Нягледзячы на фармальную перапіску, якая тычылася дзяцей і іншых хатніх спраў, прайшло амаль два гады, але ні яна, ні ён не знаходзілі шляху да яе вяртання, які б не быў замінаваны ганарлівасцю. Дзеці паехалі ў Флёрэс-дэ-Марыя на другія ў жыцці школьныя вакацыі. Фэрміна Даса зрабіла немажлівае, каб паказацца задаволенай новым жыццём. Ва ўсялякім разе, так зразумеў Хувэналь Урбіна, які меркаваў пра стан жонкі па лістах сына. Апрача таго, у тыя дні праехаў праз сялібу біскуп Рыёачы, які выязджаў да паствы пад паліюмам на слыннай белай муліцы з вышытай золатам папонай. За ім валам сыпалі паломнікі з самых далёкіх сялібаў, музыкі, што гралі на акардэоне, бадзяжныя гандляры ежай і амулетамі. На працягу трох дзён маёнтак быў набіты калекамі і цяжка хворымі, якія насамрэч ішлі за біскупам не з тым, каб слухаць мудрыя казанні і прасіць пра адпушчэнне грахоў, а каб дабіцца міласці ад муліцы, пра якую гаварылі, што яна творыць цуды ўпотайкі ад гаспадара. Біскуп быў блізкі да дому Урбіна дэ ля Калье з тае пары, калі пачаў службу шараговым ксяндзом, і вось аднойчы апоўдні ён уцёк ад цэлага кірмашу, што сачыў за ім, каб паабедаць у маёнтку Ільдэбранды. Пасля абеду, калі гаварылі толькі пра зямныя справы, біскуп адклікаў Фэрміну Дасу і прапанаваў ёй споведзь. Яна адмовілася далікатна, але цвёрда і аргументавала адмову тым, што ёй няма ў чым каяцца. Хоць яна не надумала канкрэтнае мэты, прынамсі, свядома, усё ж засталася з думкаю, што яе адказ абавязкова дойдзе да адпаведнага адрасата.

Доктар Хувэналь Урбіна звычайна гаварыў не без долі цы­нізму, што тыя два гады жыцця аказаліся надта горкімі не з яго віны. Усё здарылася праз дурную звычку жонкі, якая нюхала вопратку ўсёй сям’і і нават уласную, каб вызначыць па пахах, ці не час іх аддаць у пральню, хоць на першы погляд вопратка выглядала чыстай. Яна рабіла так з маленства і ніколі не думала, што гэта заганна, пакуль муж не заўважыў за ёю гэтай звычкі ў першую шлюбную ноч. Ён таксама ведаў, што жонка паліла не менш як тройчы на дзень, замыкаючыся ў ванным пакоі, але не звяртаў увагі на гэта, бо жанчыны ягонага кола зазвычай паводзілі сябе так у кампаніі, каб пагаманіць аб мужчынах, а часамі нават распівалі бутэльку ці дзве вінаграднай гарэлкі і валяліся на падлозе, п’яныя, бы муляры. Аднак манера абнюхваць любую вопратку, якая трапляла ёй пад руку, здавалася доктару не толькі недарэчнай, але і небяспечнай для здароўя. Яна прымала яго заўвагі за жарт, як усё, што не жадала абмяркоўваць, і гаварыла, што Бог уганараваў яе выдатным носам івалгі не для аздобы твару. Аднойчы раніцой, калі яна выйшла купіць чагосьці, хатняя прыслуга падняла на ногі ўвесь квартал у пошуках яе трохгадовага сына, бо не здолела знайсці яго ў доме. Фэрміна Даса прыйшла, дазналася аб прычыне панікі, пакружляла трохі па доме, нібыта натрэніраваны сабака, і знайшла сына, які заснуў у шафе, дзе ніхто і не дадумаўся шукаць. Здзіўлены муж спытаўся ў яе, якім чынам яна яго знайшла, і жонка адказала:

— Па паху серункоў.

Насамрэч нюх служыў ёй не толькі для вызначэння ступені чысціні вопраткі і пошуку зніклых дзяцей: гэта быў сродак каар­дынацыі ва ўсіх аспектах жыцця, і перадусім у свецкіх справах. Хувэналь Урбіна назіраў феномен з моманту нараджэння іх сям’і, і найбольш яскрава яго ўздзеянне праяўлялася на самым пачатку. Фэрміна Даса была чужынкай у коле, якое было настроенае супраць яе, — яна плыла сярод вострых, як нож, густых каралаў непрыязі, не сутыкаючыся ні з кім, і трымалася перад арыстакратыяй з такім самавалоданнем, што прычынай мог быць толькі звышнатуральны інстынкт. Страшэнны талент, вытокамі якога маглі быць тысячагадовая мудрасць продкаў альбо хіба што каменнае сэр­ца, успыхнуў бядой аднойчы ў нешчаслівую нядзелю перад імшой, калі Фэрміна Даса панюхала па звычцы вопратку, што муж надзяваў напярэдадні ўдзень, і перажыла трывожнае адчуванне, нібыта ён спаў з іншай жанчынай. Напачатку яна абнюхала пінжак і камізэльку. Выцягнула са штрыфеля кішэнны гадзін­нік, дастала асадку, партманет і некалькі дробных манетак з кішэняў. Потым склала ўсё на начным століку: кашулю, зняўшы заціск для гальштука і запінкі з тапазамі, а таксама залаты гузік і ўстаўны каўнерык. Пазней — штаны, дастаўшы бірульку з адзінаццаццю ключамі і ножычак з перламутравай ручкай. Нарэшце ўзялася за сподняе, шкарпэткі з чыстай бавоўны і з вышытай манаграмай. Ужо не заставалася ні ценю сумневу: кожная рэч выдавала пах, якога яна ні разу не адчула за гады і гады сумеснага жыцця. Гэта быў пах, які не паддаваўся вызначэнню, бо не меў нічога агульнага з кветкамі альбо штучнымі эсэнцыямі і быў больш блізкі да чалавечай прыроды. Яна нічога не сказала, пах сустракаўся ёй не кожны дзень, але Фэрміна Даса ўжо нюхала вопратку мужа не дзеля таго, каб ведаць, ці час яе праць, — яе мучыў непакой, які нібыта грыз душу.

