Дзевяць пяцьдзясят, практыканты сыходзяць, і абсталяваньне зноў гудзе роўна. Сястра назірае за дзённым пакоем са сваёй шкляной скрыні; сцэна перад ёй зноў набывае блакітна-сталёвую яснасьць, чысты мерны рух вясёлага мульт­фільму.

Тэйбэра вывозяць зь лябараторыі на каталцы.

— Давялося зрабіць яму яшчэ адзін укол, бо ён пачаў прытомнець, калі мы пампавалі вадкасьць з хрыбетніка, — кажа ёй тэхнік. — Як вы думаеце, калі ўжо так атрымалася, мо яго адразу адвезьці ў першы будынак і падсілкаваць на ЭШТ, каб наркозу не марнаваць?

— Я думаю, гэта выдатная прапанова. Потым яшчэ можна звазіць яго на энцэфалёграф, магчыма, мы знойдзем доказы, што тут трэба папрацаваць над мазгамі.

Тэхнікі адбягаюць, штурхаючы каталку, як мульцяшкі — ці як марыянэткі, завадныя лялькі ў нейкім эпізодзе з «Панча і Джудзі», дзе ўсім трэба сьмяяцца, калі ляльку б’е чорт, а потым яна ўлазіць галавой наперад у пашчу ўсьмешлівага кракадзіла...

Дзясятая гадзіна, прыходзіць пошта. Часам можна атрымаць парваны канвэрт...

Дзесяць трыццаць, заходзіць дзядзька для сувязяў з грама­дз­касьцю, а за ім цёткі з жаночага клюбу. Ён пляскае ў тлустыя далоні каля дзьвярэй у дзённы пакой.

— Ну, прывітаньне, хлопцы; малайцом, малайцом... Пагля­дзіце навокал, дзяўчаты; праўда, як тут чыста, як сьветла? Гэта ўсё міс Брыдар. Я выбраў гэтае аддзяленьне, бо гэта яе аддзяленьне. Яна, дзяўчаты, тут як маці. Я не пра ўзрост, ну, вы ж, дзяўчаты, зразумелі...

Каўнер ягонай кашулі такі цесны, што твар надзімаецца, калі ён сьмяецца, а ён сьмяецца амаль увесь час невядома з чаго, тонкім і хуткім сьмехам, быццам хоча спыніцца і ня можа. Ягоны твар надзімаецца, чырвоны і круглы, як шарык, на якім намалявалі аблічча. У яго на твары і на галаве практычна няма валасоў; так, нібы ён некалі іх збольшага наклеіў, але яны патроху асыпаліся яму на манжэты, у кішэню кашулі і за каўнер. Мо таму ён і носіць такія цесныя кашулі — каб валасы за каўнер ня падалі.

Мо таму ён таксама так шмат сьмяецца, бо крыху валасоў туды ўсё ж трапляе.

Ён часта ладзіць гэтыя экскурсіі — з сур’ёзнымі жанчынамі ў пінжаках спартовага фасону, жанчыны ківаюць яму, пакуль ён расказвае, як зь цягам гадоў усё палепшылася. Ён паказвае на тэлевізар, на вялікія скураныя крэслы, на чысьценькія пітныя фантанчыкі; потым яны ідуць выпіць кавы ў Сястроўню. Часам ён прыходзіць адзін і проста стаіць пасярэдзіне дзённага пакою, пляскае ў далоні (можна пачуць, што яны мокрыя), пляскае два ці тры разы, пакуль яны ня зьліпнуцца, а потым трымае іх, нібы ў малітве, пад адным са сваіх шматлікіх падбародкаў і пачынае круціцца. Ён круціцца пасярод пакою, ашалела і ўтрапёна гледзячы на тэлевізар, на новыя карціны на сьценах, на пітны фантанчык. І сьмяецца.

Што ён такога сьмешнага бачыць, нам ён ня кажа, і адзінае сьмешнае, што бачу я, гэта тое, як ён там круціцца, нібы гумавая цацка — калі штурхануць, дык адчуеш, што ўся вага ў яго зьнізу, а ён зноў выпрастаецца і зноў закруціцца. Ён ніколі, ніколі не глядзіць людзям у твар...

Дзесяць сорак, сорак пяць, пяцьдзясят, пацыенты сыходзяць і вяртаюцца з працэдураў — ЭТ, ПТ ці ФТ — ці з падазроных пакойчыкаў, дзе сьцены ніколі не бываюць аднолькавага памеру і дзе падлогі нахіленыя. Гук абсталяваньня ўжо дасягнуў стабільнай працоўнай хуткасьці.

Аддзяленьне гудзе так, як я некалі чуў на бавоўнапрадзільнай фабрыцы, калі нашая футбольная каманда гуляла зь нейкай школай у Каліфорніі. Неяк пасьля добрага сэзону заўзятары ў нашым мястэчку настолькі заганарыліся і ашалелі ад радасьці, што купілі нам квіткі на самалёт у Каліфорнію, каб мы згулялі там супраць школьнай каманды, якая выступала ў нацыянальным чэмпіянаце. Калі мы прыляцелі, нам трэба было зьезь­дзіць на экскурсію на мясцовае прадпрыемства. Наш трэнэр меў звычку пераконваць усіх, што спорт спрыяе адукацыі, бо падчас падарожжаў людзі могуць атрымаць новыя веды. Таму падчас кожнай нашай паездкі ён цягнуў каманду на маслабойні, фэрмы і кансэрвавыя заводы. У Каліфорніі нам трапілася бавоўнапрадзільная фабрыка. Калі мы туды прыйшлі, большасьць каманды хуценька прабеглася па цэху і пайшла назад у аўтобус рэзацца ў карты на валізах, але я застаўся, у куце, каб не замінаць маладзенькім мурынкам, што бегалі сюды-туды па праходах паміж машынамі. Фабрыка пры­вяла мяне ў нейкі мройны стан, усё гэтае гудзеньне, і шчоў­каньне, і бразгат людзей і машынаў, іх рытмічныя рэзкія рухі. Таму я й застаўся, калі астатнія сышлі, а яшчэ таму, што мне гэта неяк нагадала пра мужчынаў з племені, якія пакінулі вёску ў яе апошнія дні, каб працаваць на драбілцы жвіру для загаты. Гэты ўтрапёны рытм, твары, загіпнатызаваныя манатоннымі рухамі... Я хацеў сысьці разам з камандай, але ня мог.

