Хаан хэды дурагүйлхэбэшье зүбшөөбэ.
— Зай, шинии хэлэшээр болог лэ даа.
Саран-Гэрэл хубууе ордондоо оруулба. Бадма ордондонь орожо мэндэшэлээд, үүдэнэйнь боһого дээрэ һууба. Саран-. Гэрэл тэрээндэ урин налгайгаар хандажа, столдо һуухыень v, уряба, сай хэжэ, табаг табижа Бадмые хундэлбэ. Хаан һан-гирхай хубсаһатай хубууе харахаяа жэрхэһэндээ, ондоо та-һалга соогоо ороод һууба. Саран-Гэрэл Бадматаяа уни удаан энэ тэрэ юумые хөөрэлдэбэ. Хубуунэй гаража ошоһоной һүул-дэ хаан Саран-Гэрэлһээ гомдонгёор асууба:
— Ши хэдэн пара соо намтай хөөрэлдөөгуй юумэеэ энэ муухай гуйраншан хубуунтэй яатараа хөөрэлдэбэ гээшэбши? Ши тэрэнэй юуень һайхашаана, дурлана гээшэбши? (Юундэнь).
— Би иимэ муухай, хахархай хубсаһатай гуйраншан хунууд-тэ угаа дуратайб. Шиниишье иимэ хубсаһа умдөө һаа дурла- хаб, — гэбэ Саран-Гэрэл.
— һангирхай муухай хубсаһа үмдөө һаамни, үнэхөөрөө дурлаха гуш? — гэбэ хаан.
— Дурлаягуй одОо яахабиб? — гэжэ Саран-Гэрэл хэлээд, бутуухэн миһэд гэбэ.
— Тиибэл энэ хунэй хубсаһа эрижэ абажа намда үгыш. Би тэрэнииень умдэпүулби, — гэбэ хаан. Саран-Гэрэл зүбшөө-жэ, убгэнэйнгео хахархай хубсаһа эрижэ абажа, хаанда үм-дэхуулбэ. Нэгэ хара хүрин cap ногтолжо, өөртэнь унуулаад: '<
— Ши энэ сараараа ой соогуур гурбан хоног соо гүйлгөөд ерэ. Тиихэдээ ямархан болоод ерэгшэ аабши, шамдаа хэды ехээр дурлаха аабиб? — гээд, Саран-Гэрэл бүтүүхэн энеэб-хвлбэ.
Хаанай хара хурин cap унажа ошохотой сасуу, Саран-Гэрэл, хун зовдо иигэжэ соносхобо:
— Гурбан хоногой үнгэрхэдэ, нэгэ хара хурин cap унаһан муухай хубсаһатай гуйраншан ерэхэ. Тэрэ хадаа хун зондо '
хохидол. зоболон асарха, халдабаритай үбшэ тарааха. Хш тэрэнние аланаб, тэрэ хүн шагналда хуртэ. хэ.
Хаанай баатарнууд гүнээгы ехэ иүхэ малтаба. Томо щу-луунуудые нүхэдэйнгеө хажууда зөөбэ. Гурбав хоногой унгэр-хэдэ, хара хүрин cap уяаһан, һангирхай хубсаһатай хаая ерэбэ. Тэрэнние баатарнууд нүхэ уруу түлхижэ унагаагаад, дээ-рэһээнь шоройгоор булаба. Үшөө дээрэһээнь томо шулуугаар дараба.
Саран-Гэрэл Бадма хоёр нютагтаа бусажа, тэндээ ажана
тайбан жаргажа' һуудаг болобо.
19. БУДАМШУУ ДАА
Будамшуу даа арбан зургаан напатайдаа богдые бодхожо сагаалхаб гэжэ олон хун
дээр боосоо хээд, олбог хэжэ абаад богдын дэргэдэ оробо. Оро-ходон олон нухэд богдые бараалхажа байба. Богдо пуудал дээ рээ һуугаад ла олон зониие бараалхажа пууна. Арбан зургаа наһатай Будамшуу даа олбог барижа богдын дэргэдэ ошоод:
— Та өөдөө нэгэ заа ундыжэ хайралыт; энэ олбог дорот-най хэжэ ухэмни, — гэбэ.
Үндэгэд гэхэтэйн хамта:
— Мэндэ амдар! — гэжэ сагаалжархиба.
