Выпрастаўшыся, ён падымаўся па драбiнах, ступаючы ў шэрую бясконцасць памiж папярэчынамi, а ў той самы час насустрач яму спускаўся Давiд, маларослы Давiд; усё сваё жыццё ён мог насiць гарнiтуры, якiя купляў яшчэ зусiм малады… памалу! Чаму вы спыняецеся памiж прыступак, чаму вам хоць бы не прысесцi на iх, калi вам трэба пагаварыць адзiн з адным; абодва выпрастаўшыся; цi напраўду яны абнялiся, цi напраўду сын паклаў руку на плячо бацьку, a бацька — на плячо сыну?

Калi ласка, каву, Гупэрц: моцную, гарачую; i цукру як найбольш; па абедзе ён любiць моцную i салодкую каву, a з ранiцы — слабую; ён, мой гаспадар; ён iдзе сюды з шэрай бясконцасцi, у якую адыходзiць вялiкiмi крокамi другi, выпрастаны i нязломны; яны адважныя — мой муж i мой сын, яны спускаюцца да мяне, у закляты замак: сын два разы, а мой гаспадар толькi адзiн раз на тыдзень: ён прыносiць з сабою суботу, у ягоных вачах каляндар, вымярэнне часу; i я не магу нават спадзявацца, што мне ўдасца растлумачыць яго аблiчча спрытнасцю цырульнiкаў: восемдзесят год яму, у яго сёння дзень нараджэння, якi будзе ўрачыста адзначаны ў Кронэравай кавярнi; але без шампанскага; ён заўсёды цярпець не мог шампанскага, i я так i не даведалася чаму.

Некалi ты марыў пра тое, каб наладзiць у гэты дзень грандыёзную вечарыну: сем разоў па сем унукаў, праўнукi, нявесткi, унукi з жонкамi, унучкi з мужыкамi; ты ж — колькi помню — здаваўся сабе Аўраамам, заснавальнiкам вялiзнага роду; ты бачыў сам сябе ў скляпеннях летуценняў з дваццаць дзевятым праўнукам. Памнажацца, працягваць памнажацца… але гэта будуць сумныя радзiны: адзiн-адзiны сын; светлавалосы ўнук i цёмнавалосая ўнучка, якiх табе падаравала Эдыт, а мацi, заснавальнiца сям'i, — у заклятым замку, куды спусцiцца можна толькi па бясконца доўгiх драбiнах з вялiзнымi перакладзiнамi.

— Заходзь, няхай з табою зойдзе шчасце, стары Давiд, ты i цяпер гэткi самы хударлявы, як у маладосцi; не цвялi мяне календаром у тваiх вачах; я адплываю на маленькiм каляндарным лiстку з надпiсам "31 траўня 1942 г."; не знiшчай маёй лодачкi, злiтуйся з мяне, каханы; не спiхвай мяне ў акiян тых мiнулых шаснаццацi год. Цi памятаеш ты лозунг: "Перамога з неба не спадзе: яе трэба заваяваць", бяда тым людзям, што не прымаюць бычынага прычасця; ты таксама ведаеш, што прычасцi маюць жахлiвую ўласцiвасць: яны iснуюць бясконца; людзi былi галодныя, а хлеба для iх не пабольшала, рыбы не пабольшала; прычасце авечкi не наталяла iх голаду, а вось бычынае прычасце давала ежы ўдосталь; яны не навучылiся лiчыць: трыльён за цукерку, конь за адзiн яблык, а потым няма i трох пфенiгаў, каб заплацiць за булачку; i заўсёды парадак, прыстойнасць, гонар, адданасць; прышчэпленыя бычыным прычасцем, яны неўмiручыя; пакiнь гэта, Давiд, навошта цягнуць час за сабою; злiтуйся, патушы час на календары ў тваiх вачах; гiсторыю робяць iншыя; у цябе ёсць Кронэрава кавярня; калi-небудзь табе паставяць помнiк — такi невялiчкi з бронзы; цябе ўвекавечаць з рулонам эскiзаў у руцэ: малы, шчуплы, з усмешкай на вуснах, штосьцi сярэдняе памiж маладым равiнам i прадстаўнiком багемы; з неакрэсленай пячаццю вясковага паходжання; ты ж бачыў, куды вядзе палiтычная разумнасць; няўжо ты хочаш пазбавiць мяне маёй палiтычнай неразумнасцi?

