Я яму таксама – плюху. Але ён, відаць, збаяўся мне адказаць. Ён Аўтушка майго схапіў. А той яшчэ ў розум не ўвайшоў.
– Ён мяне схапіў, – сказаў трохі баязліва Аўтух.
– Чую – чабарох! – гэта яны, значыцца, у ваду ўпалі. Мне глядзець няма калі – я Сілу ваўтужу. Толькі чую: хістаецца човен. Братка, значыцца, вызваліўся ад таго і вылазіць. Толькі потым адштурхнуў старэйшага Гарнца і… Што такое?… Малодшы Гарнец у маім чаўне сядзіць… А мой Аўтушок у Сілавым чаўне. Пераблыталі. Тут Сіла, пэўна, зразумеў: са мною яму не здужаць.
– Гэта ты зразумеў, – сказаў Сіла. – Куды карасю супраць ліна?
– Я тады размахнуўся ды гэтаму ягонаму Ладысю – балазе ён у маім чаўне – поўху. Гляджу – Сіла вачыма закруціў:
– Ах, ты майго брата?… Дык – на і твайму, – і як дасць Аўтушку. Той, бедны, аж зубамі ляснуў. Мне яго, канечне, шкада. Я шалею. Я тады зноў Ладысю як даўдаў. Крычу:
– Гэ, ты майго любага брата? Хай і твой атрымае!
– І твой!
– І твой!
І дайшлі б мы абавязкова да смертазабойства, каб браты не здагадаліся. Скокнулі яны ў ваду ды паплылі да берага, як, шануючы вас, дзве сучкі… А ўва мне аж усё заходзіцца. Аж сэрца кіпіць. Хапаю я сякеру. І Сіла сякеру хапае. І тут прыбавілася б у нас у галовах яшчэ па адной дзірцы, каб ён не спалохаўся.
– Гэта ён спалохаўся, – сказаў Сіла, – нібы рак у вершы.
– Не спалохаўся я. Я, калі я ў шал увайду, нічога не баюся. Тады мне не супярэч. Развярнуўся я ды сякерай па ягонай мярэжы.
– Брата майго – крычу, – біў. Вось тваёй мярэжы! Вось!
– І тваёй на! – крычыць ён.
Тут сеткі нашы пачалі раскручвацца. Гулькнула рыба, паказала нам хваста…
– Добрая штука самовы хвост, – крэкнуў Жаба.
– …дый пайшла да сябе. І тут я гляджу – стаіць Сіла, сагнуўшыся, хэкае і сваю мярэжу сячэ… Я – рагатаць… Але тут гляджу – і я ўвесь час сваю сек… Гляджу – гэны дурань гэта зразумеў ды раптам як дасць абухом у дно маёй душагубкі – аж вада засвістала. Чую – ногі амаль па калені ў вадзе. Тут я думаю: «Будзе мне – будзе і табе». Ды як вухну сякерай у дно ягонага чаўна – так і вываліў кавалак велічынёю з добрае сцябла*. Пайшлі нашы чаўны да азёрнага бога. І мярэжы з імі пайшлі, і, вядома, сякеры.
* Сцябла – вялікі латок з ліпы, на які ўкладаюць сетку.
– Бо яны не плаваюць, – растлумачыў Сіла.
– А мы па шыю ў вадзе. І тады мы паплылі на бераг. А там нашы браты сядзелі ўжо з гэтымі двума… І ўсё, можа, было б добра, калі тут Іосія пачаў божкаць аб рыбе, хаця і не ядуць яны самоў.
– Яны шчупака ядуць, – басам сказаў Сіла. – Хаця і нельга шчупака есці па духоўных прычынах, і хто яго есць, асабліва галаву, таго на тым свеце прымусяць дзярмо есці.
– Што ты там вярзеш? – спытаў Лотр. – Як гэта нельга есці шчупака? Якія гэта «духоўныя прычыны»?
– Хто шчупака есць, а галаву асабліва, той грэшнік горш за каталіка і ерэтык горшы за Лютара ў сарамаце сваёй, – сказаў Ладысь.
– Гэта яшчэ чаму, паганец ты?! – ускочыў Басяцкі.
– А таму, – навучальна сказаў Сіла, – што ў шчупаковай галаве ёсць усё начынне, якім Хрыста каралі. Косткі такія накшталт храшчоў. Тут табе крыж, тут табе цвікі, тут табе і дзіда. Дарма, думаеце, іудзеі так шчупака любяць?
– Дурніла ты, вось хто, – сумна сказаў Раввуні. – Галаву на плячах мець трэба, вось што.
Лотр паціснуў плячыма:
– Гэтыя людзі закаснелі ў паганскіх павер'ях сваіх і ў самай абрыдлівай ерасі. Хіба гэта хрысціяне? Адзінае, што вылечыць іх ад дысідэнцтва – ачышчальнае вогнішча… Ну, далей. Значыцца, іудзей пачаў божкаць аб рыбе.
– Але, – сказаў Іосія. – Я пакляўся Выйсцем, што з-за такога Левіяфана, можа, і варта было біцца і ён быў бы тут вельмі дарэчы.
– І тут я сказаў, што буйную рыбу мы аддаём пану. А іудзей сказаў, што ён заўсёды лічыў рыбакоў за разумных людзей і сёння ўпэўніўся ў гэтым. Тады гэты Братчык спытаў, нашто мы з-за панскай рыбы секлі свае мярэжы.
