябха зуураа оросын "даа, даа* гэхэдэнь, намда "даа" нэрэ угэбэ гээшэ энэ ноён, Будамшуу даа гэлсэжэ байха бол-бот гэбэ. Тиигээд Будамшуу даа гэжэ нэрэтэй болһон байна.

20. БУДАМШУУ

Нэгэ Будамшуу гэжэ хубуун байгаа. Тэрэ хадаа поопуудаар заклад-спор хээ. Нэг-

тэ баян хунэй хажууда модо нухэ уруу хээд Будамшуу һууна.

Гэр сооһоо баян хунгаржа ерээд хэлнэ:

— Эндэ юу хэжэ байнаш? I %.

— Би хадаа Садатар хооллуул гэжэ нэрэтэй хубуумбн. Энэ нухэн уруу нэгэ шара унэгэн ороо. Тэрээниие хаагаад баи-

НаМБаян хун ехээр баярлан хусинэ. Тиижэ байтарни Будамшуу хэлнэ хаанда: "Ши энээнииемни хаагаад бай. Би танда оржо уха уухамни. Энэ унэгэн танай болог". fi _ Заа бай-

Ба'ян хун унэгэндэнь хДВИ^антай удаан хам! — гэбэ. Будамшуу гэртэнь ВШШЩЩщШ хубууе хөөрэлдэбэ. Баян хун УЛа||ЩШН Газааси баянай оогол-дуудаба: "Садатар хооллуул, Щ1 ЦЦ гээш9б? Са-хые һамганиинь дуулаад гайхаоа. цц юундэ хооллуулха датар хооллуул гэжэ. Энэ үгээтэи ү "Садатар хооллуул, гэнэ гээшэб?" Баян хун дасин ЩШШ эдеэлуулхэ болоол ерыш!" һамганиинь гайхажа ШЩ§Й даа", — гээд ехээр эдеэ хоол таоижау' аа эдеЭлбэ.

Будамшуу хубуун сэсэн ухаагаараа сад

21. БУДАМШУУ ДАА ПОП ХОЁР

Будамшуу даа: — Юун тогтоол *— Буря ад хунэй

буряады

удамшуу даагай нэгэ сэлеэнидэ ябажа оаихада хуулиин тогтоол — гараба гэлсэбэ.

гарааб?|§ гэжЩрсууба. ухэхэдэ буряад ламаараа хүдөөлүүлжэ,

эөри буряадтаа шингэжэ байна. Манай хуули засаг ээшэмнай оросшш гарта болоһон хойно, орол, ламаар хүдвв-

луулхэ ёһотой. Эндэһээ хойшо буряады;^^^^И хүдөөлүүлжэ байха епотой, — гэжэ *УУ*™"г^л1Л(: ханраад: байба. Тиихэдэ тэрэ Будамшуу ШШН тнигээд саашань "Нэгэ хүниие энэ хуулиин еһоорН^^НЩШбШ би энэ тогтоолын ёһоор хҮд^^Ү^^эбэ0шГБолюүлжа шада-гэбэ. Сэсэн Будамшуу даа зуб хэлээ гээшНИШ Та Н9ГЭ хал байгаа гээшэ гэжэ "ЯН болопон хойно нэгэ бага. байгыт даа. Хүнэй үхэхэ ЩЩ х" улиин тогтоолын ёһоор хүн үхэнэ аабза. Тэрэ үхэһэн хүнииещ танда найда.

хүдөөлүүлээд, бишэ саашынь болюулжа ү

набди, — гэбэд. м~гч ех9 баян айлын эзэн

Тиижэ байтараа тэрэ нютагта нэгэ щ малтуулба.

