Наўрад ці хто спаў прыгажэй за яе — яна ляжала ў позе грацыёзнага танца, прыціснуўшы далонь да ілба, — але таксама наўрад ці хто-кольвек быў больш раз’юшаным, калі ёй заміналі адчуваць сябе ў сне, хоць яна ўжо не спала. Доктар Урбіна ведаў, што яна нервуецца праз ледзь чутны шоргат і нават цешыцца, што можна на кагосьці ўзваліць віну за бяссонне ад пятай рання. Даходзіла да таго, што зрэдчас, калі яму насамрэч даводзілася шукаць пантофлі навобмацак, бо іх не было на месцы, яна раптам гаварыла нібы скрозь сон: «Учора ты пакінуў іх у ваннай». І тут жа злосна бадзёрым голасам дадавала:

— І самае горшае, што ў гэтым доме ніколі не даюць паспаць.

У такіх выпадках яна раптоўна варочалася ў ложку і, ужо не шкадуючы сябе, запальвала святло, задаволеная перамогай на пачатку дня. Па сутнасці, гэта была іхная гульня, злая містыфікацыя, але менавіта яна прыносіла задавальненне: гэта была небяспечная асалода ўтаймаванага кахання. Але аднойчы такая трывіяльная гульня ледзь не паклала канец трыццацігадоваму шлюбу, бо ў ваннай не аказалася мыла.

Пачалося, як заўжды, будзённа і проста. Доктар Хувэналь Урбіна вярнуўся ў спальню, а гэта былі яшчэ тыя часы, калі ён прымаў ванну без дапамогі, і стаў апранацца ў цемры. Яна, як вялося ў той час, знаходзілася ў цеплыні эмбрыянальнага стану: вочы заплюшчаныя, подых лёгкі, а рука паднятая над галавой, як у рытуальных скоках. Але ўсё ж яна драмала, так было заўжды, і ён гэта ведаў. Ладна пашоргаўшы ў цемры накрухмаленай ільняной вопраткай, доктар Урбіна сказаў нібыта сабе самому:

— Пэўна, ужо цэлы тыдзень мыюся без мыла, — так ён сказаў.

Вось тады яна прачнулася канчаткова, успомніла і задрыжэла ад злосці на ўвесь белы свет, бо сапраўды забылася пакласці мыла ў ваннай. Што мыла няма, яна заўважыла тры дні назад, калі ўжо стаяла пад душам, і вырашыла прынесці кавалак пазней, але потым забылася да наступнага дня. Тое ж здарылася і назаўтра. Насамрэч мінуў не тыдзень, як ён гэта сказаў, каб падкрэсліць яе вінаватасць, але тры недаравальныя дні — так, і злосць узнікла, бо яе выкрылі ў няўважлівасці, і гэта вывела яе з сябе. Як звычайна, яна пачала абараняцца на­падаючы:

— Але я мылася ўсе гэтыя дні, — закрычала яна, ужо не стрым­ліваючы сябе, — і мыла заўсёды было на месцы.

Хоць ён і ведаў ужо ейныя метады вядзення вайны, на гэты раз не змог стрымацца. Прыдумаўшы падставу, штосьці накшталт таго, што трэба, маўляў, паназіраць за станам хворых, доктар перабраўся жыць у інтэрнат пры шпіталі Міласэрнасці, дзе былі пакоі для персаналу, а дома з’яўляўся толькі пад вечар, каб пераапрануцца для візітаў. Толькі пачуўшы, што ён прыехаў, яна тут жа сыходзіла на кухню, прыкідвалася занятай, і заставалася там, пакуль з вуліцы не далятаў тупат капытоў, і мужава пралётка не аддалялася. Усе спробы пакончыць з разладам за тры месяцы толькі раздзьмулі полымя злосці. Ён не збіраўся вяртацца, пакуль жонка не прызнае, што мыла ў ваннай не было, а яна адмаўлялася прымаць яго, пакуль ён не пацвердзіць, што свядома схлусіў, каб насаліць ёй.

