Флярэнтына Арыса выразаў усялякія абвесткі, якія друка­ва­ліся ў газетах Карыбскага басейна: побач два партрэты аднаго і таго ж чалавека, у першым выпадку ён быў лысым, як дыня, а ў другім — з густой капной ільва: пасля прыёму надзейных лекаў. На працягу шасці гадоў ён выпрабаваў сто семдзесят два такія сродкі, калі не лічыць дадатковых метадаў, якія рэкламаваліся на бірках кожнага флакона. З дапамогай аднаго з гэтых сродкаў ён абзавёўся толькі экзэмай на галаве. Яна выклікала сверб і смярдзела. Святошы з Мартынікі назвалі гэтую хваробу паўночным ззяннем, бо ў цемры чэрап выпраменьваў фасфарычны бляск. Флярэнтына Арыса звярнуўся, нарэшце, да зёлак, якімі індзейцы гандлявалі на кірмашы, да магічных сродкаў і ўсходніх напояў, якія прадаваліся каля Натарыяльнай брамы. Але калі ён усё ж упэўніўся, што яго падманваюць, на макаўцы ўжо ззяла манашая танзура. У нулявым годзе, калі Тысячадзённая грамадзянская вайна паспела як след абяскровіць краіну, па горадзе прайшоў італьянец, які на замову рабіў парыкі з натуральных валасоў. Парык каштаваў зашмат, а майстра не адказваў за сваю працу пасля трох месяцаў нос­кі, аднак мала хто з лысых багацеяў устаяў перад спакусай. Флярэнтына Арыса быў адным з першых. Ён прымерыў парык настолькі блізкі па колеры да яго натуральнага, што баяўся, а раптам гэты парык заварушыцца на ім ад змены настрою, але ўсё-ткі не здолеў змірыцца з думкай пра тое, што носіць на галаве валасы нябожчыка. Натуральным суцяшэннем сталася ненажэрнасць лысіны, яна не да­ла яму часу пазнаць колер уласнае сівізны. Аднойчы вясёлы п’янтос, які сустракаўся яму і раней на рачной прыстані, але гэтым разам быў у стане раскрыцця пачуццяў больш, чым зазвычай, абняў Флярэнтына Арысу, калі той выходзіў з канторы, зняў з яго капялюш, выклікаўшы смех грузчыкаў, і звонка пацалаваў у лоб.

— Лысы прыгажун! — крыкнуў весялун яму следам.

Тады Флярэнтына Арыса, якому было сорак восем гадоў, загадаў выстрыгаць слабы пушок, які заставаўся на скронях і патыліцы, і цалкам прыняў лёс абсалютна лысага чалавека. Да такой ступені, што ўранку перад душам намазваў пенай не толькі падбародак, але і тыя часткі чэрапа, дзе зноўку з’яўляўся пушок, і здымаў яго небяспечнай брытвай, ператвараючы галаву у азадак немаўляці. Да тае пары ён не здымаў капялюш нават у канторы, бо лысіна выклікала ў ім пачуццё амаральнай аголенасці. Аднак, усвядоміўшы становішча, ён прыпісаў гэтую аголенасць да ліку мужчынскіх годнасцяў, пра што раней чуў са знявагай, бачачы ў падобных высновах плён уяўлення ўжо аблыселых фантазёраў. Пазней ён успрыняў новы звычай, не стрыг валасы каля правай скроні і перачэсваў іх цераз лоб улева. На гэтым Флярэнтына Арыса спыніўся. Аднак ён працягваў насіць капялюш, заў­сёды ў хаўтурным стылі, нават пасля таго, як увайшлі ў моду капелюшы тартарыта — такой была мясцовая назва французскіх канацье.

