Доктар паспеў трохі паспаць, але мала, бо, як вярнуўся дадому, ён сутыкнуўся з тым, што пажарныя нарабілі большае шкоды, чым пры сапраўдным пажары. Спрабуючы сагнаць папугая, яны струменямі з брандспойтаў збілі з дрэва ўсё лісце, а адзін няўдала накіраваны струмень прайшоў праз адчыненае акно вялікай спальні і непапраўна папсаваў мэблю і партрэты далёкіх продкаў. Суседзі пачулі сірэну пажарнай машыны і прыбеглі — падумалі, што дом гарыць. Большай шкоды не было нанесена толькі праз адсутнасць грамады школьнікаў-дапаможцаў, бо школы ў нядзелю зачыненыя. Калі пажарныя здагадаліся, што не дастануць папугая нават з дапамогай рухомай лесвіцы, яны ўзяліся за мачэтэ і пачалі ссякаць галіны, і толькі ўчасны прыход доктара Урбіна Дасы перапыніў знішчэнне дрэва. Тады пажарныя сказалі, што прыедуць зноў а пятай, на выпадак, калі гаспадар дазволіць ссекчы дрэва, загадзілі бруднымі ботамі ўнутраную тэрасу і залу ды падралі турэцкі дыван, які так любіла Фэрміна Даса. І ўсё гэта — без аніякага сэнсу, бо, хутчэй за ўсё, папугай, скарыстаўшы з бязладдзя, зляцеў у суседскія двары. І праўда, як доктар Урбіна ні шукаў папугая ў лістоце, той не адказваў ні на якой мове, ні свістам, ні спевам, так што гаспадар палічыў, што птушка згінула, і пайшоў спаць а трэцяй. Перад тым, як легчы, ён адчуў хвілінную асалоду ў прыбіральні — ягоная мача ачысцілася і набыла пах патаемнага саду, бо ў той дзень ён паеў цёплае спаржы.

Прачнуўся ён ад суму. Гэта быў не той сум, які адолеў яго, калі раніцой пабачыў цела свайго сябра, а нябачны туман, якім набрыняла душа пасля сіесты, і доктар успрыняў яго як нябесную вестку пра тое, што ён дажывае апошнія дні. Да пяцідзесяці гадоў ён не адчуваў памераў, вагі і стану сваіх унутраных органаў. З гадамі, лежачы з заплюшчанымі вачыма пасля штодзённай сіесты, доктар пачаў адчуваць іх у сабе, асобна адзін ад аднаго. Ён спазнаў форму ўласнага бяссоннага сэрца, таямніцы печані, замкнёнасць падстраўнікавай залозы, і раптам адкрыў, што найстарэйшыя людзі былі маладзейшыя за яго, а ён, адзін з тых, хто здымаўся на легендарных групавых партрэтах яго пакалення, перажыў усіх астатніх. Адчуўшы ўпершыню, што страчвае памяць, доктар звярнуўся да сродку, пра які распавёў калісьці нехта з ягоных настаўнікаў у Школе медыцыны: «Хто згубіў звычайную памяць, зробіць сабе папяровую». Аднак гэта была ілюзія, бо ён дайшоў да таго, што забываў сэнс кароткіх цыдулак, якія валяліся ў кішэнях. Ён абыходзіў дом і шукаў акуляры, якія былі ў яго на пераноссі, зноў круціў ключ у замку пасля таго, як ужо зачыніў дзверы, губляў нітавіну чытанага, бо забываў зыходныя моманты сюжэту ці ступень сваяцтва герояў. Але больш за ўсё яго трывожыў недавер да ўласнага розуму: спакваля, набліжаючыся да немінучага крушэння, ён здагадваўся, што страчвае пачуццё справядлівасці.

Уласны досвед, хоць і не абгрунтаваны навукова, падказваў доктару Хувэналю Урбіна, што бальшыня смяротных хваробаў мае свой пах, але ніводзін з іх не быў такім спецыфічным, як пах старасці. Ён адчуваў яго ва ўскрытых целах на рэзекцыйным стале, пазнаваў у пацыентах, што выдатна хавалі свой век, а таксама ў поце ўласнай адзежы і ў ціхамірным подыху жонкі, калі яна спала. Каб ён не быў тым, кім ёсць, а менавіта — старамодным хрысціянінам, верагодна, пага­дзіўся б з Ерэміем дэ Сэнт-Амурам у тым, што старасць — гэта стан ганебны і яе трэба прадухіліць своечасова. Адзінае суцяшэнне для яго, у мінулым моцнага ў ложку мужчыны, было павольнае і міласэрнае знікненне пажадлівага апетыту. У восемдзесят адзін год у яго была ясная галава, і ён ведаў, што на зямлі яго трымаюць адно тонкія ніткі, здольныя абарвацца без болю нават ад змены позы ў сне, і калі ён імкнуўся захаваць тыя ніткі цэлымі, дык толькі ад жаху, што не знойдзе Бога ў сутонні смерці.