ухэшэбэ. Будамшуу нэгэ ехэ на* баян ^дбэ гэжэ

Поопые залахаяа ошобо. Буряадын и үхөө щ хада

мэдүүлхэдэ, баян поп ерэхэ болоба d у |||| Будамшуу

ехэ юумэ абха бэзэб гэжэ. Үхэпэн, ү $щ дэ9р абаад

даа олон зонтой, пооптойгоо|Н Щ дээрэ ном уншажа

ошобо. Пооп улаан хэрээсэеэ баряад, ү гараад^ үхэһэн

байхадань, Будамшуу Щ НИ поопоо тэрэ нухэ уруунь

хүниигээ наян сажан хаяпанаа пүү |

түлхижэ унагааба. БудамшЦдаа олон нүхэдевр |

— Шорой хаягты! — г рой хаюулжа, поопые үхэһэн хүнтэй хамтаруулжа дээрэһээк шорой хаяжа алажархиба.

— Зай, бидэ энэ баян хунэй орой хадаа зөөрнинь поопын гэр хотынхидтэнь абаашажа үхэ ёһотой байнабди.

Будамшуу даа олон хүниие абаад, орой хахад зөөриинь гэр; хотондохидтэнь абаашажа угэбэ.

— Поопнай яаһан бэ? — гэжэ асуулсажа байба.

— Хүдөөлуүлээбди, — гэбэ.

— Поопымнай юундэ хүдөөлүүлжэ орхибо гээшэбта?

— Буряадуудын үхэхэдэ пооптойгоор хүдөөлүүлхэ гэһэн хуулиин тогтоол гараһан байна. Тэрэ тогтоолын ёһоор хүдөө-лүүлэлсэхэ болообди. Тиигээд үхэһэн хунөөр хамта худөө-лүүлһэн байнабди, — гэбэ. Тиихэлээр тэрэ айл тэрэ гэһээр хуули засагта мэдуулбэ. Будамшуу даа олон нухэд зондоо хэлэбэ: Энээн тухай ехэ зарга болхо. Тиихэдэ таанар угэеэ нэгэсуулжэ, алдуу солюу үтэйгөөр минии хэлэһэнэй ёһоор хэлээд байгаа — райгты, — гэбэ. Хуули засаг татуулба тэдэниие.

— Таанар юундэ поопые абаашажа үхэһэн хунеөр сугтань хэжэ алабат? — гэбэ.

— Буряадын үхэхэдэ пооптойгоор хүдөөлүүлхэ гэжэ хуулиин тогтоол гараһан байнал. Биде тогтоолой ёһоор хүдөөлүү-лээбди.

— Эндэһээ хойшо буряадын ухэхэдэ таанар пооптойгоор хүдөелүүлхэ гэжэ хуулиин тогтоол гараһан юм гээд лэ хунэй! үхэхын тоогоор ло поопые абаашажа, нүхэ руу хэжэ алажа байхатнай?

— Конээшно! Рааз хуулиин гараһан хойно, поопые абаа-шаад булалсажал байха ёһотойбди, хуулиин тогтоолой ёһоор ябадаг болоһон хойноо, тогтоолһоо гадуур бидэ хаана ошохо бэлэйбди. Хүнэй үхэхэ мүнхэ, үхэхын тоогоор тэрэ noon гээшэн хэр олон байжа ухэ юм бэ? — гэжэ Будамшуу даа хэлэбэ.

Тэрээни дахажа ябаһан нүхэдүүд Будамшуу даагай хэлэ-1 һэнэй ёһоор үгэеэ нэгэсүүлжэ, булта адлихан хэлээд. байна. | Тиихэдэнь хуули засаг буряадын тэнэг мунхаг барагдаха юм, бишэ даа гэжэ: "Эндэһээ хойшо поопые бү абаашагты. Хунэй ухэхэдэ хүнтэйгеер худөөлуүлдэг гут? Дахижал поопые бу абаашагты", — гэбэ.

Тиигээд поопоор хүдөөлүүлхээ болиһон байба.

22. БУДАМШУУ ДАА

Будамшуу даагай сэсэн хун гэжэ хун зон дуулаһан байгаад, туршажа үээхын тү-

лөө төөлэи табижа үхэ болобо, хажуудань хабшажа мяха угэигөөр, Будамшуу даа төөлэйеын хүндэдэг ёһоор хүндөөд, за-лаха ёпоор болгоод, баруун гараараа барижа абаад, зуун гараа һарбайлгажа баряад:

Май! — гэжэ гартаа үгөөд, — би аянай хунби. Энэ төө-лэйгөө хундэ залажа угөөд, хооһоор хонохо аргамгуй, хажуудань хабшаа мяхаш угэй юм байна даа. Нэгэ гарһаан нүгөө гартаа залаба гээшэб, — гэжэ хэлээд, төөлэйеын хуу мулжэжэ эдижэрхибэ. Тэрэ айл юуш гэжэ хэлэхэ аргагуй байба.

