— Робім раз, — мармыча ён. — Робім два! Робім тры!
Чую, як яны там лезуць яму ў лоб, быццам падымаюць века каналізацыйнага люка. Чую, як зь ляскатам і гырканьнем заядаюць шасьцерні.
Дзьверы расчыняюцца ад націску дыму, і адтуль выяжджае каталка зь першым мужыком, ён чапляе мяне вачыма. Гэты твар. Каталка едзе назад і вывозіць ратавальніка. Чую, як наглядчыкі па літарах выкрыкваюць яго прозьвішча.
Тэхнік кажа:
— Наступная група.
Падлога халодная, заінелая, траскучая. Зьверху зь лямпаў скуголіць сьвятло, белае і ледзяное. Адчуваю пах графітавай змазкі, быццам у гаражы. А яшчэ кіслотны пах страху. Тут адно маленькае вакно, высока, і звонку я бачу тлустых вераб’ёў, нанізаных на провад, быццам бурыя пацеркі. Яны ныраюць галовамі пад пер’е, каб схавацца ад холаду. Нешта дзьме праз мае пустыя косьці, вышэй і вышэй, паветраная трывога! паветраная трывога!
— Не галасі, Правадыр...
Паветраная трывога!
— Супакойся. Я пайду першы. Праз мой дубовы чэрап мне нічога ня зробяць. А калі мне не нашкодзяць, дык і табе таксама.
Сам залазіць на стол і раскідвае рукі па контуры. Машына зашчоўквае засьцежкі яму на прыдалоньнях і костачках, заціскае яго ў цень. Рука здымае зь яго гадзіньнік, выгуляў у Скэнлана, кідае ля пульта, гадзіньнік рассыпаецца, шасьцерні, колцы і доўгая дрыготкая сьпіраль спружыны скачуць, б’юцца аб бок пульта, губляюцца.
Выглядае, што ён зусім не баіцца, па-ранейшаму ўхмыляецца мне.
Яму мажуць скроні графітавай змазкай.
— Што гэта? — пытаецца ён.
— Праваднік, — адказвае тэхнік.
— І ўчыняць мне памазаньне правадніком. А вянок зь цёрну таксама ўскладуць?
Яны працягваюць мазаць, а ён сьпявае, так што ў іх ажно рукі трасуцца.
— Купляйце шмаравідла для моцных валасоў...
Надзелі штукі кшталту навушнікаў, карону срэбнага цёрну паверх графіту на скронях. Спрабуюць суцішыць ягоныя сьпевы, запіхваюць яму між зубоў кавалак гумавага шлянга.
— І лысіна адступіць да самых па-лю-соў...
Круцяць нейкія дыскі, машына трасецца, дзьве мэханічныя рукі бяруць паяльнікі і насоўваюць на яго. Ён падміргвае мне, кажа мне нешта, заглушана, нешта гаворыць мне, прамаўляе да мяне праз гумавы шлянг, а паяльнікі набліжаюцца да срэбра ў яго на скронях — іскры дугой упоперак, празь яго ідзе напруга, падымае яго мосьцікам, так што на стале застаюцца адно прыдалоньні і костачкі, а праз сплюснуты чорны гумавы шлянг вырываецца гук кшталту гэх-х-х! і Макмэрфі цалкам пакрыты імжой іскраў.
А за вакном вераб’і падаюць з проваду і дымяцца.
Яго вывозяць на каталцы, ён яшчэ торгаецца, твар заінеў белым. Карозія. Акумулятарная кіслата. Тэхнік паварочваецца да мяне.
— Глядзіце за гэтым ласём. Я яго ведаю, трымайце яго!
Якая ўжо тут можа быць сіла волі.
— Трымайце яго! Халера. Каб больш не прыводзілі такіх бяз дозы сэканалу.
Ціскі кусаюць мне прыдалоньні і костачкі.
У графітавай змазцы — жалезнае пілавіньне, скроні дзярэ.
Ён сказаў нешта, калі падміргнуў. Сказаў мне нешта.
Мужык нагінаецца, падносіць два паяльнікі да абруча ў мяне на галаве.
Машына сьціскаецца разам са мной.
ПАВЕТРАНАЯ ТРЫВОГА.
Скокнеш вон, чуеш звон, пачынаецца гон, бяжыш пад адхон. Нельга назад і наперад ніяк, у стрэльбу глядзіш мярцьвяк мярцьвяк мярцьвяк.
Мы выйшлі па сьцяжынцы праз зарасьці трысьнягу за чыгункай. Я прыклаў вуха да рэйкі, яна апякае мне шчаку.
— Нічога ў абодва бакі, — кажу я, — на добрую сотню кілямэтраў.
— Ну-ну, — бурчыць Тата.
— Хіба мы так ня слухалі бізонаў, засунеш нож у зямлю, возьмеш тронкі зубамі, чуеш статак здалёк?
— Ну-ну, — паўтарае ён, але яму прыемна.
Па другі бок чыгункі — палоска пшанічнай саломы зь мінулай зімы. Там пад ёй мышы, паказвае сабака.
— Ну што, хлопча, пойдзем уздоўж чыгункі налева ці направа?
— Хадзем праз чыгунку, во што кажа наш сабака стары.
— Гэны сабака сьледу ня бярэ.
— Возьме. Там птушкі, во што ён кажа.
— Найлепей ісьці паляваць туды ўздоўж насыпу, во што табе бацька гаворыць.
