Напачатку ён вырашыў, што чытанне пад мігдалавым дрэвам — выпадковая змена, звязаная, верагодна, з бясконцым рамонтам дома, але ў наступныя дні ён зразумеў, што Фэрміна Даса збіралася сядзець тут штодня ў аднолькавы час на працягу ўсіх трох месяцаў школьных вакацый. У яго адкрылася другое дыханне. Ён не ўлавіў аніводнага позірку, не заўважыў ані мізэрнага знаку цікаўнасці альбо знявагі, аднак ейная абыякавасць свяцілася зусім інакш, нібыта падбадзёрваючы ягоную настойлівасць. І вось аднойчы ўдзень пры канцы студзеня цётка пакінула вязанне на крэсле і пляменніца засталася адна каля брамы, сярод зжаўцелага апалага лісця мігдалавага дрэва. Асмялеўшы ад шалёнай здагадкі, што цётка пайшла не проста так, Флярэнтына Арыса перайшоў вуліцу і стаў, рыхтык як слуп, перад Фэрмінай Дасай гэтак блізка, што адчуваў ейны подых і кветкавы водар, паводле якога пазнаваў яе, дзе б яна ні была, да самага скону. З паднятаю галавою ён загаварыў рашуча, як асмеліўся гаварыць зноўку аднойчы толькі праз паўстагоддзя.

— Я толькі прашу пра адно, — вымавіў ён, — прыміце ад мяне ліст.

Фэрміна Даса не чакала пачуць такі дакладны і ўпэўнены голас, ён ніяк не вязаўся з ягонымі млявымі манерамі. Яна, не адрываючы вачэй ад вышыўкі, адказала: «Я не магу прыняць яго без бацькавага дазволу». Флярэнтына Арыса задрыжэў, пачуўшы прыглушаны тэмбр ейнага цёплага голасу, які ўтрымае ў памяці на ўсё жыццё. Аднак ён захаваў рашучасць і тут жа сказаў ёй: «Тады папрасіце дазволу». Потым змяніў жорсткі тон на мальбу: «Гэта пытанне жыцця і смерці». Фэрміна Даса не зірнула на яго, не адклала вышыванне, але ягоная рашучасць прыадчыніла дзверы ейнае душы, якая магла ўвабраць увесь белы свет.

— Прыходзьце штодня, — завяршыла яна, — і дачакайцеся, пакуль я не перасяду на другое крэсла.

Флярэнтына Арыса не мог зразумець, што яна мела на ўвазе, да наступнага панядзелка, калі, седзячы на сваёй лаўцы, убачыў заўсёдную карціну, адно што ў іншым варыянце: цётка Эскалястыка ўвайшла ў дом, і тады Фэрміна Даса ўстала ды перасела на другое крэсла. Флярэнтына Арыса з белай камеліяй на штрыфелі сурдута перасёк вуліцу, стаў перад ёю і сказаў: «Гэта найвялікшы шанец майго жыцця». Фэрміна Даса, як і раней, не зірнула на яго, а агледзелася вакол, убачыўшы пустыя вуліцы пад сухой спякотай і віраванне мёртвай лістоты, устрывожанай ветрам.

— Давайце ліст, — сказала яна.

Флярэнтына Арыса думаў аднесці ёй усе семдзесят старонак, якія змог бы паўтарыць на памяць пасля столькіх перачытванняў, але ў апошні момант вырашыў напісаць няпоўную старонку ў стрыманым і ясным тоне, дзе абяцаў самае галоўнае: адданасць перад усялякім выпрабаваннем і вечнае каханне. Ён дастаў ліст з унутранае кішэні сурдута і працягнуў засмучанай вышывальніцы, якая не адважылася нават зірнуць на яго. Яна ўбачыла блакітны канверт, што дрыжэў у скамянелай ад страху руцэ, і ўзняла пяльцы, каб ён паклаў ліст: яшчэ не хапала, каб ён заўважыў, што і яе рукі дрыжаць. І тут здарылася вось што: на галінцы мігдалавага дрэва пыр­хнула птушка і нешта белае шмякнулася роўна на вышыўку. Фэрміна Даса хутка прыняла пяльцы, схаваўшы іх за крэслам, каб ён не заўважыў прыкрага здарэння, і ўпершыню ўзня­ла на яго вочы, што палалі ад сораму. Флярэнтына Арыса з лістом у руцэ вымавіў зусім спакойна: «Гэта добры знак». Яна падзякавала яму першай усмешкай, літаральна схапіла ліст, склала і сунула яго за ліф. Ён працягнуў ёй камелію, якая ўпрыгожвала штрыфель. Яна не прыняла яе: «Камелія — кветка заручынаў». Тут жа спахапілася, бо ў яе не было ўжо часу, і зноў замкнулася ў сваёй стрыманасці.

— А цяпер ідзіце, — сказала яна яму, — і не падыходзце, па­куль я не паведамлю.

