У нядзелю на Сёмуху, калі доктар Урбіна прыўзняў коўдру і ўбачыў цела Ерэміі дэ Сэнт-Амура, яму адкрылася штосьці, чаго ён не мог знайсці ў часе сваіх вандраванняў па самых ясных сферах медыцыны і веры. Нібыта пасля доўгіх гадоў блізкіх стасункаў са смерцю — не дарэмна ж ён змагаўся і ўступаў у сутычкі з ёю — тое быў першы выпадак, калі ён наважыўся глянуць смерці ў твар, і яна, смерць, таксама на яго пазірала. Гэта не быў жах перад смерцю. Не, жах жыў у ім ужо шмат гадоў, суіснаваў з ім, быў ценем ягонага ценю. І гэта пачалося аднойчы ўначы, калі ён прачнуўся, спужаны дурным сном, і ўсвядоміў, што смерць — не толькі сталая верагоднасць, як ён уважаў раней, але яшчэ й неад’емная рэальнасць. Але ж у той дзень ён адчуў фізічную ўвасобленасць таго, што да тае пары адчувалася як уяўная сапраўднасць. Ён сумна ўсміхнуўся, — пасярэднікам нябёсаў для страшнага адкрыцця быў Ерэмія дэ Сэнт-Амур, якога ён заўсёды ўважаў за святога, што не ведае пра сваю святасць. Але ліст выявіў праўду пра ягоную асобу, жудаснае мінулае, неверагодную здольнасць Ерэміі да прытворства, і доктар адчуў: штосьці незваротнае і канчатковае здарылася ў ягоным жыцці.

Тым не менш, Фэрміна Даса не заразілася ягоным змрочным настроем. Ён спрабаваў, безумоўна, завесці яе, пакуль яна дапамагала трапіць нагамі ў калашыну штаноў і зашпільвала чараду гузікаў на кашулі. Аднак доктару гэта не ўдалося, бо Фэрміна Даса не была ўразлівай, да таго ж, размова ішла не пра смерць любага ёй чалавека. Яна толькі ведала, што Ерэмія дэ Сэнт-­Амур — інвалід на мыліцах, якога яна ніколі не бачыла. Ён уратаваўся ўцёкамі ад карнага аддзела, пазбег расстрэлу падчас аднаго з мноства паўстанняў на адной са шматлікіх Антыльскіх выспаў. Пасля ён стаў дзіцячым фатографам, бо трэба было неяк жыць, карыстаўся найвялікшым попытам ва ўсёй правінцыі і яшчэ выйграў шахматную партыю ў кагосьці, каго яна згадвала як Торэмалінаса, хоць насамрэч гэта быў Капаблянка[7].

— Ён быў толькі ўцекачом з Каены, яму вынеслі пажыццёвы прысуд за страшэннае злачынства! — усклікнуў доктар Урбіна. — Уяві сабе, ён нават еў чалавечыну.

Доктар Урбіна ўручыў ёй ліст з таямніцамі Ерэміі дэ Сэнт-­Амура, якія ўцякач думаў знесці ў іншы свет, але жонка, не пра­чы­таўшы, паклала складзеныя старонкі ў шуфлядку туалетнага століка і замкнула на ключ. Яна прызвычаілася да яго бяздоннай здольнасці здзіўляцца, да перабольшванняў у думках, якія з цягам часу рабіліся ўсё больш заблытанымі, да вузкасці крытэрыяў, якія не адпавядалі ягонай рэпутацыі ў грамадзе. Але тым разам ён перасягнуў сам сябе. Яна думала, што ейны муж паважаў Ерэмію дэ Сэнт-Амура не за яго мінулае, а за тое, кім ён стаў, прыехаўшы без маёмасці, калі не лічыць незаменнага для ўцекачоў заплечніка, і цяпер не магла зразумець, чаму муж так разгубіўся ад запозненага адкрыцця наконт сапраўднай асобы Ерэміі дэ Сэнт-Амура. Яна таксама не магла ўразумець, чаму мужу непрыемна, што ў таго была патаемная сувязь з жанчынай, хоць гэта было традыцыйным атавізмам у ягоным асяродку, нават у яго ў свой час была каханка, апрача таго, ёй здавалася кранальным доказам кахання тое, што жанчына дапамагла ажыццявіць рашэнне пайсці з жыцця. І Фэрміна Даса сказала мужу: «Калі б ты таксама рашыўся на такі крок, ды з такіх сур’ёзных прычын, як ён, маім абавязкам было б учыніць так сама, як яна». Доктар Урбіна нанава адчуў сябе на ростанях звычайнага непаразумення, якое ўжо паўстагоддзя раздражняла яго.

