Напружваю кожны мускул і кожную косьць, каб выбрацца з крэсла і пайсьці ў прыбіральню, намагаюся падняцца, пакуль у мяне не пачынаюць трэсьціся рукі і ногі ды балець зубы. Я тузаюся і тузаюся, але ўсё, на што мяне хапае, гэта падняцца на нейкія паўсантымэтра ад скуранога сядзеньня. Таму я зноў падаю ў крэсла і выпускаю струмень, які актывуе провад на левай назе, ён рэагуе на цяпло і соль, уключаецца зьневажальная сыгналізацыя, сырэны, пражэктары, усе кры­чаць і бегаюць сюды-туды, а абодва вялікія чорныя раскід­ваюць натоўп налева і направа, прастуюць да мяне, махаю­чы жудаснымі чупрынамі мокрых медных правадоў, якія ляс­каюць і плююцца, бо іх закараціла вадой.

Хіба толькі калі мы ў тумане, мы маем нейкае паслабленьне ад кантролю часу; тады час нічога ня значыць. Ён губляецца ў тумане, як усё астатняе. (Яны сёньня за цэлы дзень ні разу не запусьцілі туману напоўніцу; ні разу з часу, як тут зьявіўся Макмэрфі. Я ўпэўнены, што ён бы зароў як бык, калі б яны тут затуманілі.)

Калі нічога іншага не адбываецца, звычайна даводзіцца змагацца з туманам ці кантролем часу, але сёньня нешта адбылося: ні туману, ні кантролю не было цэлы дзень, ад галеньня. Сёньня ўдзень усё сыходзіцца добра. Калі на працу прыхо­дзіць вечаровая зьмена, гадзіньнік паказвае чатыры трыццаць, як мае быць. Вялікая Сястра адпускае чорных і напасьледак аглядае аддзяленьне. Яна дастае доўгую срэбную капялюшную шпільку з мэталёва-сіняга вузла валасоў на патыліцы, здымае свой белы каптурок, акуратна кладзе яго ў кардонную скрынку (там ляжыць нафталін), а потым рэзка ўтыркае шпільку назад у валасы.

Праз шкло я бачу, як яна з усімі разьвітваецца. Перадае цыдулку маленькай мэдсястры з радзімай плямай, што працуе ў вечаровую зьмену; потым ейная рука цягнецца да кант­рольнай панэлі на сталёвых дзьвярах, і дынамік у дзённым пакоі трашчыць: «Да пабачэньня, хлопцы. Паводзьце сябе доб­ра». Тут яна ўключае музыку гучней, чым калі. Яна право­дзіць па шыбе прыдалоньнем; гідлівы позірк паказвае тоўстаму чорнаму, які толькі што прыйшоў на працу, што лепей адразу ж узяцца чысьціць вакно, і ён ужо трэ шкло сурвэткай, перш чым яна пасьпявае замкнуць за сабой дзьве­ры аддзяленьня.

Абсталяваньне ў сьценах прысьвіствае, уздыхае і пераключаецца на ніжэйшую перадачу.

Тады, да вечара, мы ямо, мыемся ў душы і вяртаемся пася­дзець у дзённым пакоі. Стары Блэстык, найстарэйшы з кабачкоў, трымаецца за жывот і крэкча. Джордж (чорныя завуць яго Цяры-Шаруй) мые рукі ў пітным фантанчыку. Вострыя сядзяць і гуляюць у карты ці спрабуюць атрымаць нармальную выяву ў тэлевізары, пераносяць яго на розныя месцы, куды толькі дазваляе даўжыня шнура, каб злавіць добры сыгнал.

Дынамікі ў столі па-ранейшаму граюць музыку. На дынамікі яна йдзе не праз радыёсыгнал, таму няма перашкодаў ад абста­ляваньня. Крыніца музыкі — доўгая стужка ў Сястроўні, стужка, якую мы ўсе ўжо добра ведаем на памяць, таму ніхто болей не ўсьведамляе, што чуе яе, акрамя такіх, як Макмэрфі. Ён да яе яшчэ не прызвычаіўся. Раздае карты ў ачко на цыгарэты, а дынамік якраз над сталом для гульні. Макмэрфі нацягнуў кепку так нізка, што яму даводзіцца адкідваць галаву назад і мружыцца з-пад яе, каб пабачыць свае карты. Ён трымае цыгарэту між зубоў і размаўляе, як вядоўца, якога я аднойчы бачыў на аўкцыёне быдла ў Дэлзе.

— Гэй-га, гэй-га, давай, давай... — гаворыць ён гучна і шпарка. — Я чакаю, разявакі, прыкупляеце ці пры сваіх. Кажаш, прыкупляеш? Ну-ну, і з адкрытым каралём ён яшчэ прыкуп­ляе. Ну ты даеш. Во табе яшчэ адна, і гэтак не шанцуе, твайго караля краля лупцуе, пералезла праз плот, залезла на двор, адтуль у гарод, маеш перабор. Тваё слова, Скэнлан, і я б папрасіў, хто там ёсьць у гэным парніку, прыцішце вы гэную музыку дзяўбаную! Гэээх! Гэная штука тут што, дзень і ноч грае, Гардынг? Ніколі ў жыцьці такога шалёнага вэрхалу ня чуў.

Гардынг кідае на яго пусты позірк:

— Пра які менавіта шум вы гаворыце, містэр Макмэрфі?

