— Каханне абсурднае нават у нашым узросце, — крыкнула яна, — але ў іхным узросце — гэта свінства.

Яна так раз’юшана патрабавала выгнаць Флярэнтына Арысу з дома, што гэта дайшло да вушэй Фэрміны Дасы. Яна паклікала Афэлію ў спальню, дзе звычайна вяла размовы, якіх служанкі не мусілі чуць, і папрасіла паўтарыць яе абвінавачанне. Афэлія паўтарыла, не падсалоджваючы, яна была ўпэўненая, што Флярэнтына Арыса, чыя слава дэгенерата агульнавядомая, пераследаваў двухсэнсоўныя мэты гэтай сувяззю, больш шкоднай для добрага імя сям’і, чым ўсе махлярскія выхадкі Лярэнса Дасы і ўсе наіўныя прыгоды Хувэналя Урбіна. Фэрміна Даса выслухала яе моўчкі, нават не міргнуўшы, але калі дачка скончыла гаварыць, яна ўжо была іншай жанчынай, якая вярнулася да жыцця.

— Адно мне балюча, што няма сіл адлупцаваць цябе па заслугах за дзёрзкасць і абразлівую падазронасць, — сказала яна. — Але ты зараз пойдзеш з гэтага дома і, клянуся касцьмі сваёй маці, не пераступіш парог пакуль я жывая.

Не было сілы, здольнай пераканаць яе ў іншым. Афэлія перабралася ў дом брата і адтуль пасылала ўсялякія мольбы праз высокапастаўленых эмісараў. Але марна. Нават пасярэдніцтва сына і ўмяшальніцтва сябровак нічога не далі. Нявестцы, да якой Фэрміна Даса заўсёды ставілася паблажліва, раптам выдала шчырасць трапнымі словамі лепшых яе часоў: «У мі­нулым стагоддзі мне спаскудзілі жыццё з гэтым бедным чалавекам, бо мы былі занадта маладыя, а зараз вы хочаце ўсё паўтарыць, бо мы занадта старыя». Яна запаліла цыгарэту ад папярэдняй і выліла ўсю атруту, якая раз’ядала душу.

— Ды пайшлі яны ў сраку, — сказала Фэрміна Даса. — Калі мы, удовы, маем хоць якуюсьці перавагу, яна ў тым, што ўжо няма каму намі камандаваць.

Ніхто нічога не здолеў зрабіць. Калі ўрэшце Афэлія ўпэўні­лася ў бясплённасці сваіх намаганняў, яна вярнулася ў Нью-­Арлеан. Толькі таго і дабілася, што маці развіталася з ёю, а Фэр­міна Даса пагадзілася на гэта пасля слёзных просьбаў, але не дазволіла ёй прайсці ў дом: яна паклялася касцьмі маці, а ў тыя змрочныя дні для яе толькі яны заставаліся чыстымі.

Падчас аднаго з першых візітаў, кажучы пра караблі, Фля­рэнтына Арыса зрабіў Фэрміне Дасе фармальныя запросіны на вандроўку па рацэ. Яшчэ адзін дзень цягніком, і яны дабраліся б да сталіцы рэспублікі, якая называлася імі, як і бальшынёй карэнных карыбцаў іхнага пакалення, імем, якое горад насіў у мінулым стагоддзі: Санта-Фэ. Але яна яшчэ захоўвала антыпатыі, перанятыя ад мужа, і не хацела бачыць сцюдзёны і змрочны горад, дзе жанчыны выходзілі на вуліцу хіба што дзеля таго, каб наведаць імшу а пятай. Жанчыны не мелі права ўваходзіць у кавярні альбо ў дзяржаўныя ўстановы. Таксама, як гаварылі, у горадзе часцяком узнікалі жахлівыя заторы на вуліцах ад пахавальных працэсій. Там ішоў дробны нудны дождж з тае пары, як іспанцы падкавалі першага мясцовага мула, і дождж быў пакутлівым, горшым, чым у Парыжы. З іншага боку, Фэрміна Даса адчувала моцную цягу да ракі, хацела бачыць, як кайманы грэюцца пад сонцам на вялізных пясчаных адхонах берага, прачнуцца ўначы ад жаночага плачу ламанцінаў. Але сама думка пра такую вандроўку ў яе гады, да таго ж, з улікам яе ўдовінага стану, была нерэальнай.

Флярэнтына Арыса паўтарыў запросіны пазней, калі Фэрміна Даса ўжо разважыла працягваць жыццё без мужа, і тады думка падалася ёй усё ж мажлівай. Пасля разладу з дачкой, засмучаная абразамі ў бок бацькі, двудушнай ліслівасцю Люкрэсіі дэль Рэаль, якую столькі гадоў лічыла сваёй найлепшай сяброўкай, яна адчула сябе лішняй ва ўласным доме. Аднойчы ўвечары яна піла свой універсальны настой, глядзела на вя­лізную лужыну ў двары, дзе ніколі больш не будзе расці дрэва яе няшчасця, і раптоўна сказала яму:

— Я больш за ўсё хацела б пакінуць гэты дом, пайсці проста наперад і ніколі не вяртацца.

— Чаму б не на караблі? — рызыкнуў Флярэнтына Арыса.

Фэрміна Даса зірнула на яго задумліва.

— Што ж, цалкам мажліва, — адказала яна.