— Нічога ты не разумееш, — адказаў ён. — Мяне абурыла не тое, кім ён быў і што ён зрабіў, а падман, няведанне, у якім ён трымаў нас усіх столькі гадоў запар.

Ягоныя вочы засцілі раптам набеглыя слёзы, але яна прыкінулася, быццам нічога не заўважае.

— Ён учыніў слушна, — дадала яна. — Скажы вам праўду, і ні ты, ні тая бедная жанчына, словам, ніхто ў гэтым горадзе не палюбіў бы яго, як яго любілі.

Яна зашпіліла яму кішэнны гадзіннік, прасунула лан­цу­жок праз пельку камізэлькі, падцягнула вузел гальшту­ка і па­правіла заціск з тапазам. Пасля ўцерла слёзы, прамакнула заслёзненую бараду наадэкалоненай насоўкай і сунула яе ў верх­нюю кішэню, расправіўшы кончыкі, нібыта гэта не насоўка, а магнолія. Гадзіннік прабіў адзінаццатую, і рэха разарвала зацішша памяшкання.

— Хадзем, — сказала яна і ўзяла яго пад руку. — Інакш мы спознімся.

Амінта Дэшам, жонка доктара Лясыдэса Алівэллі, і яе сем старанных дачок прадугледзелі ўсё, каб абед у гонар срэбнага юбілею мужа і бацькі стаў сапраўднай падзеяй года. Іхны фамільны дом у гістарычнай частцы горада быў у старажытнасці памяшканнем Манетнага двара, і пазбавіў яго самабытнасці фларэнтыйскі дойлід, які прайшоўся па тутэйшых кварталах, як злы вецер абнаўлення, ды перайначыў не менш за чатыры рэліквіі XVII стагоддзя ў венецыянскія базілікі. Дом меў шэсць спальняў і дзве залы, адна служыла ядальняй, а другая — гасцёўняй, абедзьве былі вялікімі і добра праветрываліся, але не настолькі, каб збіраць гасцей з усяго горада і абраных з наваколля. Двор быў роўны ў памерах кляштарнай галерэі, з каменным фантанам, у якім цурчала вада, і кветнікамі, дзе буялі геліятропы, — увечары яны напаўнялі дом сваім водарам, — але раздзеленая каланадай прастора не дазваляла змясцідь столькіх славутасцяў. Так што яны вырашылі зладзіць абед у сваёй загараднай сядзі­бе, за дзесяць хвілін язды на аўто па каралеўскай дарозе, бо там двор займаў цэлую фанегаду[8], і на ім раслі вялізныя індыйскія лаўры, а ў ціхай рачулцы — крэольскія вадзяныя лілеі. Людзі з шынка дона Санча пад кіраўніцтвам спадарыні Алі­вэллі нацягнулі каляровыя тэнты ў сонечных месцах, саставілі са столікаў прастакутнік на сто дваццаць дзве персоны, накрылі льнянымі абрусамі, а ганаровы стол упрыгожылі букетамі свежых, толькі што зрэзаных ружаў. Акрамя таго, збудавалі эстраду для духавога аркестра з даволі абмежаваным рэпертуарам — яны выконвалі адно што кантрадансы і айчынныя вальсы, — а таксама для струннага квартэта Школы мастацтваў, гэга быў сюрпрыз спадарыні Алівэллі для вельмішаноўнага настаўніка мужа, які мусіў старшыняваць на абедзе. Хоць дата не зусім супадала з угодкамі атрымання лекарскага дыплома, Сёмуха была абраная, каб такім чынам падкрэсліць значнасць юбілею.

