Тут жа і маладая гаспадыня дома, прыгожая, радасная і вясёлая, у шыкоўнай сукенцы, вялікая аматарка павесяліцца. Яна вельмі часта адрывае ад круглага стала з ежай і пітвом доўгавалосага скрыпача са змрочным поглядам. Той залазіць на маленькі столік у куце і пачынае іграць меланхалічную, маркотную мелодыю, і шматлікія пары пачынаюць кружыцца па зале вакол стала, дзе сядзяць гаспадар і некалькі пыхлівых гасцей, якіх не завабіш на скокі ні чырвонай скрыпкай, ні мяккімі рухамі смычка.
Віно блішчыць у чарках, шызы тытунёвы дым дзівоснымі воблакамі расцякаецца па зале.
Ідзе няспешная размова, Вялікі Тэрапя паблажліва хітае галавой, слухаючы, як адзін з гасцей расказвае нейкую показку альбо як заўзяты балбатун, з’едліва пасміхаючыся, ледзь варочае языком, але ўпарта перабірае костачкі розным людзям, залазячы ў самыя цёмныя куточкі іх жыцця. Часам пачынае гаварыць і сам гаспадар, і тады ўсе пачціва змаўкаюць, а ён, падагрэты такой увагай слухачоў, пачынае выказваць свае думкі, распавядаць пра розныя выпадкі са свайго жыцця або заводзіць спрэчку са з’едлівым балбатуном, хоць той, баючыся багацея, пярэчыць вельмі асцярожна.
Ноч канчаецца. Усе ўжо добра захмялелі. Музыка ў куце амаль спіць і ледзь пілікае, ён забыўся нават на сваю чарку; пары ў зале болей дурэюць, а не танцуюць, размовы за сталом становяцца вялымі і бесталковымі...
— Чаму, — пытаецца з’едлівы балбатун, — чаму вы пабудавалі гэты Рог Шчасця менавіта тут? На старым жа месцы, дзе стаяла ваша сяліба, таксама даволі высока і прыгожа. Вось там і паставілі б палац Тэрапя.
Вялікі Тэрапя п’е і кашляе.
— He пойдзе. На старым месцы нельга спакойна павесяліцца: успамінаеш нябожчыкаў, якія жылі там раней, пачынаеш трывожыцца, розныя думкі, страшнавата... Вось так яно. Хоць да дурня такое і не дойдзе. Ды і прывіды, чаго добрага, завядуцца. А вось гэты будынак зладжаны зусім для іншага, новага жыцця. Тут ужо не ўспомніш нічога такога, можна жыць спакойна, радасна і весела...
— Якія забабоны, — кажа тупалобы балбатун, — сумленне замучыла...
— Можа, і так. Але болей у старых дамах я жыць не буду, бо там жывуць душы нябожчыкаў. Калі чалавек памірае, трэба спальваць і ягоны дом. Я таму і спаліў Тэрапя, бо стары гаспадар памёр, а нарадзіўся новы, вось гэты самы, які сядзіць перад вамі, свежы, як немаўлятка.
Так яны і размаўляюць, перабіраючы, як дзеці, адны і тыя справы, усё болей і болей хмялеюць, смяюцца і скачуць пад стомленую скрыпку, і гукі музыкі далёка разносяцца праз вокны ў начной цішы. Высока ўзлятаюць у неба, якое, нібыта абыякавае вока, глядзіць на зямлю, і недзе высока-высока ў чарнаце, здаецца, ледзь прасвечвае водбліск надзеі.
Вялікі Тэрапя адчувае, як цяжэе ягоная галава, нібыта наліваецца свінцом, а перад вачыма ўсё плыве ў чырвоным тумане. I ён засынае, хіснуўшыся да стала, і праз дрымоту чуе п’яны гоман і нястройныя спевы.
Тэрапя прачынаецца, калі на вуліцы ўжо пануе светлы ранак. Праз вокны ў пакой урываюцца чырванаватыя сонечныя праменні, і чаркі, якія стаяць на вялізным стале, успыхваюць чырванаватым святлом. Пакой спусцеў. Госці пайшлі на сыходзе ночы, калі падымалася сонца і ажыўлена зашчабяталі птушкі.
Нейкі час гаспадар глядзіць навокал пустымі вачыма, і ўсё здаецца яму велізарным і неабсяжным. Гледзячы на гэтую дзіўную і такую чужую яму абстаноўку, ён вырашае пайсці паспаць. Ён праходзіць праз кухню, каб прамачыць вадой перасохлае горла, і чуе, што там няспынна грымяць вялізныя жорны — гэта храпе той самы з’едлівы балбатун, заваліўшыся каля кадушкі з цестам, а цеста выпірала з дзяжы і спускалася яму на жывот. Вялікі Тэрапя нейкі час здзіўлена, знямеўшы, глядзеў на гэтую праяву і ніяк не мог дапяць, што здарылася: ці не вантробы з госця палезлі. Нарэшце ён скіраваўся ў спальню, рынуўся на ложак і праспаў цэлы дзень, пакуль не настаў светлы летні вечар.
Вось так весела жыве Вялікі Тэрапя ў сваёй чырвонай вежы пад вялізным і чыстым нябесным вокам.
