Фэрміна Даса трымалася за мужа. Тым часам і муж усё больш адчуваў патрэбу ў ёй, бо апярэджваў яе ў веку на дзесяць гадоў, хістаючыся самотна ў тумане старасці і слабеючы як мужчына. Зрэшты яны настолькі спазналі адно аднаго, што, дасягнуўшы трыццацігоддзя сумеснага жыцця, сталіся нібыта адной істотай з двума тварамі і пачуваліся няёмка, калі часта ненаўмысна ўгадвалі думкі адно аднаго альбо калі прылюдна незнарок вымаўлялі тое, што мусіў сказаць другі. Яны разам пераадолелі будзённыя непаразуменні, раптоўныя пыханні гневу на ўзаемныя гідоты і казачныя бліскавіцы шлюбнае блізкасці. Пад той час яны кахалі адно аднаго без спеху, не перагінаючы палкі, і абое былі свядома ўдзячныя адно аднаму за невераемныя перамогі над злыбедамі. Жыццё, зразумела, гатавала ім і іншыя смяротныя выпрабаванні, але гэта ўжо не было такім важным: яны былі на другім беразе жыцця.

З прычыны наступлення новага стагоддзя была падрыхтаваная незвычайная праграма ўрачыстасцяў, сярод якіх самай незабыўнай сталася першая вандроўка на паветраным шары, плён невычэрпнай ініцыятывы доктара Урбіна. Паўгорада сабралася на Арсенальным пляцы, каб палюбавацца вялізным шарам з тафты колераў нацыянальнага сцяга, які павёз першую паветраную пошту ў Сан-Хуан-дэ-ля-Сіенагу — трыццаць ліг на паўночны ўсход напрасткі. Доктар Хувэналь Урбіна з жонкаю, якія зведалі хваляванні палёту на Сусветнай выставе ў Парыжы, першымі ўзняліся ў лазовую гандолу, за імі рушыў бартавы інжынер і шэсць ганаровых гасцей. Яны везлі муніцыпальным уладам Сан-Хуан-дэ-ля-Сіенагі ліст губерна­тара правінцыі, у якім фіксаваўся гістарычны факт першай перасылкі пошты паветраным шляхам. Рэпарцёр з «Камерцыйнай газеты» спытаў у доктара Хувэналя Урбіна, якія былі б ягоныя развітальныя словы ў выпадку, калі ён загіне ў палёце, і доктар, не задумваючыся, выдаў адказ, за які пасля многія яго лаялі. “На мой погляд, — сказаў ён, — XIX стагоддзе скончылася для ўсяго свету, але толькі не для нас”.

Згублены сярод наіўнага натоўпу, які заспяваў нацыяналь­ны гімн, калі паветраны шар пачаў набіраць вышыню, Фля­рэнтына Арыса пагадзіўся з чалавекам, які каментаваў у натоўпе, што падобная авантура не пасуе жанчыне, тым больш, у веку Фэрміны Дасы. Дарэчы, вандроўка выявілася не такой ужо небяспечнай. Прынамсі, было болей прыгнечанасці, чым небяспекі. Паветраны шар даляцеў да пункту прызначэння без перашкодаў, палёт быў спакойным, неба — неверагодна сінім. Яны ляцелі добра і вельмі нізка з прыемным спадарожным ветрам, спачатку над заснежанымі вяршынямі ўзгор’я, а пасля над бясконцаю багнай Сіенагі-Грандэ.

З нябёсаў яны бачылі, як бачыць іх Бог, руіны старажытнага і гераічнага горада Картахэна-дэ-Інд’яс; гэта быў найпрыгажэйшы горад у свеце, пакінуты жыхарамі ў паніцы перад халерай, хоць да таго яны цягам трох стагоддзяў трывалі блакады ангельцаў ды флібусцьерскія набегі. Яны бачылі некранутыя муры фартэцыі, пустазелле на вуліцах, умацаванні, ахінутыя дываном з братак, мармуровыя палацы і залатыя алтары, віцэ-каралёў, што згнілі жыўцом ад халеры ў сваіх даспехах.

Яны ляцелі над старажытнымі забудовамі на палях Трохас-­дэ-Катакі, пафарбаванымі ў вар’яцкія колеры, угледзелі фермы, дзе разводзілі ігуанаў на мяса, гронкі бальзаміну і ва­дзяныя астры ў садовых сажалках. Сотні голых дзяцей кідаліся ў ваду. Яны былі радасна ўзбуджаныя ад азартных выклікаў і скакалі з вокнаў, ляцелі ў ваду з дахаў дамоў, а таксама з лодак, якімі яны кіравалі з дзівосным спрытам. Яны сноўдалі ў вадзе, нібыта рыбіны-шалёнкі, каб злавіць торбу з вопраткай, флакон з пілюлямі ад кашлю, харчы — гожая жанчына ў капелюшы з плюмажам кідала ім усё гэта з гандолы паветранага шара.

