— Патрабуецца прытулак для беднага сіраты, — сказаў ён.
Толькі гэта прыйшло яму да галавы, каб сказаць хоць што-небудзь. Ён здзівіўся, як моцна яна пастарэла з часоў іх апошняй сустрэчы, але тут жа ўцяміў, што і яна глядзіць на яго такім жа чынам. Яны суцешыліся тым, што пройдзе момант, і абое адыдуць ад першага ўдару, а затым менш будуць уважаць на хібы, нанесеныя жыццём, і зноў пабачаць адно аднаго маладымі, якімі яны пазнаёміліся сорак гадоў таму.
— Ты нібыта на пахаванне, — сказала яна.
Ён якраз і быў на хаўтурах. Яна таксама прастаяла каля акна з адзінаццатай, як амаль увесь горад, каб паназіраць за самым шматлюдным і багатым пахавальным картэжам з часоў спачыну арцыбіскупа дэ Люна. Падчас сіесты яна прачнулася ад артылерыйскіх грымотаў, што трэслі зямлю, ад дысанансу вайсковых аркестраў, ад блытаніны хаўтурных спеваў, ад званоў усіх касцёлаў, якія званілі па нябожчыку безупынна з мінулага дня. З балкону яна бачыла вершнікаў у параднай форме, рэлігійныя прыходы, школы ў поўным складзе, доўгія чорныя лімузіны з танаванымі вокнамі, за якімі хавалася ўлада. Яна бачыла жалобны экіпаж, коней з плюмажамі на загрыўках і папоны, што паблісквалі золатам, жоўтую труну на лафеце гістарычнай гарматы, якую ахінулі нацыянальным сцягам, і, нарэшце, — чараду старажытных адкрытых пралётак, якія захоўваліся толькі для сумнага цяжару жалобных вянкоў. Яны прайшлі пад балконам Прудэнсіі Пітрэ апоўдні альбо крыху пазней. Адразу ж з нябёсаў рынуўся патоп, і картэж разбегся шпарчэй за бліскавіцу.
— Як бязглузда ён памёр, — сказала яна.
— Смерць не ведае, што такое бязглуздасць, — адказаў ён, і дадаў: — Асабліва ў нашым узросце.
Яны сядзелі на тэрасе каля самага мора, назіраючы за поўняй з арэолам, які займаў паўнеба, і бачылі рознакаляровыя агні караблёў каля лініі гарызонту, адчувалі асалоду ад цёплага і духмянага брызу, як заўсёды пасля буры. Яны пілі партвейн і елі гародніну з горным хлебам, які Прудэнсія Пітрэ накроіла на кухні. Разам яны пражылі шмат такіх начэй, як гэтая, пасля таго, як яна аўдавела, не нарадзіўшы дзяцей, у трыццаць пяць гадоў. Флярэнтына Арыса сустракаўся з ёю, калі яна была гатовая прымаць любога мужчыну, які гэтага хацеў, нават калі б прыйшлося плаціць яму пагадзінны тарыф. Ім удалося наладзіць больш сур’ёзную і працяглую сувязь, чым ёй здавалася мажлівым.
Не дазваляючы сабе і намёку, Прудэнсія Пітрэ тады была гатовая пайсці з ім пад вянец трэцім разам. Яна ведала, што будзе няпроста падначаліцца ягонай сквапнасці, крыўдлівасці дачаснага старога, маніякальнай жарсці да парадку, звычцы браць усё, не аддаючы нічога. Але затое не было мужчыны, які б дазволіў так сябе апякаць, як ён, бо не было на свеце іншага чалавека, якому так патрэбна было каханне. Але не было й больш слізкага за яго, у тым сэнсе, што ён не дазваляў каханню з кім-кольвек пераходзіць тую мяжу, за якой адчувалася б небяспека ягонай свабодзе дзеля Фэрміны Дасы. Тым не менш, іх сувязь доўжылася шмат гадоў. Нават пасля таго, як Флярэнтына ўсё ўладкаваў, каб яна змагла пайсці ў шлюб з камерцыйным агентам, які прыязджаў да яе на тры месяцы, а потым знікаў на такі ж тэрмін. Яна нарадзіла таму агенту дзяўчынку і чацвёра сыноў, прычым адзін з іх, як яна клялася, быў ад Флярэнтына Арысы.
Яны гаманілі, не думаючы пра час, бо абое прызвычаіліся раздзяляць бессань змоладу, і таму ў старасці гэта не было для іх надта цяжка. Флярэнтына Арыса, які амаль ніколі не дазваляў сабе больш за два келіхі, нават не перавёў дух пасля трэцяга. Пот па ім струменіў, і Удава Двух сказала, каб ён зняў пінжак, камізэльку, штаны, што захоча, чорт пабяры, бо ўрэшце яны лепш ведалі адно аднаго аголенымі, чым у вопратцы. Ён адказаў, што згодны, калі яна зробіць тое самае, але яна не захацела, бо ўжо даўно, убачыўшы сябе аголенай у люстэрку шафы, зразумела, што ёй не хопіць смеласці паказацца аголенай ні перад ім, ні перад кім-кольвек іншым.