Падрыхтоўка пачалася за тры месяцы, бо баяліся, што праз брак часу ўпусцяць штосьці неабходнае. Загадалі прывезці жывых кур са Сьенага-дэ-Ора, вядомых на ўсё ўзбярэжжа не толькі памерамі і смакам, але яшчэ й тым, што ў каланіяльны перыяд яны жылі-падзёўбвалі сабе ў наносных землях, таму ў іхных валляках часам знаходзілі драбкі чыстага золата. Спадарыня Алівэлля, разам са старэйшай дачкой і прыслужніцамі, асабіста падымалася на борт раскошных трансатлан­тычных караблёў і набывала ўсё самае якаснае з кожнай краіны, каб адпаведна ўганараваць заслугі свайго мужа. Яна ўсё прадугледзела, за выключэннем таго, што свята супала з адной з нядзеляў чэрвеня, а сезон дажджоў сёлета зацягнуўся. Яна здагадалася пра гэта раніцой, калі выйшла на абедню і яе спужала надзвычайная вільготнасць паветра, яна ба­чыла — неба было густым і нізкім, а з боку мора гарызонт не відзён быў увогуле. Нягледзячы на відавочныя прыкметы, дырэктар мясцовай астранамічнай абсерваторыі, з якім яна сустрэлася ў касцёле, нагадаў ёй, што за ўсю бурлівую гісторыю горада нават у самыя лютыя зімы ніколі не ішоў дождж у Сёмухаў дзень. І ўсё ж а дванаццатай, калі адгулі званы і госці ўжо пілі аперытывы на вольным паветры, рокат самотнага грому скалануў зямлю, і моцны парыў ветру з мора перакуліў частку сталоў і знёс тэнты, а неба абрынулася на людзей жудаснай навальніцай.

Доктар Хувэналь Урбіна з цяжкасцю дабраўся ў навальнічнай віхуры разам з запозненымі гасцямі, з якімі сустрэўся па дарозе. Доктар хацеў, як яны, прайсці ад стаянкі для аўто да дома, скачучы з камяня на камень праз заліты плынямі вады двор, але ўсё-ткі прыняў зняважлівую прапанову лю­дзей дона Санча — яны панеслі яго на руках, трымаючы над ім кавалак жоўтага брызенту. Сталы наноў накрылі як маглі па ўсім доме, нават у спальнях, і госці зусім не імкнуліся схаваць таго, што з надвор’ем ім пашэнціла, як пасажырам патанулага карабля. Спякота стаяла, нібыта побач з карабельным катлом, таму што давялося зачыніць вокны, іначай касыя струмені дажджу залілі б увесь дом. У двары кожнае месца за сталом было абазначана карткай з імем госця. Акрамя таго, гаспадары думалі пасадзіць мужчын з аднаго боку стала, а жанчын — з другога, адпаведна традыцыі. Але візітныя карткі з імёнамі гасцей пераблыталіся, і праз вымушаную цеснату госці паселі, дзе змаглі, часта насуперак прымхам вышэйшага грамадства. У гэтым бязладдзі Амінта дэ Алівэлля была нібыта паўсюль адначасова, з мокрымі ўшчэнт валасамі, у заляпаным граззю пышным строі, аднак яна пераносіла няшчасце з нязменнай усмешкай, якой навучылася ад мужа, каб не скарацца перад горам. Ёй дапамагалі дочкі, загартаваныя ў горне матчыных традыцый, і Амінта дэ Алівэлля здолела, наколькі гэта было мажліва, прытрымаць месцы за ганаровым сталом — у цэнтры пасадзіла доктара Хувэналя Урбіна, а праваруч — арцыбіскупа Абдуліё-і-Рэя. Фэрміна Даса села каля мужа, яна звыкла баялася, што ён задрэмле падчас абеду альбо пралье сабе поліўку на штрыфель. Насупраць сеў сам доктар Лясыдэс Алівэлля, — пяцідзесяцігадовы, па-жаноцку манерны мужчына, які добра захаваўся, але яго вясёлы нораў ніяк не ўплываў на дакладнасць дыягназаў. За гэтым сталом селі прадстаўнікі правінцыйных і муніцыпальных уладаў ды яшчэ леташняя каралева прыгажосці, якую губернатар прывёў пад руку і пасадзіў ля сябе. Хоць традыцыі не патрабавалі, каб госці неяк адмыслова апраналіся, тым больш для загараднага абеду, жанчыны прыехалі ў вечаровых строях і з каштоўнымі ўпрыгожаннямі, а бальшыня мужчын — у цёмных строях з чорнымі гальштукамі, некаторыя ж нават у суконных сурдутах. Толькі самыя выбітныя, сярод іх і доктар Урбіна, дазволілі сабе прыехаць у звычайнай вопратцы. Кожны госць перад сабою знайшоў меню на французскай мове, упрыгожанае залатымі віньеткамі.