Рэальныя і ўяўныя сімптомы старэйшых пацыентаў акумуляваліся ў целе доктара Урбіна. Ён адчуваў форму ўласнай печані з такой яснасцю, што мог вызначыць яе памеры, не мацаючы яе. Ён адчуў буркатанне санлівага ката ў сваіх нырках, нібыта сваімі вачыма бачыў пераліўчаты бляск жоўцевага пухіра, да яго даходзіла цурчанне крыві ў артэрыях. Часам доктар прачынаўся на золку, задыхаючыся, як рыбіна на сушы. Ён адчуваў ваду ў сэрцы. Бывала, што здараўся імгненны збой у сардэчным рытме, быццам бы затрымка на адзін удар, — так часамі фальшывілі ягоныя аднакласнікі ў школе, граючы вайсковы марш, — і гэта паўтаралася, але затым ён адчуваў, што рытм узнаўляецца, бо Бог вялікі. Але замест таго, каб карыстацца тымі самымі паліятыўнымі сродкамі, якія ён прапісваў сваім хворым, доктар апускаўся ў бездань жаху. Праўда ж таілася ў тым, што доктар Урбіна ў сваіх пяцьдзясят восем гадоў сапраўды адчуваў патрэбу ў чалавеку, які б яго зразумеў. У выніку ён звярнуўся да Фэрміны Дасы, якая яго кахала як мае быць, і якую ён кахаў больш за ўсё на свеце, з ёю ён знаходзіў спакой, і праз яе здолеў нарэшце супакоіць сваё сумленне.

Гэта здарылася пасля таго, як Фэрміна Даса перапыніла яго­нае дзённае чытанне і загадала зірнуць ёй у вочы, а ён адчуў першы сігнал: апраметнае кола выяўлена. Доктар, аднак, не зразумеў, як гэта здарылася, бо немажліва было ўявіць, каб Фэрміна Даса магла адкрыць праўду адно сваім выключным нюхам. Як бы тое ні было, гэты горад ніколі не быў прыдат­ным для захоўвання таямніцы. Неўзабаве пасля ўсталявання першых хатніх тэлефонаў некалькі сямейных пар разышліся праз ананімныя намовы. Шмат якія спужаныя сем’і адключылі свае тэлефоны альбо наагул адмовіліся ад паслуг тэлефоннай кампаніі на доўгія гады. Доктар Урбіна ведаў, што яго жонка надта паважала сябе, каб паверыць у ананімную намову па тэлефоне, і не мог уявіць сабе настолькі дзёрзкага чалавека, які б адважыўся зрабіць гэта ад уласнага імя, не хаваючыся. Аднак ён баяўся класічнага метаду: паперы, якую прасоўвалі пад дзверы незнаёмыя рукі. Гэты спосаб мог быць эфектыўным, бо гарантаваў не толькі падвойную ананімнасць — та­го, хто накіроўваў, і таго, хто атрымліваў паперу, але і надан­не гэтаму здарэнню метафізічнай афарбоўкі з прычыны знака­мі­тас­ці і легендарнасці яго роду. Маўляў, усё, што адбываецца з дэ ля Калье — адбываецца праз Боскую Волю.

Дом доктара Хувэналя Урбіна не ведаў рэўнасці: на працягу трыццаці гадоў сямейнага спакою лекар хваліўся ўслых, і да тае пары было праўдай, што ён, як шведская запалка, запальваўся толькі ад уласнае скрыні. Аднак ён не ведаў, якая магла быць рэакцыя ганарлівай і годнай жанчыны з цвёрдым характарам перад відавочнай нявернасцю. Словам, пасля та­го, як лекар на яе загад паглядзеў ёй у вочы, ён толькі засмуціўся і зрабіў выгляд, нібыта ўсё яшчэ блукае па прыгожых абрысах выспы Алька, пакуль прыдумваў, што рабіць. Са свайго боку, Фэрміна Даса таксама больш нічога не сказала. Яна скончыла цыраваць шкарпэткі, кінула ўсё бязладна ў кошык, распарадзілася на кухні наконт вячэры і пайшла ў спальню.

Тады доктар Хувэналь Урбіна адважыўся настолькі, што без пяці хвілін пяць ён не з’явіўся ў доме сеньярыты Лінч. Словы пра спрадвечнае каханне, пра сціплы дом для яе, дзе б ён мог бываць без страху, пра няспешнае шчасце да самае смерці, — усё, што ён наабяцаў у полымі любові, было адмененае адразу і назаўжды. Апошняе, што сеньярыта Лінч атрымала ад яго, была смарагдавая дыядэма, якую рамізнік уручыў ёй без слоў і без допісу ў скрыні, якую доктар абгарнуў аптэчнай фірмовай паперай, каб нават рамізнік паверыў: гаспадар тэрмінова перадаў лекі. Ён больш не сустрэў яе нават выпадкова да канца сваіх дзён, і аднаму Богу вядома, які боль ён адчуў ад геройскага рашэння, колькі горкіх слёз праліў, зачыняючыся ў прыбіральні, каб перажыць крушэнне інтымнага жыцця. А пятай, замест сустрэчы з ёю, ён пайшоў на споведзь, несучы ў сабе словы найглыбейшага раскаяння, а ў наступную нядзелю прыняў прычасце з разадраным на кавалкі сэрцам, але са спакойнай душой.