Флярэнтына Арыса, у стане экзальтацыі, не здолеў супакоіцца нават пасля чатырох келіхаў партвейну, і працягваў гамонку пра мінулае, аддаўшыся ўспамінам, якія здаўна складалі яго адзіную тэму, бо ён жадаў і шукаў у мінулым патаемны шлях да палёгкі. Менавіта гэта яму патрабавалася: выгаварыцца. Калі Флярэнтына Арыса заўважыў першыя водбліскі золку на гарызонце, ён паспрабаваў падысці да галоўнага і спытаў, нібыта зусім выпадкова: «Што б ты зрабіла, калі б табе раптам прапанавалі пайсці пад вянец сёння — удавой і ў тваіх гадах?» Яна засмяялася зморшчаным старэчым смехам і раптоўна адказала пытаннем:
— Ты маеш на ўвазе ўдаву Урбіна?
Флярэнтына Арыса забываўся, калі гэтага ніяк нельга было рабіць, што жанчыны думаюць больш пра патаемны сэнс пытанняў, чымся пра іх просты сэнс, а Прудэнсія Пітрэ — больш за каго-кольвек. Агаломшаны яе кемлівасцю, ён ажно здрыгануўся і вырашыў выйсці са становішча праз несапраўдныя дзверы: «Я кажу пра цябе». Яна зноў засмяялася: «Ідзі, жартуй з сучкай, якая цябе нарадзіла, пухам ёй зямля». Затым яна настаяла на тым, каб ён сказаў, што меў на ўвазе, бо добра ведала: ні ён, ні любы іншы мужчына не падняў бы яе а трэцяй ночы толькі дзеля таго, каб выпіць партвейну і закусіць горным хлебам з гароднінай у марынадзе. Яна дадала: «Так паводзяць сябе, калі шукаюць, каму б паплакацца». Флярэнтына Арыса вырашыў неяк збіць яе з тропу.
— У першыню ты памыляешся, — адказаў ён. — Гэтая ночка, хутчэй, схіляе мяне да спеваў.
— Тады давай заспяваем, — падтрымала яна.
Добрым, цёплым голасам яна заспявала модную песню: «Рамона, без цябе я не магу жыць». Гэта было заканчэнне ночы, ён не адважыўся гуляць у забароненыя гульні з жанчынай, якая вымоўна давяла, што ад яе не схаваеш адваротнага боку поўні. Ад яе ён выйшаў ужо ў зусім іншы горад, ад апошніх чэрвеньскіх вяргіняў паветра здавалася разрэджаным, па вуліцы яго юнацтва ўдовы ішлі скрозь туман на пяцігадзінную імшу. Але не яны, а ён перайшоў на другі бок вуліцы, каб тыя не бачылі ягоных слёз, якіх ён ужо не мог стрымаць, і гэта не былі слёзы, якія душылі яго апоўначы, як яму напачатку здалося, а зусім іншыя, якія заселі ў горле пяцьдзясят адзін год, дзевяць месяцаў і чатыры дні таму...
Флярэнтына Арыса страціў адчуванне часу і раптам прачнуўся, не разумеючы, дзе ён знаходзіцца, каля асляпляльна вялізнага акна. Голас Амэрыкі Вікунні, якая гуляла ў мяч са служанкамі ў садзе, вярнуў яго да рэальнасці: ён ляжаў на ложку маці, чыю спальню захоўваў без зменаў, дакладна, як пры яе жыцці, дзе звычайна спаў, каб адчуваць сябе менш самотным у тых рэдкіх выпадках, калі пакутаваў ад адзіноты. Насупраць ложка вісела вялікае люстэрка з карчмы дона Санча, дастаткова было зірнуць, калі ён прачынаўся, каб угледзець Фэрміну Дасу, адлюстраваную ў глыбіні. Ён здагадаўся, што была субота, бо ў гэты дзень кіроўца забіраў Амэрыку Вікунню з інтэрната і прывозіў яе дамоў. Ён усвядоміў, што спаў, не здагадваючыся пра гэта, бо яму снілася, што ён не можа заснуць, усхваляваны гнеўным тварам Фэрміны Дасы. Ён памыўся, абдумваючы свой наступны крок, няспешна надзеў найлепшую вопратку, надухмяніўся, намазаў сівыя, з вострымі кончыкамі вусы фіксатарам, выйшаў са спальні і ўгледзеў на калідоры другога паверха гожую істоту ў школьнай форме: дзяўчына лавіла мяч з грацыёзнасцю, якая хвалявала яго штосуботы, але толькі не той раніцой. Ён сказаў, каб яна ішла з ім, і, седзячы ў аўто, дадаў без асаблівай патрэбы: «Сёння мы не будзем займацца гэтымі штучкамі». Ён павёз яе ў кавярню «Амерыкана», у той час перапоўненую бацькамі, якія елі марозіва з дзецьмі пад вялікім стольным веэнтылятарам. Амэрыка Вікунне замовіла слаёнае ў вялікай крэманцы, усе слаі былі рознага колеру, яна любіла гэты гатунак, бо ад яго ішлі якіясьці чарадзейныя выпарэнні. Флярэнтына Арыса выпіў кавы, гледзячы моўчкі на дзяўчыну, пакуль яна ела марозіва доўгаю лыжкай, што даставала да дна крэманкі. Не адводзячы вачэй, раптам сказаў ёй:
— Я збіраюся ажаніцца.
Яна вылупілася на яго з бляскам недаверу ў вачах, затрымаўшы лыжку ў паветры, але тут жа ачомалася і ўсміхнулася.
— Падманваеш, — вывела яна, — старыя не ідуць да шлюбу.