Інцыдэнт, безумоўна, даў ім мажлівасць прыгадаць мноства іншых дробных сутычак, якія здараліся раней у цьмяны перадзолкавы час. Адныя крыўды варушылі іншыя, раскрыліся старыя шнары, якія зноў прыносілі боль, і абое спужаліся, бо адчай падвёў да разумення: гэтулькі гадоў сумеснага жыцця яны адно што гадавалі прыкрыя крыўды. Ён нават прапанаваў разам пайсці на адкрытую споведзь, запрасіўшы найсвяцейшага арцыбіскупа, калі трэба, каб сам Бог у апошняй інстанцыі вырашыў, ці было мыла ў мыльніцы, ці яго не было. Тады яна, што выдатна ўмела стрымліваць сябе, страціла ўсялякі самакантроль, і з душы вырваўся покліч, які ўвайшоў у гісторыю сямейства:

— У сраку твайго найсвяцейшага арцыбіскупа!

Гэткая знявага скаланула ўвесь горад, спарадзіла самыя неверагодныя чуткі, якія цяжка было абвергнуць, і навечна ўвайшла ў простанародную мову: яе паўтаралі як падпеўку з Аперэт­кі: «У сраку твайго найсвяцейшага арцыбіскупа!» Яна ўцяміла, што гэтым разам перайшла ўсялякія межы, а та­му апярэдзіла рэакцыю мужа, прыгразіўшы яму, што пераедзе ў стары баць­коўскі дом, які яшчэ належаў ёй, хоць часова быў здадзены ў наём пад дзяржаўныя канторы. Гэта не было бравадаю: яна насамрэч хацела пераехаць, яе не турабавала магчымасць пуб­лічнага скандалу, і муж спахапіўся своечасова. У яго не хапіла мужнасці кінуць выклік сваім прымхам. Не ў тым сэнсе, каб пагадзіцца, было, маўляў, мыла ў ваннай, бо гэта было б абразай для праўды, а ў тым, каб жыць пад адным дахам, але ў асобных пакоях, не звяртаючыся адно да аднаго. Вось так і елі, упраўляючыся з такім зайздросным спрытам, што навучыліся перадаваць даручэнні з аднаго канца стала да другога праз дзяцей так, каб тыя і не здагадваліся, што бацькі не размаўляюць. Паколькі ў кабінеце ванны не было, новая формула іхных паво­дзінаў вырашыла ранішнія канфлікты: цяперака ён мыўся пасля падрыхтоўкі да лекцыі і сапраўды імкнуўся не будзіць жонкі. Часта яны падыходзілі да ваннай адначасова і па чарзе чысцілі зубы перад сном. Праз чатыры месяцы доктар лёг пачытаць у сужэнскі ложак, пакуль жонка яшчэ была ў ваннай, як бывала раней, і раптам заснуў. Яна легла побач даволі рэзка, каб ён прачнуўся і сышоў. Так і атрымалася, ён сапраўды прачнуўся, але замест таго, каб устаць, выключыў начнік і зручней прымасціўся на падушцы. Яна ўзяла яго за плячо і патрэсла, нагадваючы гэтым, што ён мусіць пайсці ў кабінет, але той так добра пачуўся на фамільнай пярыне, што вырашыў капітуляваць.

— Дазволь мне застацца, — сказаў ён. — Так, мыла было.

Прыгадваючы эпізод ужо на паваротцы да старасці, ні ён, ні яна не маглі паверыць, што ўсё гэта было, яны здзівіліся, але тая сварка была найстрашнейшай за паўстагоддзя сумеснага жыцця і адзінай, якая выклікала ў іх жаданне здацца і пачаць жыццё па-іншаму. Нават у глыбокай і паблажлівай старасці яны засцерагаліся прыгадваць той канфлікт, бо слаба загоеныя раны здольныя нанава краваточыць, нібыта іх нанеслі ўчора.