Была раніца на пачатку зімы, і я ўсё яшчэ меў на сабе чырвона-зялёную куртку, што нам падарылі за перамогу на мяс­цовым чэмпіянаце, — са скуранымі рукавамі і нашытай на сьпі­ну эмблемай, дзе было напісана пра нашу перамогу — таму шмат якія мурыначкі на мяне паглядалі. Я зьняў куртку, але позіркаў не паменела. У тыя часы я быў нашмат большы, чым цяпер.

Адна дзяўчына адышлася ад свайго станка, агледзелася, каб пабачыць, ці няма побач брыгадзіра, а потым падышла да мяне. Спыталася, ці мы будзем гуляць супраць школьнай каманды ўвечары, і сказала, што ейны брат гуляе за іх у абароне. Мы крыху пагутарылі пра футбол ды пра розныя іншыя штукі, і я заўважыў, што яе твар быў расплывісты, нібы паміж намі вісеў туман. Гэта быў баваўняны пух, што церушыўся ў паветры.

Я сказаў ёй пра пух. Прамовіў, што мне здаецца, нібыта я бачу ейны твар туманным ранкам падчас паляваньня на качак, а яна закаціла вочы, фыркнула, прыкрыўшы далонькай вусны, а потым спыталася:

— І шо ж гэта такое, інцярэсна, ты б зрабіў са мной удваіх у засадзе на вутак?

Я адказаў, што даў бы ёй патрымаць маю даўгую стрэльбу, і дзяўчаты па ўсім цэху пачалі хіхікаць у кулакі. Я сам крыху пасьмяяўся, пабачыўшы, як дасьціпна ў мяне атрымалася. Мы ўсё яшчэ гутарылі і сьмяяліся, калі яна схапіла мяне за рукі і моцна сьціснула. Рысы ейнага твару рэзка трапілі ў ідэальны фокус; я пабачыў, што яна нечым моцна напалоханая.

— Давай, — прашаптала яна, — давай, забяры мяне, велікан. З гэтай тут фабрыкі, з гэтага мястэчка, з гэтай жызьні. Забяры мяне ў якую засаду на вутак хоць дзе. Хоць дзе, абы ня тут. Га, велікан, га?

Ейны цёмны прыгожы твар блішчаў перада мной. Я стаяў з разяўленым ротам, думаў, што ёй адказаць. Мы былі так счэпленыя мо пару сэкундаў; потым фабрыка загула яшчэ мацней, і нешта пацягнула яе ад мяне. Нейкі нябачны мне шнур, прычэплены да ейнай квяцістай чырвонай спадніцы, адцягваў яе назад. Ейныя пазногці драпалі маю скуру, і як толькі мы згубілі кантакт, яе твар зноў сышоў з фокусу, стаў размытым і, нібы шакаляд у сьпякоту, пачаў таяць за віхурай баваўнянага туману. Яна сьмяялася і круцілася, і я на імгненьне згледзеў ейную жоўтую нагу пад віхурай спадніцы. Дзяўчына падміргнула мне праз плячо, калі бегла назад да свайго станка, да кучы валакна, што ўжо спаўзала на падлогу з варштата; яна схапіла гэтую кучу і лёгка, як пёрка, пабегла ўздоўж шэрагу станкоў, каб закінуць валакно ў грузавік; потым яна зьнікла за рогам.

Усё гэтае хістаньне і кручэньне верацёнаў, пераскокваньне чаўнакоў, шпулі, што, расьсякаючы паветра, брынялі ніткамі, пабеленыя сьцены і сталёва-шэрыя станкі, дзяўчаты ў квяцістых спадніцах, што гойсалі сюды-туды, павуціна белых лініяў у паветры, на якую была нібы нанізаная фабрыка — усё гэта засталося са мной, і час ад часу нешта ў аддзяленьні выклікае гэта ў памяці.

Так. Вось што я ведаю. Аддзяленьне — гэта фабрыка для Камбінату. Тут выпраўляюць памылкі, якія зрабіла вуліца, сям’я, царква, школа — вось такі гэта шпіталь. Калі гатовы прадукт вяртаецца ў грамадзтва, адрамантаваны, як новы, часам лепшы за новы, гэта напаўняе радасьцю сэрца Вялікай Сястры; нешта, што трапіла сюды пакручаста адрозным, цяпер — дзейная прыстасаваная шрубка, гонар усёй установы, на які прыемна паглядзець. Паназірайце, як ён соўгаецца па зямлі з прыпаянай усьмешкай і як ён цудоўна ўпісаўся ў прыемны раёнчык, дзе якраз цяпер уздоўж вуліцы рыюць канавы, каб пракласьці водаправод. Гэта робіць яго шчасьлівым. Ён прыстасаваўся да навакольля, нарэшце...