Жыве ён... ЖЖоўты лістапад
фарбуе клямары суцьмежжа...
Зірні, гаротны родны брат,
на грудзі стоптаныя межаў...
частка 5, страфа 1:
Дымяцца хмары. Неба край
у невыразна-зьменным русе.
І стогне Лысая гара
між рэк вазёрнай Беларусі.
79. Маіх уяў ружовых ранак. Паэма (б. 135). Друкуецца поўнасьцю ўпершыню. Часткова пад назвай «Для несьмяротнай Беларусі» (З паэмы «Маіх уяў ружовых ранкі») надрукавана ў выданьнях: «Божым шляхам», 1, 1947, б. 11; «Бацькаўячына», 36-37 (218-219), 10 кастрычніка 1954; «Ля чужых берагоў», 1955, б. 70. Пад назвай «З паэмы «Ружовы ранак» у «Бацькаўшчыне», 47-48 (277-278), 27 лістапада 1955.
80. Песьня («Хто ж ня чуў Цябе і ня жыў Табой...») (б. 138). Машынапіс (Архіў БІНіМа). У адным з рукапісных варыянтаў страфа 8 падаецца як асобны верш.
81. «Каля вакна равесьнік-клён...» (б. 140). «Шыпшына», 8, 1950, б. 10.
82. Зь дзёньніка ДП’і («...І дзень ня спляміцца «заветны»...» ) (б. 141). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
83. Адменная ода («Твая слава ня мной расьпечана...») (б. 143). «Шыпшына», 9, 1950, б. 4; «Бацькаўшчына», 32-33 (214-215), 29 жніўня 1954; «Ля чужых берагоў», 1955, б. 57.
Рукапісны варыянт, страфа 8:
Чуеш, пэўна, у бераг прыстані
б’юцца хвалі марской смугі,
імі боль, хіба сэрца выстыне,
завіецца ў камяк тугі.
страфа 9:
А пакуль ’шчэ жывы, нясходаны,
ўсю цябе ля счарнелых сьцен
услаўляю адменнай одаю
на апошняй тваёй вярсьце...
Юзаф Лабадоўскі пераклаў верш на польскую мову.
Oda
Jam twej slawy na s'mierc' nie zranil,
chociaz' krzyz' z twej przyczyny nio'sl...
Szas nam rozstac' sie z soba, Germanio,
zamieniona w popioly i gruz.
Kiedy gorzka czare dopijaz,
ani placze, ni ciesze sie — co'z'!..
Mo'w kto wczoraj ku naszym szyjom
przysposabial morderczy no'z'?
Mo'w, kto serca az' do dna zatrul,
kto wiosenna zagasil pies'n',
by nie s'miala na skrzydlach wiatru
ku marzeniom zlotym sie nies'c'?
I gdy w sadach znojem slonecznym
owocowy dojrzewal czas,
kto szalen'stwem swojem skaleczyl
ludzkiej zorzy wstajacy blask?
Kto zniewazyl nadzieje matek,
kto je w meke uragan wiodl?
Nawet morze takiego spadku
do wzburzonych nie przyjmie wo'd.
Nim mi rece bolesne ostygly,
czuje dobrze skurcz twoich warg;
ponad sztywnos'c' gotyckich iglic
znowu gniew mo'j wichrem sie wdart.
Nie zapytuj czy szlak, mo'j prosty
i w milczeniu cierpiec' sie ucz...
Tys' od drzwi rodzinnego domostwa
zatracila powrothy mo'j klucz..
84. Пякельны дар («У новы край, далёкі і нязнаны...») (б. 144). «Бацькаўшчына», 21-22 (152-153), 31 травеня 1953; «Ля чужых берагоў», 1955, б. 62.
85. Сьвітанак («Сьвяжуткі зары сьвітанак...») (б. 145). «Бацькаўшчына», 12-13 (242-243), 25 сакавіка 1955.
86. «Цяпер усё. Уласнымі вачыма пабачыў сьвет..» (б. 146). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
87. «Дарма, што на чужой зямлі жыву...» (б. 147). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
Варыянт, радкі 12-14:
Няверцу — меч і гневу стрэл тугі,
а краю — песьня, думак мурагі
і сэрца войніка Крывіцкае Пагоні...
88. Ня сыходзяцца горы з горамі («Ня сыходзяцца горы з горамі...») (б. 148). «Бацькаўшчына», 21-22 (152-153), 31 травеня 1953; «Ля чужых берагоў», 1955, б. 62.
89. Сьцені. Ліра-паэма (б. 149). Друкуецца поўнасьцю ўпершыню. Часткі 1-4 надрукаваны: «Бацькаўшчына», 40-41 (270-271), 9 кастрычніка 1955; часткі 5 і 6 пад назвай «Зь ліра-паэмы «Сьцені» надрукаваны: «Конадні», 3, 1955, б. 6. У адным з рукапісных варыянтаў частка 1 падаецца як асобны верш і мае назву «Аганёк».
Рукапісны варыянт, частка 5, радкі 8-20:
І пільнуе сьцены хаты,
часта дзівіцца ў вокны,
ці жыве ’шчэ дух расьпяты
ў цішыні вуглоў самотных.
Ён, няўмерлы, непакорны,
абдымае цела крыжа,
і яна — ад злосьці чорнай —
языкамі шыбы ліжа,
прыкідаецца суседкай,
нават краэўнай — вельмі блізкай —
і часамі (праўда, рэдка)
галаву схіляе нізка.
частка 6, пачатак:
Поўнач шэпча: «Шлях да мэты
абнялі пятлёю слупа»...
І мне здаўся ў момант гэты
сьвет вялікім гнойным струпам.
Я дрыжу і моцна зябну,
прытуляюся да шульля...
частка 6, радкі 14-16:
Песьціць ў сэрцы сяньня весьці —
напярэймы весьцям выйшла...
Ля варот звуглелых цесьця
вецер плач яе калыша.
90. Ня было і няма... («Ня было і няма весялосьці...») (б. 153). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
91. «Усё ня так, як думаеш...» (б. 154). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
92. Зрада («Сярод чужых палёў расьціў свой агародчык...» ) (б. 155). «Шыпшына», 9, 1950, б. 5.
93. Прыйдзі («З блакітнай вышыні прыйдзі, малю, хутчэй...» ) (б. 156). «Божым шляхам», 3 (18), 1949, б. 13; «Бацькаўшчына», 21-22 (152-153), 31 травеня 1953; «Ля чужых берагоў», 1955, б. 63.
94. Восень («Хто сказаў, што цяпер нявесела?») (б. 157). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
95. Залатая зямлі мяцеліца («Хто сказаў, што цяпер нявесела?») (б. 158). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