Бапа нэгэ нухэртэй нэгэ айлда оробо. Тиихэдэ табагта ехэ тарган мяха шанажа, нухэртэйдэнь нэгэ табагта мяха табижа угэбэ. Будамшуу даа нүгөө нүхэрэйнгөө дээдэ захадань һууба. Тэрэ нүхэртэйгөө хутагаа гаргаад, заахан тэрэ мяханһаань эдижэ байтараа, Будамшуу даа хутагаа нугалжа, саашань хармаандаа хээд, пулаадаа гаргажа амаа аршаад, табагтай мяхаа саашань тулхибэ. Доодо тээнь һууһан нүхэр мяха эдихэ хэмш үгэй дураниинь хүрэһэн аад, дээдэ талый хүнэйнгөө эдихээ болиходо, дурагуйхэн хутагаа нугалжа саашань хиижэ, пулаадаа абжа амаа аршаад, табагтай мяхаа заахан саашань тулхибэ. Будамшуу даа тиихэдэнь: "Али бишни шамаяа эдихэ юм гу гэжэ һанаад, шинии эдихээ болёо юм хада би эдихэм-ни", — гээд дахин хутагаа гаргажа ерээд, хуу эдижэрхибэ. Доодо тээнь һууһан нүхэр хооһоор һуушаба.

23. ХОЛЬШОР ХҮБҮҮН

Урай, урай Хольшор хубуун ябана. Тиижэ ябажа ябахадань, нэгэ баян хун

золголдоно. Золгоод хэлэнэ:

— Хольшор хубуун, хольшороо хэллаа, — гэнэ.

— Хольшороо хэлхымаад ла, хольшороо гэртээ марташ-хоод ерээльби, хольшороо асархым мориёо угыштаа, — гэнэ* Баян хун унажа ябаһан мориёо угэнэ. Баян хуни морейн абаад, унаһамээрээн:

— Хольшороо асархам, — гээд гэр тээшээ ябажа ябана. Ябажа ябаад, нэгэ хунээдэ ороно. Баян хуни хугшэн ган-саараан пуужа байна.

'— Энэ Хольшор хубуун, хаанаһаа ябаабши? — гэжэ һурана.

— Танһаа би мунгэ эрэжэ ерээльби, — гэжэ Хольшор хубуун хэлэнэ.

— Юун мунгэ манһаа эрээбши, танда үрэ угээ байһиим-

нээбди, — гэнэ.

— Танай урагтнай эльгээгээл морёо угэжэ, — гэнэ. — Үнт-хээбэй хадаа харыштеэ, энэ газаатнай байнал, — гэнэ.

Тэрэ баян хуни хугшэнн шагаабараараа харангэйнь, абгайн

морин уяатай байна. Хольшор хубуун:

— Тэрэ морёо таниништеэ? — гэнэ. Баян хуни хугшэн:

— Абгаймни моринал даа, — гэнэ.

— Абгайяа мори танижа байһан хойноо, мүнгөө үхееб-таа, — гэнэ. v

Тэрэ баян хуни хугшэн бутуу тэбэргэ мунгэ угэнэ. Хольшор хубуун тэрэ мунгэйн абаад, морин дээрэ һуугаад ябана. Ябажа

9*

191 ябахадан гурбан морёор тургуубай эд бараа тээгээд ябана.

Тэрэ тургуубайе харпан бьеэрээн Хольшор хүбүүн гээшэ, эбМв сооһоон мүнгөө абаад, морьноо һүүл доро хээд орьтино. Туя

гуубайтай золголдоно. Золголдоод тургуубайһаан һурана:

— Юу наймаалжа ябанат? Тэрэн хэлэнэ:

— Хундэ хэрэгтэй юумэ хуу баран биимал даа.