XI
Ішлі гады. Людзі жылі, і Вялікі Тэрапя таксама жыў на зямной цвердзі пад магутным, бяскрайнім небам.
Вялікая рака несла свае цёмныя воды праз лясы і палі, на берагах раслі густыя трыснягі, у вадзе калыхаліся водарасці, свяціліся жоўтыя гарлачыкі, няўцямна глядзелі на свет яркія кветкі, а часам шумна плёскалася рыба. На схілах крутых берагоў узвышаліся старыя бугрыстыя асіны, іхняе лісце трымцела і штосьці шаптала, хоць не адчувалася ніякага павеву ветру. Быў прыгожы летні дзень, спакойны і цёплы. Сонца хілілася на адвячорак, і на зямлю падалі косыя праменні, высока ў нябеснай сінечы вісела рэдкае воблака, нібыта вялізны жмутак ваты, нагадваючы абрысамі стары зморшчаны лоб...
На стромкім беразе, як пунцовая пачвара, тырчаў цагляны дом Вялікага Тэрапя. Сонца адсвечвалася ў ягоных вялікіх вокнах, за якімі ў той самай вялікай круглай зале, абвешанай усё тымі ж малюнкамі пладоў і кветак, сядзеў у крэсле святочна апрануты Вялікі Тэрапя.
Непадалёку ад стала сядзеў Законнік Матці, які на выгляд зусім не змяніўся за гэты час. Ён гаварыў:
— Я табе і кажу, што ты болей не багацей. Няма ў цябе ні зямлі, ні каштоўных папераў, разышлося ўсё тваё багацце! Добра, калі яшчэ не трапіш на ўтрыманне грамады.
Вялікі Тэрапя гушкаецца ў крэсле, зацягваецца і, нарэшце, спакойна і абыякава адказвае:
— Вось, вось, круціцца кола жыцця. Стракатая птушка дзяцел, але жыццё наша яшчэ больш стракатае.
— Усё яно так, аднак ты болей не багацей і не зможаш болей жыць, як багацей: весяліцца, забаўляцца. I жыць трэба адпаведна.
— Нездарма прымаўка гаворыць, што зрання смяешся, а пад вечар плачаш. Хай усё ідзе само па сабе, чалавек усё перажыве.
— Дурань ты стары! — злосна адказвае Законнік Матці. — Падумай пра тое, што ты ж не адзін жывеш. У цябе жонка — адна законная, а колькі яшчэ прыблудных... А ў гэтай тваёй былой парабчанкі яшчэ і сын ад цябе. Трэба і аб ім паклапаціцца.
— Хай кожны клапоціцца сам аб сабе — такія ўжо законы на гэтым свеце. У кожнага з нас аднолькавай велічыні вочы...
Законнік Матці паціху закіпае.
— Ты такі лянівы, дурны і абыякавы, нават паверыць няможна, што ў цябе ўсе дома. Зразумей жа, што ты амаль голы! Нават калі ты прадасі ўсе землі, табе ледзь хопіць расплаціцца з даўгамі, бо ў цябе нічога болей не засталося: усё сваё ты даўно ўжо атрымаў і чакаць няма чаго. Можа, толькі ад мяне свае старыя рызманы атрымаеш, калі распіска яшчэ ацалела. У цябе толькі й засталася гэта вежа-ламіна ды тое, што ў ёй напхана.
— Ёсць там адзін дзядуля, — тыцкае пальцам у столь Вялікі Тэрапя, — вось няхай ён і непакоіцца пра тых істот, якіх ён пусціў на свет... Чаго там мітусіцца, калі ўсё даўно ўжо наканавана і распісана.
— З такімі, як ты, будзе, не прыкідвайся дурнем... З разумным будзе так, як ён сам зробіць. — Ён памаўчаў і ўжо спакайней працягваў: — А можа, ты прыхаваў дзе-небудзь грошыкі і не ўсе яшчэ прасадзіў?..
— А ты не чытаў у Святым Пісанні пра таленты, закапаныя ў зямлю? Што за карысць ад грошай, калі іх не пускаць пад працэнты?
— Ну, так яно было б і лепей, аднак у цябе ніякага прыбытку пасля таго, як ты пусціўся шыкаваць.
— Ну дык што тут зробіш?
Стары. законнік злуецца і пыхкае.
— He, ты мяне даканаеш сваім спакоем і абыякавасцю! Вось што я табе скажу, — ціхім злавесным шэптам прамаўляе ён, — як старому сябру дзяцінства кажу: табе пагражае вялікая небяспека...
— Што мне ўжо так пагражае, што ты аж трасешся?
— Пабачыш. Я ўсё табе расталкую і растлумачу, толькі аддай мне распіску, тую, што мы некалі напісалі.
— А, хабару, хабару захацелася! — з’едліва адказвае Вялікі Тэрапя. — Вядома, усе людзі такія, нават ты, якога я лічыў сваім лепшым сябрам.
— Калі распіска напісана, дык ты ж можаш мне яе вярнуць.
— Я табе сказаў, што атрымаеш яе пасля маёй смерці альбо калі я запатрабую сваё старое адзенне, тое самае, што так добра вядомае ўсяму наваколлю, як і гэты мой новы касцюм.
— А каб ты ляснуў! Ну і разбірайся сам у сваіх справах!