Уначы канчатковай адмовы ад каханкі, пакуль доктар ук­ладваўся спаць, ён паўтарыў Фэрміне Дасе горкі аповед пра ягоную перадзолкавую бессань, пра раптоўны калючы боль, пра жаданне плакаць на захадзе сонца, пра зашыфраваныя сімптомы прытоенай любові, якія ён тады выдаваў за прыкметы старасці. Яму трэба было выгаварыцца, каб не памерці, і заадно распавесці праўду, і, нарэшце, ягоная душэўная палёгка перайшла б у хатні рытуал любові. Фэрміна Даса слухала яго ўважліва, але не глядзела на яго, нічога не казала, прымаючы вопратку, якую ён з сябе здымаў. Яна нюхала кожную рэч без адзінага жэсту, які б выдаў яе злосць, клала рэчы абы-як, і не знайшла вядомага паху, але ёй было ўсё роўна: у Бога дзён многа. Перад тым, як стаць на калені для малітвы каля маленькага алтара ў самой спальні, ён завершыў спіс сваіх бедаў сумным і шчырым уздыхам, і заключыў: «Я, напэўна, хутка памру». Яна нават не міргнула вокам.

— Гэта было б лепш, — сказала яна, — так для абаіх будзе спакайней.

За некалькі гадоў да гэтых падзей доктар, падчас крызісу небяспечнай хваробы, таксама загаварыў пра мажлівую смерць, на што яна кінула аднолькава жорсткую рэпліку. Доктар Урбіна аднёс яе словы да натуральнай жаночай неміласэрнасці, на якой зямля трымаецца. Тады ён не ведаў, што жонка заўсёды ўзводзіла перашкоду злосці, каб пераадолець страх. У тым, даўнім выпадку — страх застацца без яго.

Той ноччу яна, наадварот, пажадала ягонай смерці ўсёй душой, і пэўнасць гэтага яе пачуцця яго ўстрывожыла. Пазней ён пачуў, як яна ўсхліпвала ў цемры, плакала ціха, кусаючы падушку, каб ён не пачуў. Гэта канчаткова заблытала доктара, ён ведаў, што яна амаль ніколі не плакала з-за цялесных альбо душэўных боляў. Яна плакала толькі ад вялікае злосці, асабліва, калі прычынаю служыў страх уласнае вінаватасці, — тады яна яшчэ больш злавала ад сваіх слёз, бо не магла дараваць сабе падобнай слабасці. Доктар не асмеліўся суцешыць жонку, ведаючы, што немажліва суцешыць тыгрыцу, працятую дзідай, ён таксама не знайшоў у сабе адвагі сказаць ёй, што чыннік яе слёз знік сёння ўдзень, што ён быў выдраны з каранямі назаўсёды, як з ягонай душы, так і з ягонай памяці.

Стома ненадоўга перамагла доктара. Калі ён прачнуўся, яна ляжала з расплюшчанымі вачыма, без слёз, пры святле матавага начніка. Штосьці канчаткова выспела ў ёй, пакуль ён спаў: асадак, назапашаны ў глыбінях яе душы цягам доўгіх гадоў, ускіпеў ад пакут рэўнасці, выйшаў на паверхню і састарыў яе імгненна. Усхваляваны раптоўна ўзніклымі змор­шчынкамі, завялымі вуснамі, попелам яе сівізны, ён рызыкнуў сказаць ёй, каб яна паспрабавала заснуць: гэта было амаль а трэцяй ночы. Яна загаварыла, не зірнуўшы на яго, але ўжо без следу злосці ў голасе, амаль спакойна.

— Я маю права ведаць, хто яна, — вымавіла Фэрміна Даса.

I тады доктар Урбіна распавёў ёй усё, адчуваючы, што здымае з сябе сусветны цяжар, бо ён быў упэўнены, што жонка ўсё ведала загадзя і яму толькі заставалася пацвердзіць дэталі. Аднак гэта было, зразумела, не так. Таму, пакуль ён гаварыў, яна зноўку заплакала, але тое не былі сарамлівыя ўсхліпы, як напачатку. Яна заплакала буйнымі салёнымі слязьмі, якія цяклі па твары, гарэлі на начной кашулі і спальвалі яе жыццё. Бо ён не зрабіў таго, чаго яна чакала з душою на валаску, ён не адмовіў усё ўшчэнт, не раз’юшыўся ад паклёпу, не крычаў, што сраць хацеў на праклятае грамадства, якое без згрызотаў сумлення топча чужую годнасць. Ён не захаваў, як мусіў мужчына, непарушны спакой перад неабвержнымі доказамі ягонай нявернасці. Потым, калі доктар распавёў ёй, што ўдзень быў на споведзі, яна ледзь не аслепла ад нянавісці. Яшчэ са школы Фэрміна Даса была ўпэўненая, што святары пазбаўленыя якой-кольвек боскай святасці. Гэта была істотная расколіна ў хатняй гармоніі, якую яны дагэтуль абыходзі­лі без спрэчак. Але тое, што муж дазволіў сабе да такой ступені пасвяціць святара ў інтымныя справы, якія тычыліся не толькі яго, а таксама і яе, пераўзышло ўсялякія межы.

— Гэта ўсё роўна, што апавядаць пра гэта першаму стрэчнаму ашуканцу каля гарадской брамы.