— Найлепей — тут насупраць, у пшанічнай саломе, так мне кажа сабака.
Насупраць (не пасьпеў я сказаць) да чыгункі высыпае плойма людзей, лупяць па фазанах налева і направа. Выглядае, што наш сабака забег надта далёка наперад і выгнаў усіх птушак з саломы на насып.
Сабака злавіў трох мышак.
...чалавек, Чалавек, ЧАЛАВЕК... шыракаплечы і вялікі, падміргвае, як зорка.
Мурашы зноў, о Божа, гэтым разам іх да халеры, кусючыя паскуды. Памятаеш, калі мы зразумелі, што гэныя мурашы на смак як марынаваныя гурочкі? Га? Ты казаў, што не гурочкі, а я казаў, што так, а твая мама дала мне добрага прачуханца, як пачула: Вучыць дзіця есьці жамяру!
Угу. Сапраўдны індзейскі хлопчык павінен ведаць, як выжыць на ўсім, што можна зьесьці, пакуль яно само цябе ня зжэрла.
Мы не індзейцы. Мы цывілізаваныя людзі, памятай гэта.
Ты казаў мне, Тата. Але як памру, прычапіце мяне да нябёсаў.
Маміна прозьвішча было Бромдэн. І засталося Бромдэн. Тата казаў, што ён нарадзіўся толькі з адным іменем, пляснуўся ў сьвет, як цяля, якое выпадае ў падсьцілку, калі карова ўпарта хоча нарадзіць стоячы. Тыі А Мілатуна, Найвышэйшая Хвоя на Гары, і я найвялікшы індзеец пад нябёсамі штату Арэгон, а магчыма таксама Каліфорніі і Айдага. Вось пад такое імя нарадзіўся.
Ты найвялікшы дурань пад нябёсамі, калі думаеш, што добрая хрысьціянка назавецца Тыі А Мілатуна. Ты нарадзіўся пад такое імя, дык добра, а я нарадзілася пад прозьвішчам Бромдэн. Мэры Луіз Бромдэн.
І калі мы пераедзем у горад, кажа Тата, з такім прозьвішчам нашмат лягчэй атрымаць нумар сацыяльнага страхаваньня.
Мужык з молатам гоніцца за некім, дагоніць, калі ня спыніцца. Я зноў бачу гэтыя бліскі маланак, россыпы колераў.
Дзынь. Дзынькі-дзынк, дрыжаць каленкі, ловіць куранят ля сьценкі... Па-над домам ля ракі, бач, ляцяць тры гусакі... Гэты ў поле, той на гулі, гэты над гняздом зязюлі... Вунь гусак спусьціўся долу... ХАП цябе, выходзіш з кола.
Мы некалі гэтак гадзінамі гуляліся з бабуляй, калі сядзелі ля рамаў з рыбай, адганяючы мух. Гульня называлася дзынькі-дзынк. Трэба было лічыць пальцы на выцягнутых руках, па пальцы на кожны склад ейнай лічылкі.
Дзынь-кі дзынк, дры-жаць ка-лен-кі (восем пальцаў), ловіць куранят ля сьценкі (шаснаццаць пальцаў), яна адбівае рытм на кожны склад сваёй чорнай крабістай рукой, кожны з маіх пазногцяў пазірае на яе, як маленькі тварык, просіць, каб менавіта на яго трапіла гэтае цябе, да якога спускаецца гусак і выцягвае з кола.
Я люблю гэтую гульню і люблю бабулю. Не люблю гэтай цёткі Дзынькі-Дзынк, якая ловіць куранят. Не люблю яе. Але люблю таго гусака, які ляціць над гняздом зязюлі. Люблю яго і люблю бабулю з пылам у зморшчынках.
Наступным разам я яе пабачыў ужо мёртвую, халодную, як камень, проста пасярэдзіне Дэлзу на ходніку, вакол каляровыя кашулі — індзейцы, пастухі, сяляне. Яе адвезьлі на возе на гарадзкія могілкі, заляпілі ёй вочы чырвонай глінай.
Памятаю сьпякотныя, задушлівыя пераднавальнічныя гадзіны, калі зайцы кідаліся пад колы грузавікоў.
Джоўі Рыба-У-Бочцы атрымаў дваццаць тысяч даляраў і купіў тры кадылакі пасьля кантракту на зямлю. Але ён усё роўна ня ўмее езьдзіць на машыне.
Бачу кубік.
Бачу яго знутры, я зьнізу. Я грузік, які ўмацавалі, каб зьверху заўсёды выпадала адзінка. Косьці з грузікамі, каб заўсёды выпадалі дзьве адзінкі, зьмяіныя вочы, і я грузік, а вакол мяне шэсьць грудкоў, як белыя падушачкі на іншым баку кубіка, шасьцёрка, якая заўсёды будзе зьнізу. На што нагрузілі другі кубік? Упэўнены, таксама на адзінку. Зьмяіныя вочы. Супраць яго махлююць, і я грузік.
Асьцярожна, кідаю. Аёй, мадам, вянглярня пустая, а дзетачка хоча новыя чаравічкі. Сьцеражыся. Бах!
Вырубіўся.
Мокра. Ляжу ў лужыне.
Зьмяіныя вочы. Зноў яго надурылі. Бачу над сабой адзінку: ён ня можа кінуць замарожаных кубікаў у завулку за крамай — у Портлэндзе.
Завулак гэта тунэль холадна бо сонца ўжо вечаровае
