Здзіўлены трывожным голасам кліента, рамізнік спрабаваў узняць кабылу, не расперазаўшы яе, і колавы стрыжань экіпажа трэснуў. Флярэнтына Арыса выйшаў, як мог, церпячы сорам пад моцным дажджом, і людзі з іншых экіпажаў прапаноўвалі адвезці яго дамоў. Пакуль ён чакаў, пакаёўка сям’і Урбіна ўгледзела чалавека ў мокрай вопратцы, які боўтаўся па калена ў вадзе, і вынесла яму парасон, каб ён перачакаў на тэрасе. Флярэнтына Арыса не мог і марыць пра такую ўдачу ў сваіх неўтаймаваных мроях, аднак тады лепш было б памерці, чым паказацца Фэрміне Дасе ў гэткім выглядзе.

Калі яны жылі ў старой частцы горада, кожную нядзелю Хувэналь Урбіна з сям’ёю хадзілі пешшу ў кафедральны сабор на ранішнюю імшу а восьмай. Гэта была, хутчэй, свецкая, чым рэлігійная звычка. Пазней, калі яны пераехалі ў новы дом, то ездзілі на экіпажы некалькі гадоў запар, і часам затрымліваліся з сябрамі пад пальмамі парку. Але праз нейкі час у межах квартала Ля-Манга семінарыя збудавала храм з закрытым пляжам і ўласнымі могілкамі, і сям’я ўжо ездзіла ў кафедральны сабор толькі ў асабліва ўрачыстых выпадках. Не ведаючы пра гэта, Флярэнтына Арыса чакаў некалькі нядзеляў на тэрасе Прыходскай кавярні і назіраў за выхадам паствы з кожнай імшы. Урэшце ён зразумеў сваю памылку і з’ездзіў у новы касцёл, які доўга заставаўся ў модзе, і там знайшоў доктара Хувэналя Урбіна з дзецьмі, яны прыходзілі дакладна а восьмай усе чатыры нядзелі жніўня, але Фэрміны Дасы з імі не было. У адну з нядзеляў ён наведаў новыя могілкі, якія месціліся побач, дзе жыхары Ля-Мангі будавалі свае шыкоўныя пантэоны, і ягонае сэрца здрыганулася, калі ён угледзеў найлепшы з пантэонаў пад раскідзістымі сейбамі, ужо завершаны. Флярэнтына Арыса бачыў гатычныя вітражы і мармуровых анёлаў, надмагільныя камяні ўсёй сям’і з надпісамі золатам. Сярод іх, зразумела, было і надмагілле донны Фэрміны Дасы дэ Урбіна дэ ля Калле, а затым і ейнага мужа, але з агульнай эпітафіяй: «Разам і ў Божым спачыне».

Да канца года Фэрміна Даса не з’явілася ні на адной з грамадскіх урачыстасцяў. Не з’явілася і на калядных святкаваннях, на якіх яна разам са сваім мужам зазвычай былі ганаровымі галоўнымі ўдзельнікамі. Але асабліва заўважнай стала яе адсутнасць на інаўгурацыі опернага сезона. Падчас антракту Флярэнтына Арыса заспеў людзей, якія, безумоўна, гаварылі пра Фэрміну Дасу, не называючы яе. Гаварылі, што хтосьці бачыў, як апоўначы аднаго з дзён чэрвеня мінулага года яна паднялася на борт трансатлантычнага карабля фірмы Кунард, які накіроўваўся ў Панаму, што на ёй быў цёмны вэлюм, каб ніхто не заўважыў псоты ад саромнае хваробы, што жэрла яе. Другі спытаў, якая страшная хвароба асмелілася прыстаць да жанчыны з такой уладай, на што атрымаў злосны адказ:

— Слынная дама здольная захварэць толькі на сухоты.

