Фэрміна Даса ведала, што прыватнае жыццё, у адрозненне ад грамадскага, зменлівае і непрадказальнае. Не проста было вызначыць істотную розніцу паміж дзецьмі і дарослымі, аднак, добра падумаўшы, яна аддавала перавагу дзецям, бо іх крытэрыі выяўляліся больш слушнымі. Ледзь яна абагнула мыс спеласці і пазбавілася, нарэшце, усялякіх міражоў, перад ёй замаячыла расчараванне, бо яна ніколі не была такой, якой марыла быць у маладосці, у Евангельскім скверыку, а сталася — хоць ніколі раней не асмельвалася прызнацца ў гэтым — прывілеяванай прыслужніцай. У грамадстве з часам яе палюбілі, і яна трымалася вольна, таму яе баяліся больш за ўсё, але ні ў чым не патрабавалі больш і не прабачалі менш, чым у кіраванні домам. Заўсёды яна адчувала, што жыве жыццём, якое міласэрна пазычыў ёй муж — паўнаўладная каралева бязмежнай дзяржавы шчасця, якое збудаваў ён і толькі для сябе самога. Яна ведала, што ён кахае яе больш за ўсё на свеце, але кахае толькі для сябе, найлепшага ў свеце.

Але ад чаго ўсур’ёз пакутавала яна, дык гэта ад пажыццёвага прысуду гатавання штодзённых абедаў. Яны не толькі мусілі падавацца своечасова — ад іх патрабавалася дасканаласць, да таго ж, гэта мусіла быць менавіта тое, чаго яму ў дадзены момант хацелася, без папярэдніх узгадненняў. Ка­лі яна часам звярталася да яго з пытаннем на гэты конт, захоўваючы бяздумную цырымонію хатняга рытуалу, дык ён нават не адводзіў вачэй ад газеты для адказу: «Што заўгодна». І ён казаў праўду, і тон яго быў прыемным, бо цяжка было ўявіць сабе менш дэспатычнага мужа. Але падчас абеду трэба было падаваць не што заўгодна, а менавіта тое, што ён жадаў, і без наймізэрнейшых адхіленняў: каб мяса не пахла мясам, рыба — рыбай, свініна — скурай, а птушка пёрамі. Яшчэ да наступу сезона спаржы трэба было даставаць яе за любыя грошы, каб ён мог суцешыцца выпарэннямі сваёй уласнай мачы ў прыбіральні. Яна не вінаваціла яго — вінаваціла сваё жыццё. Досыць было яму толькі засумнявацца, як ён адсоўваў талерку са словамі: «Ежа прыгатаваная без любові». У гэтым ён праяўляў фантастычнае натхненне. Аднойчы, ледзь пакаштаваўшы рамонкавы настой, ён вярнуў кубак з фразай: «Гэтае пойла аддае акном». Фэрміна Даса з усёй прыслугай здзі­віліся, яны не ведалі чалавека, які мог бы выпіць адвар акна, але толькі пакаштаваўшы яго, яны зразумелі: так, менавіта такі быў смак старога падгнілага акна.

Гэта быў узорны муж: ніколі не падымаў нічога з падлогі, не гасіў святла, не зачыняў дзвярэй. У змроку раніцы, калі ў вопратцы не ставала аднаго гузіка, яна чула ягоныя словы: «Добра было б мець дзвюх жонак, — адну для кахання, а другую — прышываць гузікі». Штодня, толькі пачаўшы піць каву альбо ўзяўшы першую лыжку поліўкі, ён раптам пачынаў раўці, нікога ўжо не пужаючы, і тут жа следавалі словы палёгкі: «Калі я сыду з гэтага дома, ведайце, што мне абрыдла жыць з абпаленым ротам». Ён казаў, што ў доме ніколі не гатавалі такіх смачных і разнастайных абедаў, як у тыя дні, калі ён не мог есці з-за разгрузкі з выкарыстаннем паслабляльнага, і верыў, што гэта — жончыны хітрыкі, і ўрэшце ён адмовіўся ад прымання паслабляльнага, калі яна не прымала яго разам з ім. Ён дапёк яе сваім бяздушшам, і аднойчы Фэрміна Даса сказала, што на дзень нараджэння хоча атрымаць нязвыклы падарунак: каб ён адзін дзень пазаймаўся хатнімі справамі. Ён радасна пагадзіўся і на золку насамрэч прыняў лейцы кіравання домам. І загадаў падаць сапраўды выдатны сняданак, але забыўся на тое, што яна не магла есці яечню, да таго ж, не піла каву з малаком. Потым распарадзіўся гатаваць урачысты абед на восем персон і загадаў накрываць святочны стол, — словам, так імкнуўся гаспадарыць лепш за яе, што апоўдні яму давялося капітуляваць без адзінай адзнакі сораму. З першага моманту ён здагадаўся, што не ведае, дзе што знаходзіцца, асабліва на кухні, і прыслужніцы дазволілі яму перавярнуць усё ў пошуках кожнае драбязы, бо яны таксама ўвайшлі ў гульню. А дзясятай ён не паспеў вырашыць адносна дэталяў абеду, бо не была скончаная ўборка ў доме і не прыбраная спальня. Ванны пакой застаўся нявымытым, ён забыўся папоўніць запас гігіенічнай паперы, памяняць прасціны і накіраваць возніка па дзяцей. Заадно пераблытаў ролі прыслужніц, то бок загадаў кухарцы перасцілаць пасцелі, а пакаё­вак накіраваў на кухню. Аб адзінаццатай, калі вось-вось мусілі прыйсці госці, у доме быў такі хаос, што Фэрміна Даса зноўку прыняла лейцы кіравання, душачыся са смеху. Але не з пераможным выглядам, як меркавала, а ўзрушаная шкадобаю пры выглядзе бездапаможнасці мужа ў хатніх справах. Ён уздыхнуў з сумам і выказаў спрадвечны аргумент: «Прынамсі, я справіўся не горш, чымся ты б лекавала людзей». Але навука была карыснай, і не толькі для яго. Праз шмат гадоў кожны сваім шляхам прыйшоў да мудрай высновы, што яны не маглі жыць разам і кахаць адно аднаго інакш: на гэтым свеце няма нічога складанейшага за каханне.