Тиигээд тэрэ олон нухэдһөө боосоо абажа эдибэ. Дахижа богдын баншууе залажа асархамнай. гэжэ олон нухэдеер боо-солдобо. Зээгэн малгай үмэдөөд богдын дэргэдэ ороод, малгайгаа абангуй богдын дэргэдэ бодоод байна. Богдо хэлэбэ:
— Хубуун, яагаа гоё малгайтайбши даа. Юунэй арпаар
хэгдэһэн малгай бэ?
— Зээгэнэй арпаар хэгдэпэн малгай даа, — гэбэ.
— Малгайгаа агсахамнай гу? — гэжэ богдо хэлэбэ
— Алин бэ танай малгай? л u Хажуудаа байһан муу баншуу малгайе^аажа утэбэ. Арбан
зургаан наһатай Будамшуу даа:
— Болхол даа, дарихал даа. Танай малгай мууш бол орей-донь ошорлоо байха, ҺДрабшадань санзайлаа байха. минии малгай гоё гээшэш бол ондоо юушгуи — гэжэ Н зээгэн малгаяа угэжэрхёод, баншуу малгайень үмэдөөд гэртээ ерэбэ.
Богдын баншиие залажа шадабал гэжэ олон нүхэдпөө боосоо эдйбэ Дахин би богдые нохой шэнгеэр^^хуулжа ша-Дахаб гэжэ боосолдобо. Шадахагүйш гэжзfeffj Ш нүхэдүүд. Боосолдоһон нүхэдеө абаад богдындо ошобо
— Зай, гаанар уудэндэ шагнаад байгаарайгты. Би богдын дэргэдэ ороод, богдые нохой шингеэр хусуулхыемни шагнагты,
Будамшуу даа богдын дэргэдэ оробо. Ороод богдотой дэлхэй дээгүүрхи алн амиганай ябадалы хөөрэлдэн ярилдан байна.
— Гол голой нохойн дуун ондоо гу? — гэжэ богдоһоо асууба. — Минин ябаһан газарта нохой хусахадаа "һа-һу-һуу" гэжэ. хусадаг. Онаоогоор хайшанш гэжэ хусадаг юм.
Богдо хэлэбэ:
— Шиниил ябапан газарта нэгэ янзаар хусаа бэзэ даа. Тинтэжэш хусаха нохой байдаг юм. Зарим голой нохой "һүн-һун" гэжэш хусаха. Тиимэ дээрэһээн гол голой нохойн дуун ондоо юм, гэжэ хзлсэлэг юм.
Тэрэ гэпээр Будамшуу даа газаа гаржа ерээд, богдые нохой-шолуулан хусуулхаб гэжэ таанартай боосолдоо бэлэйлби. Ху-суулаалби даа, дуулаа гут. Тиигээд боосоо абжа эдибэ.
Богдодо нохойн хур гари эдюулхэб гэжэ б ah а боосолдобо. Гэрээн шингй аднлихан эм бай дате мэдээд, тэрэ нохойн хур баапы абжа ошобо богдындо. — Би нэгэ иимэ эм асарбаб. Энэмни пайн эм гу, али бишэ гу? — гэжэ богдодо угэбэ. Богдо хобхолжо амталжа, узэбэ… Богдодо эдюулбэб гэжэ бапа боосоо эдибэ. Бапа нэгэ баян айлда ошожо үбһэ эрибэ. — Танай газар дээрэ ошожо, зуун нэгэ бухал хэжэ ухэб, — гэбэ. г
Баян хун ехэ баярлажа, зуун бухал болгоод аб'хаб гэжэ нэгэ бухал убһэ угэбэ. Зунай халуун болжо, сабшаланай һайн урга-жа^ байхын уедэ, хун зоной үбһэндөө орохоһоо урда, баян ай: лайнгаа газар дээрэ ошожо, нэгэ һайн бухал убһэ сабшажа табиба. Олон зон үбһэндөө орожо, үбһэ хуряалгын дуурэхэ болтор Будамшуу даа дахин ерээгуй. Баян" айлай эзэн Будамшуу даада:
— Хабарай хабшуу сагта нэгэ бухал үбһэ абһан бэлэйшн. Газар дүүшэ дээрэмни ерэжэ, зуун нэгэ бухал хэжэ ухэ хэлсээтэй бэлэйш. Үбһэмни хагдархаяа байнал, ерэжэ зуун нэгэ> бухал убһэймни хэжэ угыш, — гэбэ.