Толькі тут я апамятаўся, што і мярэжы пасечаныя не нашы, і чаўны патопленыя – ад пана. І, значыцца, чакае нас кум-бізун і сядзенне ў калодках ля царквы прынамсі на чатыры нядзельныя імшы, а можа, і нешта горшае.
Тут Ладысь загудзеў:
– Браткі вы мае ўлюбёныя! А што ж гэта нам рабіць?! А як жа нам цяпер перажыць?!
І тады Братчык сказаў, што трэба ўцякаць. А іудзей пакруціў толькі галавою.
– Наро-од, – кажа, – сядзець і слухаць і зразумець. Назад вам нельга… І таму ідзіце вы з намі, хаця, вядома, дурань у дарозе не набытак.
Мы зразумелі, што ўсё гэта праўда, сяк-так памірыліся, з'елі на знак клятвы трохі зямлі, калі ўжо нічога больш ядомага ў нас не было, і пайшлі з імі.
У горадзе між тым зусім не было спакойна, нягледзячы на тое, што ўсе даўно разышліся вячэраць. Заставалася якая гадзіна да захаду сонца, і ўсе, у каго было што есці, спяшаліся з'есці гэта пры дзённым святле: улетку варта загадвала гасіць агні разам з канцом прысмерку. «Гэта не зіма: дні доўгія, надвор'е сухое – ці доўга да начнога пажару».
У слабадах вяшчальнікі ўжо былі, і цяпер іхні крык раздаваўся на ўскраінах:
– Аг-ні гасіць! Пе-чы, лучні-кі га-асіць! Не спіць агоонь! Каганцы гасі-іць! Горны гасі-іць! Матка Бо-жая і святы Юры, злі-ітуйцеся з нас!
– …на-ас!
– …а-ас! – аддавалася недзе далёка, у ганчарным канцы.
Здавалася, павінна б быць цішыня, звычайная вячэрняя цішыня і мір. Але яе не было.
…Па Кавальскай, а потым па Мечнай вуліцах бег захэканы Кірык Вястун, грукатаў у аканіцы, біў нагамі ў дзверы і трубна крычаў адно і тое ж самае:
– Да замка! Да замка! Хрыста забіваць павялі! Забойства!
Калі б нехта глянуў з вышыні, ён бы ўбачыў, што па вуліцах, у розных канцах, мітусіцца некалькі такіх фігурак.
На Піўной кідаўся ад дзвярэй да дзвярэй Зянон:
– Людзі! Хрыста забіваюць! Хрыстос прыйшоў!
Крык каціўся вулкамі. Але рэдка-рэдка дзе расчынялася акно. Вуліцы, здавалася, вымерлі, безудзельныя ад адчаю.
Раўла на вуліцы Стрыхалёў дуда.
– На дапамогу! Хрыстос прыйшоў у Гародню!
У рэдкіх непрыкрытых аканіцамі шыбах дагараў крывавым святлом захад. Так слаба і неахвотна, так рэдка. Згасаў, як воля вялікага горада да ўставання. Яна ледзь тлела за гэтымі рэдкімі шыбамі. І лямантам у пустэлі былі крыкі, што глуха згасалі ў цяснінах вуліц.
– Хрыстос! Хрыстос з апосталамі прыйшоў у Гародню!
Кляонік і Марка лупілі ва ўсе дзверы Разьбярнага Кута.
– Людзей забіваюць! – крычаў Кляонік.
– Ну чаго там? – пытаў сонны голас з-за аканіц.
– Людзей забіваюць! Кажуць, Хрыста!
– А-а.
Першая зорка запалала ў празрыста-сінім небе.
Апошнія промні заранкі адбіваліся на руках Вуса, якімі ён грукатаў у дзверы. Рукі ў яго былі цяпер нібы з чырвонага золата.
– А-а. Тфу! Свінні сонныя.
Пабег, спатыкнуўся аб жабрака, які спаў на ўзбочыне.
– Хрыстос прыйшоў.
– Кінь, спаць хачу.
Гіаў Турай схапіў загрудкі чалавека ў багатай вопратцы, патрос. Ім аказаўся немец.
– Хрыстос у Гародні! Хрыстос уваскрэс!
– А-а, – сказаў немец. – Ён і ф мінулы гот такой ша штука фыкінуў.
– Тфу, каўбаса, – махнуў рукою Турай.
Згасалі верхнія вокны ў дамах. Безнадзейна згасала воля вялікага горада. І ўсё ярчэй у ліпеньскім небе разгараліся зыркія зоры. Ззяў золатам прыгажун Арктур, рассыпаліся ля яго валасы Беранікі.
Зіхацела на поўначы, зусім нізка ад далягляду, шматкаляровая Капэла, і беглі да яе паўз Альтаір і Дэнэб туманныя віхуры Шляху Продкаў. І тады, у адчаі ад таго, што нічога нельга зрабіць, што ўсе глухія ў гэтым горадзе, Кірык Вястун стаў перад парталам касцёла дамініканцаў і, узняўшы рукі ўгору, з апошніх сіл, непрытомна і раз'юшана залямантаваў:
– Хрыстос прыйшоў у Гародню!
Маўчанне. Касцёл, здавалася, падаў на чалавека. Высокі, да зор шпілямі. Цішыня. Больш на паўночны захад зіхацелі над самай зямлёй Блізнюкі – брат залаты і брат белы. Яны бліжэй адзін да аднаго, чым людзі. Або унь як цесна збіліся вакол Нявесты, вакол белай Нявесты*, яе жаніхі, два браты – плячо да пляча**, і іхні нізенькі сапернік***. Так блізка, як ніколі не бываць людзям.