Адкінуўшыся на спінку канапы, седзячы побач, яны гаварылі пра тое, якімі былі абое да таго дня Бог ведае якога года, калі сустрэліся ў трамваі, які цягнулі пакорлівыя мулы. Іх жыццё працякала ў суседніх службовых пакоях, і да гэтае пары яны ніколі не гаманілі адно з адным ні пра што, што не датычылася б звычайнай працы.
Пакуль ішла гамонка, Флярэнтына Арыса паклаў ёй руку на калена, стаў лашчыць яе пяшчотна, як дасведчаны спакуснік, і яна не замінала яму, але не адказала нават лёгкім знакам узаемнасці. Толькі калі ён зайшоў занадта далёка, яна ўзяла ягоную руку і пацалавала далонь.
— Паводзь сябе добра, — сказала яна, — я даўно здагадалася, што ты не той, каго я шукаю.
У раннім юнацтве дужы ды спрытны чалавек, твару якога яна так і не разгледзела, раптам паваліў яе на хвалярэзе, распрануў, нібыта ўдарамі драпежных лап, і авалодаў ёю імгненна і жарсна. Кінутая на камянёх з драпінамі па ўсім целе, яна хацела аднаго: каб мужчына застаўся з ёю назаўсёды і дазволіў ёй памерці ад кахання ў ягоных руках. Леона не разгледзела твару, не пачула і голасу, але верыла, — яна пазнае яго сярод тысяч па фігуры, росце і моцы любові. З тае пары яна гаварыла ўсім, хто згаджаўся яе слухаць: «Калі ты раптам пазнаеш вялікага ды моцнага чалавека, які згвалціў бедную негрыцянку на вуліцы Хвалярэза Тапельцаў аднойчы а палове на дванаццатую ночы 15 кастрычніка, скажы яму, дзе ён зможа мяне знайсці». Яна казала гэта звычайна, і столькім людзям, што ўрэшце засталася без надзеі. Флярэнтына Арыса слухаў яе кароткі аповед столькі разоў, колькі чуў па начах развітальныя гудкі параходаў. Да другой гадзіны па поўначы яны выпілі па тры кілішкі брэндзі, і ён ужо ведаў напэўна, што не ёсць тым доўгачаканым мужчынам, і гэта яго ўзрадавала.
— Малайчына, ільвіца, — сказаў ён, сыходзячы, — нарэшце мы забілі тыгра.
На гэтым ноч не скончылася. Злыя плёткі пра лякарню для сухотнікаў спудзілі ягоныя мроі, бо пасеялі ў ім падазрэнне, што Фэрміна Даса таксама смяротная і ёй нішто не замінае памерці раней за свайго мужа. Але калі ён убачыў, як яна спатыкнулася каля выхаду з кіно, Флярэнтына Арыса зрабіў яшчэ адзін крок насустрач бездані, адкрыўшы раптам, што не яна, а ён сам можа сысці ў іншы свет першым. Гэта і быў жахлівы знак, бо пацвярджаўся рэальнасцю. Ззаду засталіся гады бязглуздага чакання, спадзеваў на шчасце, але на гарызонце бачылася толькі бяздонная багна ўяўных хваробаў, супакаяльныя кроплі ў перадзолкавай бессані, штодзённая смерць увечары. Флярэнтына Арыса падумаў, што кожнае пражытае імгненне, якое раней здавалася сябрам і абавязковым саюзнікам, цяпер уступала ў змову са смерцю супраць яго. Пару гадоў назад ён ішоў на сустрэчы з бояззю перад лёсам, дзверы былі не зачыненыя, каб ён увайшоў бязгучна, але ў апошнюю хвілю ён раскаяўся, збаяўшыся спрычыніць лагоднай чужой жанчыне непапраўную шкоду, памершы ў ейным ложку. Так што ён меў права думаць, што самая каханая на зямлі жанчына, якую ён чакаў яшчэ з мінулага стагоддзя без адзінага ўздыху расчаравання, ледзь паспела б узяць яго пад руку на вуліцы пад поўняй, дзе вецер заблытвае сцяблінкі макаў на клумбах, каб дапамагчы яму без трывогі перайсці на той бок да ягонае смерці.
Праўда хавалася ў тым, што паводле крытэрыяў тае эпохі Флярэнтына Арыса ўжо ўступіў у межы старасці. Яму было пяцьдзясят шэсць гадоў, і ён лічыў, што пражыў іх добра, бо гэта былі гады любові. Аднак тады не было мужчыны, які б згадзіўся выклікаць агульны смех, выглядаючы маладзей за свой узрост, нават калі гэта было так, альбо калі ён верыў, што гэта так; і ніхто б не адважыўся прызнаць без сораму, што ён яшчэ плача ўпотайкі праз сваю зняважаную любоў, якая мела месца ў мінулым стагоддзі. Гэта былі не лепшыя часы для маладых: кожны ўзрост меў уласны стыль вопраткі, але старэчы стыль пачынаўся адразу пасля юнацтва і захоўваўся да скону. Гаворка ішла не столькі пра ўзрост, колькі пра грамадскую годнасць. Юнакі апраналіся, як іхныя дзяды, дачасна надзявалі на пераноссе акуляры, якія надавалі ім рэспектабельнасць, кій выглядаў салідна ўжо ў трыццаць гадоў. Для жанчын існавалі толькі два ўзросты: шлюбны, які ніколі не сягаў за дваццаць два гады, і ўзрост вечных незамужак, незапатрабаваных. Першыя з іх — жонкі, маці, удовы, бабулі — складалі асаблівы від, які звязваў уласны век не з пражытымі гадамі, а з набліжэннем смерці.