Хувэналь Урбіна быў першым мужчынам у жыцці Фэрміны Дасы, якога яна чула, як ён мочыцца. Была іх першая шлюбная ноч, і гэта здарылася ў каюце карабля, які вёз іх у Францыю. Яе змусіла легчы марская хвароба, і гук конскага струменя, што даносіўся праз тонкую перагародку з прыбіральні, падаўся ёй такім магутным і ўладным, што натуральная баязлівасць нявесты ператварылася ў жах. Менавіта ўспаміны пра гэта ажывалі ў памяці часцяком па меры таго, як гады аслаблялі той струмень, бо жонка ніколі не магла змірыцца з тым, што кожны раз пасля яго край унітаза заставаўся мокрым. Доктар Урбіна спрабаваў упэўніць яе даступнымі аргументамі — было б жаданне ўцяміць — што гэта паўтаралася з ім штодня не з неахай­насці, як яна вымаўляла яму, а з прыродных прычын. У маладосці ягоная крыніца біла так моцна і мэтанакіравана, што ў школе ён заўсёды выйграваў заклад на трапнасць — хутчэй і лепей за ўсіх напаўняў бутэлькі на адлегласці. Аднак з часам крыніца не толькі аслабла, цяпер струмень скрывіўся, непрадказальна дзяліўся на дробныя цуркі. Нарэшце, прыпадабняўся фантанчыку, які працуе з такім уяўленнем, што яго немажліва накіраваць нават коштам самых сумленных намаганняў. Ён яшчэ прыгаворваў: «Унітаз, відаць, вынайшаў той, хто нічога не ведаў пра мужчын». Ён зрабіў унёсак у хатні мір учынкам, у якім было болей самазнявагі, чым пакоры: стаў шторазу выціраць край унітаза гігіенічнай паперай. Жонка ведала пра гэта, але маўчала, пакуль аміячныя выпарэнні ў прыбіральні не сталі занадта надакучлівымі, і тады яна выкрывальна абвяшчала: «Тут трусятнікам патыхае». Напярэдадні канчатковага састарэння цялесная непрыемнасць падказала доктару Урбіна найлепшае рашэнне: наперад ён бруіў седзячы, як і яна. Унітаз заставаўся чыстым, а заадно скончыліся кпіны.

Ён ужо з цяжкасцю ўпраўляўся сам, аднойчы паслізнуўся ў ваннай, што магло для яго дрэнна скончыцца, і гэта выклікала засцярогу доктара ў адносінах да душа. Дом быў сучасным, але без металічнай ванны на львіных лапах, звычайнай ужо ў заможных дамах старога горада. Ён яшчэ раней загадаў вынесці яе і аргументаваў гэта прычынамі гігіены: ванна — дрэнь, якіх досыць у еўрапейцаў, яны мыюцца цалкам толькі ў апошнюю пятніцу месяца ў вадзе, бруднай тым брудам, якога яны намагаюцца пазбыцца. Ён жа загадаў замовіць ёмістыя, па ягоных мерках, масіўныя ночвы з гуаяканы[6], і ў іх Фэрміна Даса купала мужа, як зазвычай купаюць нованароджаных. Купанне доўжылася больш за гадзіну, у трох водах, куды падлівалі адвар з лісця мальвы і апельсінавай цэдры, і водар гэтак супакойваў яго, што часам ён засынаў у духмяным настоі. Пасля купання Фэрміна Даса тальчыла яму прамежнасць і змазвала какававым алеем апрэласці, насоўвала з вялікай любоўю шкарпэткі, бы якія пялюшкі, і далей — усю вопратку ад нагавіцаў да гальштука з тапазам на заціску. Шлюбныя золкі сталіся ціхамірнымі, бо ён вярнуўся ў маленства, адабранае ў свой час дзецьмі. Жонка, са свайго боку, прыстасавалася да сямейнага распарадку, бо і ейныя гады міналіся: яна спала ўсё меней, ёй яшчэ не было сямідзесяці, як яна ўжо ўставала раней за мужа.