У зеніце свайго новага жыцця Фэрміна Даса бачыла Фля­рэнтына Арысу на розных грамадскіх мерапрыемствах, і тым часцей, чым вышэй уздымаўся ён па службовай лесвіцы, але яна навучылася паводзіць сябе пры гэтым так натуральна, што з рассеянасці не аднойчы забывалася вітаць яго. Яна чула пра яго часта, бо ў дзелавым свеце стала агучвалася тэма ягонага асцярожнага, але нястомнага руху ўгару па адміністрацыйнай лесвіцы Карыбскай параходнай кампаніі. Яна заўважыла, што ягоныя манеры мяняліся ў лепшы бок, а нясмеласць прымала выгляд загадкавага аддалення, яму пасавала лёгкая дабаўка вагі, і была да твару нетаропкасць сталага чалавека, ён нават здолеў годна вырашыць праблему падступнага аблысення. Адным толькі Флярэнтына Арыса кідаў выклік часу і модзе — змрочнай вопраткай, анахранічнымі сурдутамі, адзіным капелюшом, страшным парасонам, гальштукамі ў выглядзе стужкі з матчынай крамы, якія насілі хіба што паэты. Фэрміна Даса павольна звыклася глядзець на Флярэнтына Арысу іншымі вачыма і, зрэшты, перастала атаясамліваць яго з млявым юнаком, які сядзеў і ўздыхаў па ёй пад парывамі ветру ў пажоўклым лістападзе Евангельскага скверыка. Ва ўсялякім разе, яна ніколі не пазірала на яго абыякава і заўсёды радавалася добрым весткам пра яго, бо гэтыя весткі паступова аблягчалі цяжар яе віны.

Аднак калі яна паверыла ўжо самой сабе, што сцерла яго назаўсёды з памяці, ён зноў з’явіўся там, дзе яна менш за ўсё чакала, прывідам яе настальгіі. Гэта супала з першымі знакамі старасці і праявілася так, нібыта ў ейным жыцці здарылася непапраўнае, і адчуванне гэтае абвастралася, калі яна чула грымоты перад дажджом. Самотны гром, каменны і пунктуальны, грымеў у кастрычніку штодня роўна а трэцяй за абедам недзе ў гарах Вільянуэвы, і, як стала нагадвае пра сябе невылечная рана, успаміны з гадамі сталіся яшчэ больш натуральнымі. Новыя падзеі блыталіся ў памяці праз некалькі дзён, а легендарная вандроўка па правінцыі кузіны Ільдэбранды прыгадвалася так дэталёва, нібыта ездзіла яна ўчора, і ўсё — праз вусцішную дакладнасць настальгічных успамінаў. Яна прыгадвала горны Манаўрэ, адзіную вуліцу ў ім, роўную і зялёную, з птушкамі шчасця, з домам жахаў, дзе яна прачыналася ў кашулі, мокрай ад слёз Пэтры Маралес, што памерла ад кахання шмат гадоў таму ў тым самым ложку, дзе Фэрміна Даса тады спала. Яна згадвала смак гуаявы, які больш ніколі не быў такім, свае прадчуванні, такія моцныя, што іхны шэпт заглушаў пошум дажджу, тапазавы бляск вечароў у Сан-Хуан-дэль-Сэсары, калі яна выходзіла на шпацыр з чародкаю шумных кузін і сціскала зубы, каб не выскачыла сэрца, калі яны праходзілі паўз тэлеграфную кантору. Яна, не гандлюючыся, прадала дом бацькі. Ёй балюча было прыгадваць юнацтва, бачыць з гаўбца пусты скверык, адчуваць прарочы водар гардэній душнымі начамі і зноў перажываць страх перад старасвецкім дамскім партрэтам таго лютаўскага дня, калі вырашыўся ейны лёс, і куды б ні павярнула памяць тых часоў, яна абавязкова сутыкала яе з Флярэнтына Арысам. Аднак яна заўсёды цвяроза ацэньвала сітуацыю і разумела, што гэта не былі ўспаміны пра каханне альбо каянне, а толькі памяць пра горкі сум, які пакідаў па сабе доўгі след слёз. Яна не ведала, што і ёй пагражала тая самая пастка спагады, у якую траплялі выпадковыя ахвяры Флярэнтына Арысы.