Будамшуу даа хэлэбэ:
— Та юун гэжэ хэлэжэ байнабта? Танһаа би нэгэл бухал абаа хамнайб. Зун нэгэ бухал үбһэ хэжэ ухэб гэжэ хэлсээ хамнайбди. Би хэлсэһэн ёһоор болбоб, зун нэгэ бухал газар дээрэтнай "хэжэ үгөө хамнайби. Зуун' нэгэ бухал хэжэ ухэб гэжэ би хэлээгуйб. Та хазагай буруу юумэ ойлгожо, буруу юумэ хэлэжэ байнат.
Баян хун юуш хэлэхэ аргагуй Будамшуугын хэлэпэн угэдэ боогдоод улэшэбэ.
Баһа нэгэ баян хунэй шар үхэшэбэ. Будамшуу даа тарган пайн шарын үХэһэн байхын хараад:
— Үхэһэн шарынгаа мяхые иамда уг. Би шамда гурбан буруу ухэб.
118
Баян хун үхэһэн шарынгаа мяхаар гурбан буруу абхадамни гэмгуй байна даа гэжэ һанаба. Будамшуу даа шарынь мяха асаржа эдижэрхибэ. Баян хун гурбан буруугаа нэхэжэ оробо.
— Би олон зоной дунда тэрэ буруудаа ухэб, — гэжэ Будамшуу даа хэлэбэ. Олон зониие суглуулаад:
— Энэ баянай шарын ухэхэдэ гурбан буруу ухэб гэжэ шарынь мяха асараа пэм. Энэ баянай тарган шар үхэшэхэдөө тэрэ буруу. Үхэһэн шарынгаа мяха угэдэг хоёр буруу. Тууниие хуулида мэдэгдээ бол гурбан буруу. Зай, би энэ гурбан буруу хэлэжэ үгэбэб.
Баян хун юуш хэлэхэ аргагуй шарынгаа мяха эдюулээд һалаба.
Б ah а нэгэ 'баян лаабхадаа наймаа хэжэ байба. Будамшуу даа удэр бури базаарта ошожо харадаг байба. Нэгэ мүнгэнэй юумэ абадаггуй байба. Тэрэ базаарһаа баян базаартай хун
хэлэбэ:
— Ши минии базаарта удэр болгон юундэ ерээд байнаш? Олон нухэды юумэ абшал байхы харана бэзэш. Ши нэгэш мунгэнэйхии абхагуй аад, ходо ерээд байдагши. Али шинии
абха юумэ минии базаарта байнагуй гу?
Будамшуу даа хэлэбэ:
— Минии абха юум шинии базаарта байнагуй.
Базаарай эзэн хэлэбэ:
— Ши бу худалаар хэлэ. Минии базаарта хунэй хоёр мон-согор нюдэнһөө бишэ юуш байха. Ши намтай боосолдохо
гуш?
— Боосолдохоб! — гэбэ.
— Минии абха юумы байгаагүй һаа, ши юу табихабши?
— Энэ байһан базаарынгаа юумые хуу табихаб.
— Ши юу табихабши, байгаа юм хада?
— Мун энэ шинии базаары зэргын юумэ хуу табихаб.
— Зай, юун шамда хэрэгтэйб?
— Самса хэхэ сагаан хэлин абаад ерэ, — гэбэ. Тахюурын бүреэ хэхэ шурэ абаад ерэ гэбэ. Табаг хэхэ танаса асар
(эренэ.)
Тэрэ базаарта алинш байбагуй. Хэдэн ябажа харахадаа Будамшуу даа тэрэ гурбан лабтай угэй хадаа гэжэ мэдээд лэ, бишэ юумэ гуйсэд-бии ха гэжэ һанаба. Тэрэ базаарын бараа боосоогоор хуу эдижэрхибэ. Тэрэ уедэ оросой хаанпаа генераал гэхэ мэтэ ноён ерээд, буддын шажанай тухай хөөрэл-дэхэ саг болобо. Тиихэдэ орос хэлэ мэдэхэ хун байхагуй байба, буряадай дунда.