Флярэнтына Арыса ведаў, што багацеі ягонай зямлі не хва­рэлі па дробязях. Яны альбо раптоўна паміралі, амаль заўсёды напярэдадні вялікага свята, якое адмянялася з прычыны жалобы, альбо згасалі ад доўгіх і мярзотных захворванняў, інтымныя падрабязнасці якіх, зрэшты, даходзілі да публікі. Зняволенне ў Панаме было амаль абавязковым пакаяннем у жыцці багацеяў. Яны скараліся Божай волі ў Адвентысцкай лякарні, у вялізным белым бараку, забытым сярод дагістарычных навальніц Дар’ена, дзе хворыя гублялі лік дням рэшты жыцця; у самотных пакоях з зацягнутымі фіранкамі ніхто не мог ведаць пэўна, сімвалам чаго з’яўляецца пах карболавае кіслаты — жыцця альбо смерці. Тыя, хто паправіўся, вярталіся з цяжарам выдатных падарункаў і раздавалі іх шчодра, нават з адчаем, нібыта перапрашаючы за тое, што засталіся жывыя. Некаторыя вярталіся з жахлівымі шрамамі на жываце, нібыта іх зашыў шавец. У гасцях яны ўздымалі кашулі, паказвалі швы на целе, параўновалі са шнарамі тых, хто памёр у тумане наркозу, стойваючы подых ад шчасця. І да смерці бяс­конца распавядалі пра з’яўленні анёлаў, якіх яны ўгледзелі пад уздзеяннем хлараформу. Аднак ніхто ніколі не апавядаў пра бачанне тых, хто не вярнуўся, хто памёр выгнаннікам у аддзяленнях для сухотнікаў, хутчэй ад суму, што наганяў дождж, чым ад непрыемнасцяў хваробы.

Флярэнтына Арыса не ведаў, якая бяда зачапіла Фэрміну Дасу. Аднак перадусім ён хацеў праўды, якой бы яна ні была невыноснай, і ён яе шукаў, але дарэмна. Было неверагодна, што ніхто не можа падказаць хоць след у сцверджанні пачутае версіі. У свеце рачных караблёў, то бок у ягоным свеце, не было таямніцаў альбо канфідэнцыйных ведаў, якія надоўга заставаліся такімі. Тым не менш, ніхто не пачуў ні слова пра жанчыну пад чорным вэлюмам. Ніхто нічога не ведаў у горадзе, дзе ўсё заўсёды было вядомым, дзе часцяком даведваліся пра падзеі нават раней, чым яны адбываліся. Асабліва, калі справа тычылася вышэйшага грамадства. Аднак ніхто не здолеў вытлумачыць знікненне Фэрміны Дасы. Флярэнтына Арыса, як і раней, бадзяўся па квартале Ля-Манга, як чужы слухаў імшу ў базыліцы семінарыі, прысутнічаў на грамадскіх мерапрыемствах, якія б ніколі не зацікавілі яго, будзь ён у іншым душэўным стане, але з цягам часу ў яго толькі расла вера ў версію пра хваробу каханай. У доме Урбіна ўсё выглядала нармальна, калі не лічыць адсутнасці Фэрміны Дасы.

У сваіх пошуках Флярэнтына Арыса сутыкаўся з невядомымі яму раней фактамі, і сярод іх была вестка пра смерць Лярэнса Дасы ў роднай кантабрыйскай сялібе. Зяць, які не адбыўся, згадваў, што доўгія гады сустракаў яго падчас шумных шахматных баталій у Прыходскай кавярні, дон Лярэнса ахрып ад бясконцай балбатні, ён стаўся мажным і ўсё больш грубым, пагружаючыся ў зыбкія пяскі нешчаслівай старасці. Яны ні разу не размаўлялі пасля кілішка анісавай падчас незабыўнага сняданку яшчэ ў мінулым стагоддзі, і Флярэнтына Арыса быў упэўнены: Лярэнса Даса ўсё яшчэ памінаў яго ліхам, як і ён — цесця, які таксама не адбыўся, нават пасля таго, як дон Лярэнса дабіўся жаданага — багатай партыі для дачкі, што было адзіным сэнсам яго жыцця. Аднак Флярэнтына Арыса так хацеў знайсці беспамылковую інфармацыю пра здароўе Фэрміны Дасы, што зноў наведваў Прыходскую кавярню, каб спытацца ў бацькі, і гэта мела месца пад той час, калі разыгрывалі гістарычны турнір, у якім Ерэмія дэ Сэнт-Амур змагаўся адзін супраць сарака двух шахматыстаў. Менавіта тады Флярэнтына Арыса дазнаўся, што Лярэнса Да­са памёр, дазнаўся і ледзь не ўзрадаваўся, нават разумеючы, што цаной ягонай радасці можа быць жыццё без праўды пра Фэрміну Дасу. З цягам часу ён усё ж паверыў у варыянт пра лякарню і несуцешна паўтараў выслоўе: «Хворая жанчына— вечная жанчына». У дні адчаю ён задавальняўся думкаю пра тое, што вестка пра смерць Фэрміны Дасы, калі такі ейны лёс, крый Божа, так ці інакш дойдзе да яго без асаблівых перашкодаў.