Страта ж зубоў не была звязаная з натуральнай хваробай, наадварот, чыннікам паслужыла бязладная памылка прышлага дантыста, які надумаў выразаць жыўцом элементарную інфекцыю. Страх перад борам, які круціўся нажной педаллю, не дазваляў яму наведаць зубнога лекара, нягледзячы на стабільны боль, пакуль той не стаўся невыносным. Маці спужалася, пачуўшы ўначы несуцешныя стогны з суседняга пакоя, ёй здавалася, што паўтараюцца развеяныя туманом памяці часы яго першага кахання, аднак, загадаўшы яму адкрыць рот, каб зірнуць, скуль гэты боль, яны знайшла, што ўсе дзясны былі пакрытыя гнайнікамі. Дзядзька Леон XII накіраваў яго да доктара Франсіса Аданая, негрыцянскага волата ў ботах і галіфэ, які плаваў на рачных параходах з поўным зубным кабінетам у дарожнай сумцы і больш быў падобным на коміваяжора, што наводзіў жах у прырэчных сялібах. Доктар зазірнуў у рот і адразу вызначыў, што Флярэнтына Арысу трэба выдаліць нават здаровыя зубы, каб уратаваць яго ад наступстваў запушчанасці. У параўнанні з воляй на змаганне з аблысеннем, аслінае лекаванне далося яму лёгка, калі не лічыць натуральнага страху перад катаваннем без анестэзіі. Яго таксама не палохала думка пра зубныя пратэзы, перадусім праз настальгію па маленстве. Ён часцяком згадваў кірмашовага штукара, які здымаў сківіцы, клаў іх на стол, і яны працягвалі размаўляць самі; апрача таго, ён уцяміў, што аперацыя пакладзе канец зубному болю, ад якога ён пакутаваў з дзяцінства, амаль такога ж жорсткага, як пакуты ад кахання. Гэта не падавалася яму такім страшным ударам старасці, як аблысенне. Флярэнтына Арыса быў пэўны, што, нягледзячы на рэзкі пах вульканізаванага каўчука ад устаўной сківіцы, ён будзе выглядаць лепш з артапедычнай усмешкай. Такім чынам, ён без супраціву скарыўся абцугамі доктара Аданая і перанёс выздараўленне з аслінай цярплівасцю.

Дзядзька Леон XII займаўся дэталямі аперацыі, нібыта рэ­заць збіраліся яго. Ён меў асаблівую цікавасць да зубных пратэзаў, якая ўзнікла падчас яго першых вандровак па рацэ Магдалене, праз яго маніякальнае захапленне бэльканта. Аднойчы пад поўняй на падыходзе да порта Тамары дзядзька Леон XII пайшоў у заклад з нямецкім каморнікам, маўляў, ён абудзіць жыхароў сельвы неапалітанскім рамансам з капітанскага мастка. І ледзь не выйграў. У рачным змроку ўзляцелі чаплі над багнай, раздаліся ўдары каймана хвастом па вадзе, з перапуду біліся рыбіны-шалёнкі, нібыта спрабавалі скочыць на бераг, аднак на самай высокай ноце, калі пасажыры баяліся, што ў яго ад напругі лопнуць артэрыі, зубны пратэз быў выкінуты з рота сілай заключнага выдыху і патануў у вадзе.

Карабель затрымаўся ў порце Тэнэрыфэ на тры дні, пакуль яму тэрмінова рабілі другі пратэз. Ён падышоў выдатна. Аднак на зваротным шляху, спрабуючы патлумачыць капітану, як ён згубіў папярэдні пратэз, дзядзька Леон XII набраў поўныя лёгкія гарачага паветра сельвы і выдаў найвышэйшую ноту, на якую быў здольны, зноўку нагнаўшы страх на кайманаў, якія загаралі, гледзячы неміргаючымі вачыма на карабель, што праходзіў міма, і... зноў плынь аднесла новенькі пратэз. З тае пары ён трымаў дублікаты пратэза паўсюль — у розных месцах дома, у скрыні пісьмовага стала і на борце кожнага з трох караблёў кампаніі. Апрача таго, калі абедаў дзе-кольвек па-за домам, запасныя зубы заўсёды былі пры ім у скрыні з-пад таблетак ад кашлю, бо аднойчы пратэз трэснуў, калі ён спрабаваў разжаваць скварку на пікніку. Баючыся, што пляменнік стане ахвярай падобных непрыемнасцяў, дзядзька Леон XII загадаў доктару Аданаю зрабіць адразу два пратэзы: адзін з таннейшых матэрыялаў на кожны дзень і другі для выхадных і святаў — з залатымі іскрынкамі на карэнных зубах, якія б упрыгожвалі ўсмешку і прыдавалі твару пляменніка выраз шчырасці. У вербную нядзелю, усхваляваны святочнымі перазовамі званоў, Флярэнтына Арыса нарэшце выйшаў на вуліцу ў новым абліччы, і беззаганная ўсмешка пакідала ў яго пачуццё, нібыта яго месца заняў нехта іншы.