На пачатку ўсёй гэтай гісторыі маці здагадалася пра пачуцці сына яшчэ да таго, як ён адкрыўся, бо ён зусім не размаўляў і страціў апетыт, не спаў начамі, бясконца варочаўся ў ложку. Але калі пацягнуліся дні чакання адказу на першы ліст, пакутлівае ўзрушэнне ўскладнілася жудаснымі паносамі і зялёнымі ванітамі, ён страціў арыентацыю ў прасторы, ён раптоўна губляў прытомнасць, і маці страшэнна спалохалася: ягоны стан не быў падобны на пакуты ад кахання, гэта былі, безумоўна, сімптомы халеры. Флярэнтынаў хросны, ста­ры гамеапат, якому Трансыта Арыса давярала ўсё з часоў яе патаемнага кахання, таксама ўстрывожыўся станам хворага, як толькі паглядзеў яго, бо пульс быў слабы, дыханне няроўнае, хлопец збялеў з твару і пацеў, як перад сконам. Аднак агляд паказаў, што жару, як і болю, не было, адно што канкрэтна ён адчуваў — гэта жаданне хуткае смерці. Гамеапат кемліва распытаў спачатку яго, а потым маці, каб яшчэ раз упэўніцца ў тым, што сімптомы кахання нічым не адрозніваюцца ад сімптомаў халеры. Ён прапісаў хвораму адвар ліпавага цвету, каб суняць нервы, і падказаў, што вельмі карыснай была б змена асяроддзя, каб знайсці суцяшэнне на адлегласці. Аднак Флярэнтына Арыса жадаў зусім іншага — смакавання пакутаў.

Трансыта Арыса была вольналюбівай метыскай з інстынктыўнай цягай да шчасця, якое абмежавалася нястачай, і яна перажывала любоўныя пакуты сына як уласныя. Яна падавала яму адвар, калі чула стогны, і ўхутвала ў коўдры, каб суняць ліхаманку, але адначасова яна не замінала пакутам кахання.

— Кахай, пакуль ты малады, і пакутуй ад кахання, пакуль ты можаш, — гаварыла яна, — бо гэтак не будзе ўсё жыццё.

На пошце, зразумела, думалі іначай. Флярэнтына Арыса аддаўся чаканню ўсёй душой, таму забываўся і стаў блытаць сцягі, з дапамогай якіх абвяшчаў пра прыбыццё пошты, і ў сераду ўзняў нямецкі сцяг, калі параход кампаніі «Лэйлэнд» прывёз пошту з Ліверпуля, а іншым разам узняў сцяг Злучаных Штатаў, калі карабель французскай Галоўнай Трансатлантычнай кампаніі даставіў паштовыя мяхі з Сэн-Назэра. Нядбайнасць, выкліканая хваробай кахання, стварала перашкоды з дастаўкай і выклікала шматлікія скаргі кліентаў, і Флярэнтына Арыса не застаўся без працы адно таму, што Лятары Тугут пакінуў яго працаваць на тэлеграфе і, да таго ж, уладкаваў граць на скрыпцы пры хоры кафедральнага сабора. Іх паразуменне цяжка было асэнсаваць праз розніцу ў гадах: яны б маглі быць дзедам і ўнукам, аднак ім было добра разам як на працы, так і ў партовых тавернах, дзе збіраліся начныя валацугі рознай класавай прыналежнасці, ад п’янчугаў і жабракоў да панічоў, апранутых па этыкеце, якія ўпотайкі збягалі з урачыстых святаў у Грамадскім клубе, каб паесці ўволю смажанай рыбы-лебранча і рыса з какосавай падлівай. Лятары Тугут часцяком бываў у гэтых месцах пасля вечаровай змены на тэлеграфе і не аднойчы сустракаў золак, папіваючы ямайскі пунш і граючы на акардэоне сярод ашалелых матросаў з антыльсісіх шхунаў. Ён быў мажным, падобным да чарапахі, з залацістай бародкай, і для начных прыгодаў любіў апранаць фрыгійскі каўпак; калі б яму яшчэ звязку палявых званочкаў, дык якраз атрымаўся б святы Мікола. Мінімум штотыдзень ён разбаўляў самоту з якой начной птушкай, як сам называў тых, хто за грошы рабіў неадкладную сэкс-дапамогу ў гатэлі для матросаў. Калі Тугут пазнаёміўся з Флярэнтына, ён адразу з пэўнай асалодай настаўніка ўвёў яго ў таямніцу свайго раю і нават абіраў для яго найлепшых, як на яго густ, птушак, гандляваўся з імі, абумоўліваў спосабы і нават прапаноўваў ім грошы наперад — свае крэўныя — за яго. Але Флярэнтына Арыса адмаўляўся ад гэтых прапаноў: ён яшчэ не зведаў жанчыны і цвёрда вырашыў не рабіць гэтага без кахання.

Гатэль месціўся ў занядбаным палацы каланіяльных часоў, дзе вялікія залы і мармуровыя пакоі былі раздзеленыя на маленькія спальні, і кардонныя перагародкі мелі шмат дзірак, зробленых шпількамі, бо нумары здаваліся і для кахання, і для падглядання. Флярэнтына Арыса чуў пра аднаго аматара такіх вострых пачуццяў, якому выкалалі вока прутком для вязання, а другі такім чынам пазнаў сярод крутляў уласную жонку. А часам у гатэль наведваліся пераапранутыя ў дробных гандлярак арыстакраткі, якія кідаліся ў ложак да якога заезджага боцмана, — карацей кажучы, Флярэнтына Арыса наслухаўся пра шмат якія нягоды, якія адбываліся з тымі, хто падглядаў і за кім падглядалі, таму сама думка пра тое, каб хоць аднойчы зірнуць у суседні пакой, здавалася яму жахлівай. Так што Лятары Тугут не здолеў упэўніць яго ў тым, што гэтыя нявінныя забавы — толькі праява вытанчанага густу еўрапейскіх каралевічаў.