Яны ляцелі, пакідаючы за сабой бананавыя плантацыі, падобныя да акіяна, поўнага таямніцаў і ценяў, і ціша ўздымала­ся да іх выпарэннямі смерці. Фэрміна Даса прыгадала сябе малой дзяўчынкай — ёй было тры, сама больш чатыры гады, калі яна шпацыравала па змрочным лясным гушчары за руку з маці. Маці таксама выглядала зусім маладой сярод дам у муслінавых строях, як і яна, у газавых капелюшах і з белымі парасончыкамі. Аэранаўт, які кіраваў паветраным шарам, праз бінокль разглядаў наваколле. «Яны як мёртвыя», — раптам сказаў ён. І перадаў бінокль доктару Хувэналю Урбіна, і той убачыў калёсы сярод раллі з упрэжанымі валамі, межавыя слупы ўздоўж чыгункі, застылыя ірыгацыйныя каналы, і паўсюль, дзе толькі спыняўся позірк, ён бачыў раскінутыя целы людзей. Хтосьці сказаў, што зноў халера спусташае паселішчы ў раёне Сіенагі-Грандэ. Доктар Урбіна адказаў, не адводзячы вачэй ад бінокля:

— Гэта мусіць быць вельмі спецыфічны від халеры, бо ў кож­нага чалавека ў патыліцы — след ад «кулі міласэрнасці».

Трохі пазней яны праляцелі над успененым морам і без асаблівых прыгодаў завершылі пасадку на спякотным пляжы, які паліў жывым полымем: уся зямля наўкола была раз’едзеная салетраю. Там іх сустрэлі прадстаўнікі мясцовых уладаў, што бараніліся ад сонца адно звычайнымі парасонамі. Вучні пачатковых школ размахвалі сцяжкамі ў такт гімна. Каралевы прыгажосці, з упрыгожаннямі з павялых красак і ў залатых каронах з кардону, пакутавалі ў чаканні, а побач стаяла гаспадыня папаевай плантацыі з заможнай сялібы Гайра, якая ў тыя часы была найлепшай на Карыбскім узбярэжжы. Фэрміна Даса хацела толькі пабываць яшчэ раз у роднай вёсцы, каб параўнаць існае з самымі даўнімі сваімі згадкамі, аднак ім не дазволілі гэтага зрабіць з-за халеры. Доктар Хувэналь Урбіна ўручыў гістарычнае пасланне губернатара, якое пазней назаўсёды згубілася сярод нікому не патрэбных паперак, а дэлегацыя ў поўным складзе ледзь не задыхнулася ад спякоты ды манатоннасці прамоў. Пры канцы ўрачыстасці гасцей павезлі на мулах да самае прыстані ў Пуэбла-Б’еха, дзе багна сыходзілася з морам, бо бартавы інжынер не здолеў зноў узняць паветраны шар. Фэрміна Даса была ўпэўненая, што зусім малой яна з маці праязджала па гэтым шляху ў фурманцы, запрэжанай валамі. Калі Фэрміна падрасла, яна неаднойчы распавядала бацьку пра гэта, але бацька так і памёр, перакананы, што яна ніяк не магла прыгадаць штосьці падобнае.

— Я насамрэч згадваю тую вандроўку, — сказаў ён, — але гэта было, найменей, за пяць гадоў да твайго нараджэння.

Удзельнікі экспедыцыі на паветраным шары вярнуліся ў род­ны порт праз тры дні, адпакутаваўшы ад жорсткага начнога шторму, і былі сустрэтыя, як героі. У натоўпе, зразумела, стаяў і Флярэнтына Арыса, які на твары Фэрміны Дасы ўгледзеў сляды змучанасці. Аднак крыху пазней, удзень, калі ён зноўку назіраў за ёю на выставе ровараў, таксама арганізаванай яе мужам, Фэрміна Даса выглядала так, нібыта стому рукой зняло. Яна праехала на неверагодным ровары, які б больш падыходзіў для цыркавых відовішчаў, з задужа высокім пярэднім колам, над якім яна сядзела, і з маленькім заднім, якое ледзьве спраўлялася з роляй апоры. З гэтай нагоды яна апранула шаравары з разрэзам і чырвонай аблямоўкай, што выклікала асуджэнне старэйшых дам і канфуз сярод мужчын, аднак ніхто не застаўся абыякавым да ейнага спрыту.

Гэты вобраз любай жанчыны, як і мноства іншых, якія рап­тоўна ўзнікалі цягам столькіх гадоў у памяці Флярэнтына Арыса, калі тое было заўгодна лёсу, ды гэтак жа раптоўна знікалі, развярэдзіў ягонае сэрца. Аднак успаміны тыя сталіся тычкамі на яго жыццёвым шляху, бо ён зведваў жорсткасць часу не гэтак праз старэнне ўласнага цела, як праз незаўважныя змены, якія ён адкрываў у Фэрміне Дасе пры кожнай сустрэчы.

Аднойчы ўвечары Флярэнтына Арыса зайшоў у «Шынок дона Санча» — рэстарацыю найвышэйшага кшталту ў каланіяльным стылі — і сеў за самы аддалены столік, як звычайна рабіў, калі самотна заходзіў сюды, каб з’есці яшчэ адзін птушыны падвячорак. І тут раптам ён убачыў Фэрміну Дасу ў вялікім люстры на задняй сцяне залы — яна сядзела за сталом з мужам і яшчэ дзвюма парамі, ды пад такім вуглом, што ён мог любавацца адлюстраваннем Фэрміны Дасы ва ўсёй яе прыгажосці. Яна вяла застольную гамонку грацыёзна, ейны смех выбухаў, нібы святочны феерверк, а гожасць здавалася ярчэйшай пад вялікай крышталёвай люстрай: Аліса зноў прайшла скрозь казачнае люстэрка.