Флярэнтына Арыса, са свайго боку, сутыкнуўся з хітрыкамі старасці жорстка і дзёрзка, хоць ён ведаў, што дзіўны лёс зрабіў яго падобным да старога ўжо з маленства. Напачатку гэта было неабходна. Трансыта Арыса разбірала вопратку, падкінутую ягоным бацькам, і перашывала сыну, так што ён хадзіў у пачатковую школу ў сурдутах, якія падмяталі падлогу, калі ён садзіўся, у міністэрскіх капелюшах, якія спаўзалі на вушы нягледзячы на тое, што маці змяншала іх памер, набіваючы вату пад падкладку. Апрача таго, ён насіў акуляры ад блізарукасці з пяці гадоў, а яго валасы былі непаслухмяныя, як у маці, грубыя, як конскі волас; выгляд Флярэнтына Арысы ні аб чым не казаў. На шчасце, пасля неверагоднага вэрхалу ў калідорах улады з прычыны шматлікіх грамадзянскіх войнаў, якія ішлі адна за адной, школьныя крытэрыі былі не асабліва суворымі, дзеці розных сацыяльных становішчаў перамяшаліся ў дзяржаўных школах. Яшчэ зусім зялёныя малыя прыходзілі ў клас з пахам барыкаднага пораху, у форме паўстанцкіх афіцэраў са знакамі адрознення, якія былі заробленыя пад свінцовымі кулямі ў сумнеўных баях, з уласнай зброяй, якая тырчала з-пад пасу. На перапынках яны ладзілі перастрэлкі пры самай малой спрэчцы, пагражалі настаўнікам за благія вынікі на іспытах. Адзін з іх, вучань трэцяга класа ў школе Ля-Салье, ён жа палкоўнік апалчэнцаў у адстаўцы, лоўкім стрэлам забіў пробашча Хуана Эрэміта за тое, што на занятках катэхізіса той сказаў, нібыта Бог быў дзейсным сябрам кансерватыўнае партыі. Аднак дзеці збяднелых слынных сямей апраналіся, нібыта старажытныя прынцы, а найбяднейшыя з іх хадзілі босымі. На фоне ўсіх гэтых дзівосаў Флярэнтына Арыса займаў месца ўсё ж у трупе найбольш экстравагантных школьнікаў, хоць не настолькі, каб звяртаць на сябе чыюсьці пільную ўвагу. Самае крыўднае, што ён чуў на свой адрас, было кімсьці кінутае на вуліцы: «Бедны, брыдкі, да салодкага кідкі». Так ці інакш, вопратка магільшчыка ўжо тады і да канца жыцця найбольш пасавала да яго загадкавай натуры і змрочнага характару. Калі Флярэнтына Арыса ўпершыню ўступіў на высокую пасаду ў параходнай кампаніі, ён замовіў строі ў тым жа стылі, што і бацька, які яму згадваўся старым чалавекам, хоць памер у ганаровым узросце Хрыстовым — трыццаці трох гадоў ад нараджэння. Флярэнтына Арыса заўсёды выглядаў старэйшым, чым быў насамрэч. Настолькі, што языкастая Брыхіда Сулета, мімалётная каханка, якая заўжды гаварыла праўду, сказала яму, не задумваючыся, што з першага дня ён больш падабаўся ёй, калі распранаўся, бо аголеным Флярэнтына Арыса скідваў дваццаць гадоў. Аднак ён не здолеў пазбавіцца ад старой звычкі, па-першае, праз свой густ, які не дазваляў апранацца інакш, а па-другое, праз тое, што ніхто толкам не ведаў, які стыль вопраткі патрабуецца, каб выглядаць маладзейшым у дваццаць гадоў, хоць адкрый шафу і апрані кароткія штонікі, дзіцячую бесказырку. Да таго ж, ён сам не мог абыходзіцца без усведамлення свайго ўзросту, так што калі ён заўважыў, што Фэрміна Даса спатыкнулася каля выхаду з кіно, яго ўзрушыла цалкам натуральная думка, нібыта бліскавіца жаху, — гэтая блядская смерць немінуча пераможа ў жорсткай вайне за каханне.
Якраз тады Флярэнтына Арыса ўжо завершыў другую баталію не за жыццё, а за смерць, і ён прайграў яе бясслаўна, бо змагаўся ні з чым іншым, як з аблысеннем. Ён упершыню прыкмеціў зблытаныя валасы на грабеньчыку, і ўсвядоміў, што асуджаны на пекла, пакутаў якога не разумеюць тыя, хто гэтага не перажываў. Флярэнтына супраціўляўся гадамі. Не было мазяў і супрацьгрыбковых сродкаў, якіх бы ён не выпрабаваў і ў якія б ён не верыў, не было пакутаў, якіх бы ён не перажыў, абараняючы кожную цалю галавы ад ненажэрнага спусташэння. Ён вывучыў на памяць інструкцыі «Брыстальскага альманаха сельскай гаспадаркі», бо аднойчы чуў ад кагосьці, што рост валасоў непасрэдна залежыць ад тых самых цыклаў, што і ў збожжавых раслін. Ён перастаў хадзіць да свайго сталага цырульніка, валадара шыкоўнае лысіны, і памяняў яго на замежніка, які нядаўна прыехаў у горад і стрыг толькі ў тыя дні, калі месяц уваходзіў у чвэрць маладзіка. Новы цырульнік ужо давёў выдатнае ўздзеянне сваёй рукі, як раптам высветлілася, што яго шукае паліцыя некалькіх антыльскіх краін за згвалтаванне паслушніцы. Яго звезлі ў кайданах.