Пакутліва было тое, што Фэрміна Даса не магла апазнаць гэты пах і суаднесці яго з распарадкам дня мужа. Паміж ранішняй лекцыяй і абедам гэтага быць не магло, бо, як яна лічыла, ні адна жанчына ў здаровым розуме не пойдзе на паспеш­лівую сувязь у той час, калі трэба прыбраць дом, заправіць ложкі, схадзіць на кірмаш ды згатаваць абед. А тут яшчэ страх, што раптам прывядуць дзіця са школы раней, напрык­лад, праз тое, што хтосьці параніў яго кінутым у галаву каменем, і недарэка заспее маму аголенай аб адзінаццатай раніцы, у непрыбраным пакоі ды яшчэ ў абдымках доктара. З іншага боку, Фэрміна Даса ведала, што доктар Хувэналь Урбіна аддаваў перавагу любові ўначы, у поўнай цемры, у крайнім выпадку перад сняданкам пад першае птушынае буркаванне. Пазней за гэтую гадзіну, як ён казаў, цяжэй за ўсё распранацца і нанава цалкам апранацца, і гэта знішчала асалоду ад любові ўдзень. Так што вопратка магла насыціцца пахамі толькі падчас наведвання хворага альбо ўвечары, калі ён нібыта хадзіў у кіно альбо гуляць у шахматы. Гэта было цяжкавата высветліць, бо ў адрозненне ад іншых жонак Фэрміна Даса была надта ганарлівай, каб шпіёніць за мужам альбо прасіць каго-кольвек займацца гэтым для яе. Час наведвання хворых здаваўся найбольш прыдатным для здрады, і гэта было найлягчэй адсачыць, бо доктар Хувэналь Урбіна вёў падрабязныя нататкі пра стан кожнага кліента і сумы ганарару за лекаванне з першага агляду і да развітання з ім на гэтым свеце апошнім жагнаннем і кароткаю малітваю за спачын душы.

Праз тры тыдні Фэрміна Даса не выявіла чужога паху ў вопратцы мужа. Пах адсутнічаў некалькі дзён. Пах вярнуўся тады, калі яна менш за ўсё чакала, прычым цяпер ён быў больш яскравы, чым калі раней, і трымаўся цягам некалькіх дзён запар, хоць адзін з тых дзён, якраз нядзеля, супаў з сямейным святам, падчас якога яна і ён не адлучаліся ні на імгненне. Неяк удзень яна аказалася ў кабінеце мужа супраць сваёй волі і нават уласнага жадання, нібыта не яна, а іншая рабіла тое, чаго ніколі сабе не дазваляла, — разабрала нататкі пра візіты апошніх месяцаў скрозь зграбную бенгальскую лупу. Упершыню яна ўвайшла адна ў кабінет, насычаны парамі крэазоту, поўны кніг у пераплётах са скуры невядомых жывёлаў, з выцвілымі гравюрамі, якія адлюстроўвалі школьныя групавыя партрэты, з ганаровымі граматамі з пергаменту, са старажытнымі астралабіямі і фантастычнымі кінжаламі, якія ён калекцыянаваў здаўна. Яна ўлезла ў патаемнае свяцілішча, якое заўсёды заставалася адзінай сферай прыватнага жыцця яе мужа, куды ўваход ёй быў забаронены, бо гэта не вязалася з сямейным жыццём, яны бывалі там толькі разам, і тое зрэдчас, па мімалётных і нязначных справах. Яна адчувала, што не мае права ўваходзіць у кабінет адна, тым больш для патаемнай праверкі, якую сама ж лічыла несумленнай. Аднак яна была там. Хацела знайсці праўду і шукала яе з неўтаймаваным імпэтам, які можна было параўнаць хіба што з жахлівым страхам перад тым, што яна, крый Божа, знойдзе. Фэрмінай Дасай кіраваў бескантрольны парыў, больш патрабавальны, чым яе прыроджаная ганарлівасць і нават годнасць: гэта была захапляльная пакута.

Фэрміна Даса нічога не выявіла, бо пацыенты мужа, за выключэннем агульных сяброў, былі таксама часткаю манапольнага ўладання, неапазнанымі людзьмі, якія адрозніваліся не тварамі, а болем, не колерам вачэй альбо сардэчнымі справамі, а павялічанай печанню, налётам на языку, пяском у мачы і галюцынацыямі ад начнога жару. Гэта былі людзі, якія верылі яе мужу, верылі, што яны яшчэ жывыя, дзякуючы яму. Насамрэч яны жылі для яго, і апошняя нататка, якую муж дадаваў у гісторыю хваробы, сведчыла пра гэта: «Вечны спачын, Бог чакае цябе за парогам». Фэрміна Даса кінула пошук пасля дзвюх бяздумных гадзін з такім адчуваннем, нібыта яна спакусілася на згубу годнасці.