— Пра гэнае клятае радзіва. Ну і ну. Яго не выключалі з таго часу, як я ранкам сюды трапіў. І ня трэба лухты вярзьці, што ты яго нібыта ня чуеш.

Гардынг нахіляе галаву, каб скіраваць вуха на столь.

— А, так, гэтак званая музыка. Так, пэўна, мы чуем яе, калі сканцэнтруемся, але ў такім выпадку таксама можна пачуць і як б’ецца ўласнае сэрца, калі дастаткова сканцэнтравацца. — Ён пасьміхаецца Макмэрфі. — Разумееце, там грае запіс, мой дружа. Мы рэдка слухаем радыё. Навіны сьвету могуць зашкодзіць акрыяньню. Мы ўсе чулі гэты запіс столькі разоў, што ён проста выпадае з нашага слыху, гэтак жа, як гук вадаспаду хутка робіцца нячутным для тых, хто каля яго жыве. Вы думаеце, калі б вы жылі каля вадаспаду, вы б доўга яго чулі?

(Я ўсё яшчэ чую гук вадаспадаў на Каламбіі, і заўсёды буду чуць — заўсёды — чую гіканьне, калі Чарлі Мядзьведжы Жывот насадзіў на восьці вялікага ласося, чую пляскат рыбы ў вадзе, сьмех голых дзяцей на беразе, жанчын, якія разьвешваюць праньне... з далёкай мінуўшчыны.)

— Яго што, пакідаюць уключаным увесь час, як вадаспад? — пытаецца Макмэрфі.

— Калі мы сьпім, не, — кажа Чэзўік, — але ўвесь астатні час — так, вось такая штука.

— Во хрэнь дурная! Скажу гэнаму чарнамазаму, каб выключыў, інакш я яму сраку ягоную тлустую надзяру!

Ён прыпадымаецца, але Гардынг кранае яго руку:

— Дружа, менавіта за такія заявы і можна трапіць у сьпіс схіль­ных да нападу. Вам так карціць прайграць заклад?

Макмэрфі глядзіць на яго:

— Дык во яно як, га? Такая во гульня? Прыціснуць і не адпускаць?

— Менавіта так.

Макмэрфі павольна апускаецца назад у крэсла, кажа:

— Гаўно са-ба-ча-е.

Гардынг аглядае астатніх вострых за картачным сталом:

— Джэнтэльмэны, здаецца, я ўжо заўважаю ў нашага рудога змагара вельмі негераічны заняпад тэлекаўбойскага стаіцызму.

Ён глядзіць на Макмэрфі праз стол, пасьміхаючыся. Макфмэрфі ківае яму, нахіляе галаву, падміргвае і ліжа адзінец:

— Ну, шаноўныя, здаецца, стары прафэсар Гардынг зага­на­рыўся. Выйграў пару раздачаў і ўжо вылазіць пафарсіць. Ну-ну: во ён сядзіць і маякуе двойкай, а во па гэным пачку «Мальбара» відаць, што ён пасуе... Гопанькі, ён падымае сьледам за мной, слаўнюсенька, пар-фэсар, во троечка, ён хоча яшчэ, яшчэ адна двойка, ну што, спрабуем пятую, парфэсар? Спрабуем усур’ёз, падвойваем ці не рызыкуем? Яшчэ адзін пачак паказвае, што ён у нас не з баязьлівых. Ну-ну, парфэсар падымае за мной, усё ясна, трапіў у засаду, яшчэ адна кралечка, і парфэсар праваліў свой іспыт...

З дынаміка пачынаецца наступная песьня, гучная, бразгатлівая, поўная акардэонных трэляў. Макмэрфі глядзіць на дынамік, і ягоная балбатня гучнее і гучнее, каб перакрыць музыку.

— ...гэй-га, гэй-га, добра, наступны, халера на вас, прыкупляеш ці пры сваіх... тваё слова!..

І так пакуль а дзявятай трыццаць не выключаюць сьвятло.

Я, пэўна, мог бы ўсю ноч глядзець на Макмэрфі за картачным сталом, на тое, як ён раздаваў, размаўляў, зацягваў іх, абдзіраў амаль да таго, каб яны спыніліся, а потым даваў ім выйграць раздачу ці дзьве, каб надаць ім упэўненасьці і зноў вярнуць у гульню. Аднойчы ён зрабіў перапынак пакурыць, адкінуўся на сьпінку крэсла, склаўшы рукі за галавой, і сказаў:

— Сакрэт сапраўды крутога махляра ў тым, каб ведаць, чаго лох хоча, і прымусіць небараку думаць, што ён гэта атрымоўвае. Я гэтаму навучыўся, калі крыху папрацаваў на рулетцы на перасоўным кірмашы. Ты аб-мац-ваеш разяваку вачыма, калі ён падвальвае, і кажаш сабе: «Гэнаму кадру трэба пачуцца крутым». Таму шторазу, як ён на цябе наяжджае, бо ты яго надурыў, ты трасесься, як асіна, напалоханы да сьмерці, і кажаш яму: «Прашу вас, сэр. Толькі ня злуйце. Наступны раз за кошт установы, сэр». Гэтак вы абодва атрымоўваеце, што хочаце.

Макмэрфі гайдануўся наперад, і пярэднія ножкі крэсла з трэс­кам апусьціліся на падлогу. Ён бярэ карты, праводзіць па іх адзінцом, б’е краем тальлі па стале і ліжа пальцы.