З акна свайго кабiнета ты абяцаў мне: "Hе бядуй, я буду цябе кахаць i пазбаўлю цябе ад тых жахаў, пра якiя табе расказваюць твае школьныя сяброўкi — ад жахаў, што нiбыта здараюцца ў першую шлюбную ноч; не вер нашэптванням гэтых iдыётак; калi прыйдзе тая хвiля, мы будзем смяяцца; абавязкова, клянуся табе; але ты яшчэ пачакай крыху: два тыднi, самае большае месяц; я куплю букет кветак, вазьму дылiжанс i пад'еду да вашага дома. Мы будзем рабiць падарожжы, паглядзiм свет, ты падорыш мне дзяцей пяцёра, шасцёра, сямёра; дзецi падораць мне ўнукаў — пяць, шэсць, сем разоў па сем; ты нiколi не будзеш заўважаць па мне, што я працую; я не дам табе адчуць, што такое мужчынскi пот, што такое сапраўдныя мускулы i сапраўдная вайсковая форма; мне ўсё даецца лёгка; я вучыўся, сёе-тое вывучаў сур'ёзна i загадзя заплацiў за пот, што прыйдзецца пралiць; я не мастак, табе не трэба мець нiякiх iлюзiй на гэты конт; я не здолею выявiць перад табою нi фальшывага, нi сапраўднага дэманiзму; тое, пра што твае сяброўкi расказваюць вусцiшныя казкi, здарыцца не ў спальнi, а пад адкрытым небам: ты павiнна яго бачыць над сабою. Лiсткi i травiнкi будуць спадаць на твой твар, ты адчуеш пах восеньскага вечара, i табе не будзе здавацца, што ты бярэш удзел у брыдкiх акрабатычных практыкаваннях, якiя належаць да тваiх абавязкаў; ты будзеш удыхаць пахi восеньскай травы, лежачы на прыбярэжным пяску, памiж зараснiкаў лазы — там, дзе вада пасля паводкi пакiнула свой след-паласу; сцёблы чароту, коркi ад пляшак, бляшанкi ад гуталiну, пацерка з ружанца, што ўпала за борт у шкiперавай жонкi, i лiманадныя пляшкi з укладзенымi ў iх цыдулкамi; у паветры горкi дым ад параходных комiнаў; грукат якарных ланцугоў; мы не будзем рабiць з гэтай справы крывавай i паважнай, хоць яна, натуральна, i крывавая, i паважная.

А той корак, якi я ўхапiла пальцамi сваiх босых ног i падарыла табе на памятку? Я ўхапiла яго i падарыла табе, бо ты пазбавiў мяне ад спальнi, гэтай змрочнай катоўнi, пра якую я ведала з раманаў, нашэптванняў сябровак, з перасцярог манашак; галiнкi лазы звiсалi над маiм iлбом, срэбна-зялёныя лiсткi вiселi ў мяне перад цёмнымi i поўнымi бляску вачыма; параходы раўлi ў мой гонар: абвяшчалi мне, што я зрабiлася жанчынаю; сутонне, асеннi вечар, усе якарныя ланцугi былi ўжо даўно апушчаныя ў ваду, матросы i жонкi шкiпераў сыходзiлi па хiсткiх трапах на бераг, i я ўжо сама жадала таго, чаго яшчэ некалькi гадзiн таму баялася; але ўваччу ў мяне ўсё ж паявiлася некалькi слязiнак, бо я адчувала сябе нявартай памяцi сваiх продкаў, якiм было сорамна рабiць уцеху з абавязку; ты прыляпiў мне тады вербавыя лiсточкi на лоб i на сляды ад слёз — там, унiзе, на прыбярэжным пяску, дзе мае ногi краналiся сцёблаў чароту, бутэлек з цыдулкамi, у якiх адпускоўцы пасылалi свае прывiтаннi гараджанам; адкуль узялiся тыя гуталiнавыя бляшанкi: цi яны былi выкарыстаныя матросамi, каб да бляску начысцiць свае боты, перад тым як выйсцi на бераг? А можа — жонкамi шкiпераў, якiя хадзiлi рабiць пакупкi з чорнымi блiшчастымi сумкамi, альбо — хлопцамi, што насiлi шапкi з чорнымi брылямi, якiя блiшчалi ў паўзмроку, калi мы потым сядзелi на чырвоных крэслах у кавярнi Трышлера? Я з захапленнем глядзела на прыгожыя рукi маладой жанчыны, што падавала нам смажаную рыбу, салату, якая была такая зялёная, што балюча было вачам; вiно; рукi гэтай маладой жанчыны, якая пазней, праз дваццаць восем гадоў, будзе прамываць вiном раны на знявечанай спiне майго сына; ты не павiнен быў крычаць на Трышлера, якi нам затэлефанаваў i паведамiў пра няшчасны выпадак з Робертам; паводка, паводка… мне заўсёды карцела кiнуцца ў раку, што выйшла з берагоў, i дазволiць вадзе аднесцi мяне да шэрых даляглядаў. Заходзь, няхай з табою зойдзе шчасце, але не цалуй мяне; не разбурай майго карабельчыка; вось табе кава, салодкая i гарачая; паабедзенная кава, моцная i без малака; вось тут цыгары, па шэсцьдзесят пфенiгаў штука; Гупэрц купiў iх па маёй просьбе. Памяняй аб'ектывы сваiх вачэй, стары; я ж не сляпая, а проста вар'ятка i, вядома ж, магу прачытаць дату на календары, што вiсiць унiзе ў вестыбюлi: "6 верасня 1958 года"; я не сляпая i ведаю, што я не магу растлумачыць твайго аблiчча спрытнасцю цырульнiкаў; вазьмi ўдзел у маёй гульнi, падкруцi аб'ектывы сваiх вачэй i не апавядай мне зноўку пра твайго прамянiстага светлавалосага ўнука, у якога матчына сэрца i бацькаў розум i якi цяпер твой упаўнаважаны пры адбудове абацтва; цi ён ужо здаў iспыты на атэстат сталасцi? Цi збiраецца ён вывучаць статыку? Ён цяпер на практыцы? Прабач мне за мой смех, але я нiколi сур'ёзна не ўспрымала будаўнiцтва; пыл, шчыльна збiты i спечаны пыл, ператвораны ў элементы структуры; аптычны падман, фата-маргана, загадзя асуджаная на ператварэнне ў руiны; перамога з неба не спадзе: яе трэба заваяваць; я сёння ўраннi прачытала гэта ў газеце — перш чым яны мяне забралi. "Усе трыумфавалi… поўныя пабожнай веры, яны прыслухоўвалiся да слоў… радасць i трыумф зноў i зноў захаплялi ўсiх…" Хочаш, я прачытаю табе гэта з мясцовай газеты?