Але гэтая вестка ніколі да яго не прыйшла, бо Фэрміна Даса была здаровая і жыла ў маёнтку кузіны Ільдэбранды Санчас, забытая, як яна думала, усім светам за паўлігі ад сялібы Флёрэс-­дэ-Марыя. Фэрміна Даса з’ехала без скандалу і са згодаю мужа, бо яны з ім заблыталіся, як юнакі, у адзіным сур’ёзным крызісе, які ўзнік за дваццаць пяць гадоў стабільнага сямейнага жыцця. Бяда заспела іх неспадзявана падчас спакою і спеласці, калі яны ўжо лічылі, што мінулі ўсе рыфы і засады лёсу, а дзеці былі дарослыя і атрымалі добрае выхаванне, будучыня вымалёўвалася без хмараў, і яны маглі цалкам засвоіць навуку старасці без горычы. Гэта было так нечакана для іх, што яны не схацелі выпраўляць становішча крыкамі, слязьмі і пасярэднікамі, як гэта было прынята ў Карыбскім басейне. Яны аддалі перавагу мудрасці еўрапейскіх нацый, але будучы не зусім карыбцамі ды не зусім еўрапейцамі, яны загрузлі ў стане, хутчэй, інфантыльным і не звязаным з характарам людзей якога-кольвек рэгіёна. Зрэшты, яна вырашыла сысці, нават не ведаючы, чаму і навошта, яна кіпела ад чыстае злосці, і ён не здолеў яе адгаварыць, бо замінала ўсведамленне ўласнай вінаватасці.

Фэрміна Даса сапраўды ступіла на борт карабля апоўначы з усімі перасцярогамі для захавання інкогніта, схаваўшы твар жалобным вэлюмам. Аднак гэта не быў трансатлантычны карабель фірмы Кунард, які трымаў шлях на Панаму, а толькі рэйсавы караблік у Сан-Хуан-дэ-ля-Сіенагу, сялібу, дзе яна нарадзілася, жыла ў маленстве, і куды вяла настальгія па родных мясцінах, якая з гадамі рабілася невыноснай. Супроць волі мужа і звычак эпохі яе суправаджала толькі адна пятнаццацігадовая дзяўчына, якую яна ўдачарыла, яна выхоўвалася разам са служкамі, але капітаны рачных караблікаў і ўлады ўсіх портаў следавання былі папярэджаныя пра вандроўку сеньёры. Калі Фэрміна Даса прыняла неабдуманае рашэнне, яна абвясціла дзецям, што збіраецца адпачыць у цёткі Ільдэбранды, аднак сама мела намер застацца ў сялібе назаўсёды. Доктар Хувэналь Урбіна добра ведаў цвёрдасць яе характару і пакутаваў за тое, што прыняў ад’езд Фэрміны Дасы з пакорай, нібыта Божую кару за цяжкі грэх. Аднак яшчэ не паспелі растаць у змроку агні рэйсавага карабліка, як абое ўжо каяліся і кідалі праклёны ўласным слабасцям.