Якраз у той час памерла маці, і Флярэнтына Арыса застаўся адзін у доме, у кутку, які як найлепш падыходзіў для кахання, бо хаця вуліца і была досыць далікатная, мноства вокнаў усё ж змушала думаць пра лішнія вочы за фіранкамі. Аднак у доме ўсё было зроблена дзеля шчасця Фэрміны Дасы, і толькі яна дачакаецца яго, так што Флярэнтына Арыса палічыў за лепшае страчваць шматлікія мажлівасці на працягу самых плённых гадоў, але не запляміў дом іншай любоўю. На шчасце, кожная новая прыступка у параходнай кампаніі прымяркоўвала новыя прывілеі, перадусім негалосныя, і самая карысная з іх была ў мажлівасці выкарыстоўваць офіс уначы альбо ў выхадныя і святочныя дні з маўклівае згоды вартаўніка. Аднойчы, калі Флярэнтына Арыса быў ужо віцэ-прэзідэнтам, ён любіўся з дзяўчынай, якая дзяжурыла ў нядзелю, на канторскім крэсле, калі раптам адчыніліся дзверы. Дзядзька Леон XII зазірнуў, нібыта пераблытаўшы офісы, і паглядзеў на спужанага пляменніка паўзверх акуляраў. «Карамба, — сказаў дзядзька без здзіўлення, — ты такі ж, як твой бацька! — І перад тым, як зачыніць дзверы, дадаў з рассеяным паглядам: — А вы, дзяўчына, працягвайце. Клянуся сумленнем, я не бачыў вашага твару».

Пра гэта больш не гаманілі, але ўвесь наступны тыдзень у кабінеце Флярэнтына Арысы немажліва было працаваць. У панядзелак з’явіліся чародкай электрыкі, каб прыладзіць лопасны вентылятар да столі. Слесары прыйшлі без папярэ­джання і нарабілі шуму, уразаючы новы замок, каб дзверы за­чыняліся знутры. Сталяры знялі меркі, не тлумачачы, навошта, мэбляры прынеслі ўзоры тканіны і праверылі, ці пасуюць яны да шпалераў кабінета, а праз тыдзень даставілі аграмадную дзвюхспальную канапу, абіўку якой упрыгожвалі пыш­ныя кветкі. Канапа ўсё-ткі не ўлезла ў дзверы, і давялося зацягваць яе праз акно. Людзі працавалі ў самы нечаканы час, паводзілі сябе нахабна, як здалося Флярэнтына Арысу, — на любы яго пратэст адказ быў адзіны: «Гэта загад генеральнай дырэкцыі». Ён губляўся ў здагадках, ці было падобнае ўмяшальніцтва ветлівасцю дзядзькі і паблажлівага стаўлення да яго бурлівых любоўных прыгодаў, альбо ва ўласцівай яму манеры ён даваў зразумець, што не ўхваляе легкадумных паводзінаў. Флярэнтына Арысу нават да галавы не прыйшло, што дзядзька Леон XII заахвочваў яго, бо да яго таксама дайшлі чуткі, што пляменнік не падобны да бальшыні мужчын у сваіх сэксуальных звычках, і гэта наганяла сум на дзядзьку, перашкаджаючы пляменніку на шляху да лёсу адзінага пераемніка.