W ostatnich tygodniach jesieni, w niecałe dwa miesiące po wkroczeniu Niemców, Warszawa powróciła nagle i niespodziewanie do swojego zwykłego rytmu życia. Postępujące bez trudności ekonomiczne ożywienie było dla wszystkich jeszcze jedną niespodzianką w tej najdziwniejszej ze wszystkich wojnie, w której wszystko miało przebiegać inaczej, niż należałoby się tego spodziewać. Olbrzymie miasto, częściowo zniszczoną stolicę wielomilionowego państwa, z armią bezrobotnych urzędników nawiedziła fala wysiedleńców ze Śląska, Pomorza i okolic Poznania. Nieoczekiwanie dla tych ludzi, ludzi bez dachu nad głową, bez szans na zdobycie pracy i bez żadnych widoków na przyszłość, okazało się, że można zarabiać ogromne pieniądze na omijaniu niemieckich rozporządzeń. Im więcej ich się ukazywało, tym większe były możliwości nieuczciwego zarobkowania.

Życie zaczęło płynąć dwoma torami: pierwszym, zgodnym z obowiązującymi prawami, w którym ludzie musieli pracować od rana do wieczora, prawie głodując, i drugim, nielegalnym, wypełnionym bajecznymi możliwościami bogacenia się, ze wspaniale działającym handlem dolarami, brylantami, mąką, skórą czy też fałszywymi dokumentami, wprawdzie nieustannie zagrożonym karą śmierci, ubarwionym jednak rozrywkami w luksusowych restauracjach, do których jeżdżono rikszami.

Niewielu żyło wtedy dostatnio. Gdy wracałem wieczorem do domu, codziennie widywałem siedzącą we wnęce jednego z domów przy Siennej kobietę, śpiewającą smutne rosyjskie pieśni. Zawsze zaczynała żebrać dopiero po zmierzchu, jakby obawiała się, że ktoś mógłby ją rozpoznać. Miała na sobie szary kostium, którego elegancki wygląd świadczył o tym, że jego właścicielka przeżywała kiedyś lepsze czasy. Jej ładna twarz w szarym świetle zapadającego zmierzchu sprawiała wrażenie martwej, a oczy utkwione były ciągle w jeden punkt, gdzieś ponad głowami przechodniów. Śpiewała przyjemnym, niskim głosem, przygrywając sobie melodyjnie na akordeonie. W całej jej postawie i w tym, jak opierała się o ścianę, dawało się rozpoznać kobietę z wyższych sfer, którą tylko wojna mogła zmusić do zarabiania w ten sposób na swoje utrzymanie. Ale nie szło jej źle. W ozdobionym jasnokolorowymi wstążkami tamburynie, który z pewnością uważała za symbol stanu żebraczego i który stawiała u swych stóp, tak by nikt nie wątpił, że oczekuje wsparcia, znajdowało się zawsze sporo monet, a czasem nawet banknoty pięćdziesięciozłotowe. I ja wychodziłem, gdy tylko mogłem, nie wcześniej niż po nadejściu zmierzchu, ale z zupełnie innych powodów. Wśród wielu uciążliwych, skierowanych przeciw Żydom zarządzeń było jedno niepisane, którego należało bezwzględnie przestrzegać: mężczyźni pochodzenia żydowskiego musieli się pokłonić przed każdym napotkanym niemieckim żołnierzem. Ten idiotyczny i obraźliwy nakaz doprowadzał Henryka i mnie do białej gorączki. Robiliśmy wszystko, co było w naszej mocy, by go omijać. Gdy z daleka widzieliśmy nadchodzącego Niemca, przechodziliśmy na drugą stroną ulicy, a gdy nie dawało się już uniknąć konfrontacji, odwracaliśmy głową, udając, że go nie widzimy, mimo iż zawsze groziło to co najmniej pobiciem. Zupełnie inaczej postępował ojciec. Wyszukiwał większe ulice, by się po nich przechadzać i kłaniając się, pozdrawiał Niemców w przesadnym, ironicznym geście, zachwycony, gdy taki wojskowy, zmylony jego radosną twarzą, odpowiadał mu uprzejmie i z uśmiechem, jak komuś dobrze sobie znanemu. Co wieczór po powrocie do domu nie mógł sobie odmówić przyjemności nadmienienia mimochodem, jak daleko sięgały wówczas jego kontakty: wystarczyło, by wyszedł na chwilę na ulicę, a zaraz otaczały go dziesiątki znajomych. Nie mógł się od nich opędzić i ręka drętwiała mu od ciągłego uchylania kapelusza. Opowiadał nam o tym z filuternym uśmiechem, zacierając ręce z zadowolenia.

Jednakże nie należało lekceważyć wszystkich tych szykan ze strony Niemców. Były częścią programu, który miał na celu utrzymywanie nas w ciągłym nerwowym napięciu i niepokoju o przyszłość. Co parę dni pojawiały się nowe rozporządzenia, pozornie nic nie znaczące, ale dające nam wciąż do zrozumienia, że Niemcy o nas myślą i zapomnieć nie zamierzają.

Zakazano Żydom używania kolei. Musieli uiszczać czterokrotnie wyższą niż Aryjczycy opłatę za przejazd tramwajem. Rozeszły się też pierwsze pogłoski o tworzeniu getta. Krążyły przez dwa dni, doprowadzając ludzi do szaleństwa, by nagle ucichnąć.