За імгненне да гэтага яна і не думала ні пра што падобнае, але варта было ёй усвядоміць рэальнасць прапановы, каб вырашыць: сказана — зроблена. Сын і нявестка сустрэлі яе рашучасць з захапленнем. Флярэнтына Арыса паспяшаўся патлумачыць, што Фэрміна Даса будзе ганаровай госцяй на адным з ягоных караблёў са спецыяльнай каютай, дзе яна будзе як дома, з выключным сэрвісам, і капітан асабіста зоймецца яе бяспекай і дабрабытам. Ён прынёс мапы маршрутаў, каб падтрымаць яе энтузіязм, прапанаваў паштоўкі з неверагоднымі захадамі сонца, паэмы, што апявалі першародны рай на рацэ Магдалене, якія напісалі слынныя вандроўнікі альбо тыя, хто стаўся слынным дзякуючы выдатнай паэзіі. Яна праглядала іх, калі была ў добрым настроі.

— Не трэба падманваць мяне, як немаўля, — казала яна. — Калі я паеду, гэта таму, што я так вырашыла, а не праз ціка­васць да краявідаў.

Калі сын прапанаваў, каб з маці паехала ягоная жонка, Фэрміна Даса адрэзала, як па-жывому: «Я ўжо не маленькая, і пільнаваць мяне не трэба». Яна сама рыхтавала для вандроўкі ўсё да драбязы і адчувала вялізную палёгку ад думкі, што пажыве восем дзён на караблі, пакуль ён пойдзе ўверх па рацэ, і яшчэ пяць дзён, якія трэба на адваротны шлях. Узяла з сабою толькі самае неабходнае: паўтузіна строяў з бавоўны, рэчы туалету і гігіены, пару чаравікаў для пасадкі і высадкі, хатнія тапачкі на дарогу і больш нічога: гэта была мара яе жыцця.

У студзені 1824 года камандор Еган Бэрнард Эльбэрс, піянер рачной навігацыі, узняў сцяг над першым параходам, які накіраваўся па рацэ Магдалене, — гэта была прымітыўная пасудзінка на сорак конскіх сілаў, якая мела назву «Вернасць». Больш за стагоддзе пазней, сёмага ліпеня а шостай вечара, доктар Урбіна Даса і ягоная жонка праводзілі Фэрміну Дасу да сходняў карабля, на якім яна ўпершыню ад’язджала ў вандроўку па рацэ, і гэта быў першы карабель, збудаваны на мясцовай верфі, Флярэнтына Арыса назваў яго ў гонар слыннага папярэдніка «Новая Вернасць». Фэрміна Даса не магла паверыць, што шматзначная для іх назва была насамрэч гістарычнай выпадковасцю, а не новай праявай хранічнага рамантыз­му Флярэнтына Арысы.

У кожным разе, у адрозненне ад іншых рачных караблёў, старажытных і сучасных, «Новая Вернасць» мела дадатковую каюту, даволі прасторную і камфартабельную, побач з жытлом капітана. Каюта складалася з гасцёўні, у якой была бамбукавая мэбля вясёлага колеру, шлюбнай спальні, дэкараванай кітайскімі матывамі, ванны і душа, і вельмі ўтульнай крытай веранды, аздобленай папараццю. З каюты адкрываўся краявід па хадзе і абодвух бартах карабля. Яна мела сістэму бясшумнага ахалоджвання паветра, якая аберагала вушы ад вонкавага грукату і стварала ў каюце вечную вясну. Гэтая каюта люкс, вядомая як прэзідэнцкая, бо ў ёй да таго часу ўжо вандравалі тры прэзідэнты рэспублікі, не пераследавала камерцыйных мэтаў і рэзервавалася для прадстаўнікоў найвышэйшай улады і асаблівых гасцей. Флярэнтына Арыса задумаў гэтую навінку для падняцця ўласнага іміджу, як толькі быў прызначаны прэзідэнтам параходнай кампаніі, аднак з патаемнай упэўненасцю, што рана ці позна каюта станецца шчаслівым прытулкам для ягонай вясельнае вандроўкі з Фэрмінай Дасай.

Настаў дзень, і Фэрміна Даса насамрэч прыняла прэзідэнцкую каюту на правах гаспадыні. Капітан карабля прыняў на борт Урбіна Дасу з жонкай і Флярэнтына Арысу як ганаровых гасцей — з шампанскім і вэнджаным ласосем. Яго звалі Дыега Самарытана, ён быў у белай форме, бездакорнай фуражцы з эмблемай кампаніі, вышытай золатам, і, як большасць капітанаў рачнога флоту, ён вылучаўся ўмеранай паўнатой, уладным голасам і манерамі фларэнтыйскага кардынала.

А сёмай вечара далі першы сігнал да адплыцця, такі гучны, што ён выклікаў у Фэрміны востры боль левага вуха. Мінулай ноччу яна бачыла сны, поўныя дрэнных знакаў, якія яна не адважылася расшыфраваць. Раніцой яна загадала адвезці яе да пантэона духоўнай семінарыі, які знаходзіўся блізка, і які называлі могілкамі Ля-Мангі, і замірылася з нябожчыкам мужам; стоячы перад крыптай, яна выліла ў маналогу слушныя папрокі, якія сядзелі ў горле. Затым распавяла яму падрабязнасці вандроўкі і развіталася з ім ненадоўга. Яна больш нікому не сказала пра вандроўку, бо амаль заўсёды рабіла так, калі накіроўвалася ў Еўропу, каб пазбегнуць пакутлівых развітанняў. Нягледзячы на тое, што Фэрміна Даса шмат ез­дзіла, яна была ўсхваляваная так, нібыта выпраўлялася ў дарогу ўпершыню, прычым з сыходам дня неспакой павялічваўся. Калі яна паднялася на борт, то адчула такі прыступ самоты і суму, што ёй захацелася пабыць адной і выплакацца.