Фэрміна Даса занялася ўратаваннем спаскуджанай пажарнымі спальні, і крыху раней за чацвёртую папрасіла аднесці мужу штодзённы кубак ліманаду са здрабнёным лёдам і нагадаць, што ён мусіць апранацца і ісці на пахаванне. У той вечар доктар Урбіна меў пад рукою дзве кніжкі: «Таямніцы чалавека» Алексіса Карэля і «Гісторыю Святога Мішэля» Ак­сэля Мунтэ[9]. Апошняя яшчэ не была разрэзаная, і ён папрасіў Дыгну Парда, кухарку, прынесці забыты ім у спальні нож са слановай косткі. Але, калі яна прынесла нож, ён ужо раскрыў «Таямніцы чалавека», знайшоў патрэбнае месца па канверце, які служыў закладкай, і чытаў: заставалася колькі старонак да канца. Чытаў ён марудна, прабіраючыся па радках хісткай увагай, якая выслізгвала з выгінаў памяці, ён адчуваў востры галаўны боль, які звязваў з фінальным тостам і выпітай тады паловай келіху брэндзі. Перарываўся ён і каб сербануць ліманаду, затрымліваўся, пасмоктваючы кавалачак лёду. Сядзеў у шкарпэтках, у кашулі без устаўнога каўнерыка, з апушчанымі па баках шлейкамі ў зялёную палоску, і сама думка пра тое, што трэба пераапранацца на пахаванне, раздражняла яго. Неўзабаве ён кінуў чытанне, паклаў адну кніжку на другую і стаў павольна гушкацца ў лазовым крэсле, аглядаючы з сумам бананавае кустоўе ў мокрым двары, абадранае дрэва манга, мошак, якія з’яўляліся пасля дажджу, — эфемерны бляск яшчэ аднаго дня, які сыходзіў назаўжды. Ён забыўся ўжо на тое, што меў папугая з Парамарыба, якога любіў, як чалавека, калі раптам пачуў яго. «Каралеўскі папугайчык», — сказаў уцякач. Па голасе доктар Урбіна здагадаўся, што папугай дзесьці надта блізка, амаль побач з ім, і тут жа заўважыў яго на самай нізкай галінцы мангавага дрэва.

— Ах ты нахабнік! — сказаў ён яму.

Папугай адказаў голасам гаспадара:

— А ты, пэўна, яшчэ большы нахабнік, доктар.

Доктар працягваў гамонку з папугаем, не спускаючы з яго вачэй, пакуль насоўваў чаравікі, вельмі асцярожна, абы толькі не спужаць птушку. Затым падняў шлейкі і выйшаў на гразкі ад дажджу двор, намацваючы перад сабой шлях кіем: не хапала яшчэ спатыкнуцца на трох прыступках тэрасы. Папугай не варухнуўся. Ён быў так нізка, што доктар працягнуў яму кій, каб папугай сеў на срэбнай булдавешцы, як звычайна рабіў, але той упарціўся. Ён скокнуў на суседнюю галінку, трохі вышэй, але тое месца было нават лепш дасягальным, бо на галіну абапіралася лесвіца, якую прыставілі да прыходу пажарных. Доктар Урбіна прыкінуў вышыню на вока і падумаў, што варта падняцца на дзве прыступкі, і ён дацягнецца да папугая. Вось ён адолеў першую прыступку, напяваючы песню, каб адцягнуць увагу капрызлівай птушкі, якая паўтарала словы без мелодыі, але адыходзіла па галінцы бака­вы­мі крокамі. Доктар Урбіна ўзняўся на другую прыступку без цяжкасці, трымаючыся за лесвіцу рукамі, і папугай пачаў паўтараць усю песню цалкам, але не варушыўся. Гаспадар узняўся на трэцюю прыступку і адразу на чацвёртую, бо ён блага разлічыў вышыню галінкі. Тады, трымаючыся за лесвіцу левай рукой, паспрабаваў узяць папугая правай. Дыгна Парда, старая кухарка, ішла папярэдзіць, што доктар ужо спазняецца на пахаванне, убачыла чалавека на лесвіцы са спіны і не пазнала б Хувэналя Урбіна, калі б не знаёмыя эластычныя шлейкі ў зялёную палоску.

— А Божа ж мой! — закрычала яна. — Ён жа заб’ецца!

Доктар Урбіна схапіў папугая за глотку з пераможным уздыхам: «А во як!» Аднак тут жа адпусціў яго, бо лесвіца выслізнула з-пад ног, і ён на хвілю павіс у паветры, уцяміўшы, што памірае без прычасця, не маючы часу на каянне і развітанне з блізкімі, у чатыры гадзіны і сем хвілін у дзень святое нядзелі, на Сёмуху.

Фэрміна Даса каштавала на кухні суп для вячэры, калі пачула лямант Дыгны Парда, тупат хатняй прыслугі і тут жа — галасы суседзяў. Яна кінула лыжку і пабегла, як мага хутчэй, адчуваючы непазбежны цяжар сваіх гадоў, і раўла, нібыта ашалелая, не ведаючы яшчэ, што здарылася пад ценем мангавага дрэва, і сэрца абарвалася, калі ўбачыла мужа, які ляжаў тварам дагары ў непралазнай гразі, ужо амаль мёртвы. Ён яшчэ супраціўляўся апошняму ўдару смерці, каб жонка паспела прыбегчы, і пазнаў яе ў натоўпе скрозь слёзы гора, бо паміраў ён у ейнай адсутнасці. Доктар паглядзеў на яе ў навечна апошні раз, і ў ягоных вачах было столькі святла, суму і ўдзячнасці, колькі яна не бачыла ў іх за паўстагоддзя сужыцця, і ён паспеў шапнуць ёй апошнім сваім подыхам: