Wie ehemals in jenen Fruhlingstagen,
Da wir der fremden Fessel uns entscolagen
Und unser Volk die Freiheit wiederfand!
Aufs neue, Brüder, ist es März geworden,
Aufs neue Weissrutheniens Schicksalszeit!
Fegt sie hinweg, des Teufels wilde Horden!
Der schwerste Kampf wird unser Volk nicht morden,
Seid Ihr, den Ahnen gleich, zur Tat bereit!
Zu allen Zeiten wird man davon sagen,
Was sich cin ein Volk erwarb an hohen Ruhm,
Es bleiben auch in fernsten Erdentagen
Im Buch der Weltgeschichte eingetragen
Der Ahnen Taten und ihr Heldentum.
49. Да зброі, да чыну («Прыслухайся, зноў, як калісьці, нас кліча...») (б. 72). У адным з рукапісных варыянтаў (Архіў БІНіМа) строфы 6 і 7 выдзелены як самастойны верш «Насуперак буры». Поўнасьцю верш надрукаваны: «Беларуская газэта», 20 (238), 11 сакавіка 1944.
50. Крывёю купленае права («Сягоньня бачыўся ў сьне...») (б. 75). «Беларуская газэта», 34 (252), 25 красавіка 1944. Апошняя страфа верша цытуецца ў артыкуле Ул. Дудзіцкага «Як Менск сьвяткаваў сваё сьвята працы» — «Беларуская газэта», 36 (254), 6 траўня 1944.
51. Вільні («Упершыню сустрэў твае муры...») (б. 77). «Беларуская газэта», 38 (256), 18 траўня 1944.
52. Нечакана зусім і проста («Нечакана зусім і проста...») (б. 78). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
53. «Пачатак быў толькі такі...» (б. 79). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
54. Замест разьвітаньня («Нашу радасьць — буйное калосьсе...») (б. 80). Рукапіс (Архіў БІНіМа). Заўвага аўтара: «Чарнавы накід. Верш, напісаны разам з Масеем Сяднёвым».
55. Ля роднай бацькаўскай мяжы («Ля роднай бацькаўскай мяжы...») (б. 81). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
56. Нараджаецца сьвет неапеты («Словы думак ня зловяць ніяк...») (б. 82). «Раніца», 38 (200), 17 верасьня 1944.
57. Надпіс да фотаздымку («Зірні, мая радасьць... ») (б. 83). Рукапіс (Архіў БІНіМа). Варыянт назвы — «Надпіс на паштоўцы».
Варыянт, страфа 2:
Прыслухайся: ў шэлесьце лісьця —
пяшчотная музыка мая...
Было яно, помніш, калісьці,
а сяньня мы права ня маем...
58. «Шкада, гавораць, працы нашай, поту...» (б. 84). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
59. «На схіле гор стаіць мой новы дом...» (б. 85). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
60. Птушка («Слова — птушка, любая, павер мне...») (б. 86). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
61. Просьба («Я стаміўся ідучы...») (б. 87). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
62. З паэмы «Цені сьмерці» («Ты наровіш, пазнаў я, употай паўзьці...») (б. 88). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
63. Клятва духу. Паэма (б. 89). Варыянт назвы — «Прысяга» (Архіў БІНіМа). Паэма надрукавана: «Беларуская газэта», 35 (258), 3 траўня 1944; «Узвышша», 1, 1944, б.41. Частка 2 паэмы надрукавана як асобны верш пад назвай «Маліцца хочам на радзіме» ў часапісе «Пагоня», 2, 1946, б. 14. Частка 11 паэмы надрукавана як асобны верш пад назвай «Кляцьве духу ня зрадзім ані» — у «Беларускай газэце», 71 (189), 18 верасьня 1944; пад назвай «Думка» — у газэце «Бацькаўшчына», 32-33 (214-215), 29 жніўня 1954 і ў альманаху «Ля чужых берагоў», 1955, б. 58. У рукапісных матэрыялах частка 10 паэмы выдзелена як асобны верш бяз назвы (Архіў БІНіМа).
Рукапісны варыянт, частка 9:
Сьпеце, сьпеце, крывіцкія воі,
ушануюць браты вашы мроі;
ушануюць і дзеці, і сёстры,
грудзі жалем сьціскаючы гострым;
ушануе ўсе вашы чыны
Маці нашая, Маці-Айчына.
За жыцьцё, вашу кроў, за багацьце —
вораг собскай крывёю заплаціць!
І за плач, і за сьлёзы сіротаў,
што гібелі пад зьдзеклівым ботам,
плакаць воражы нашчадак будзе
перад сонцам на высьмяглым грудзе.
А зарою умыецца вечар —
Маці прыйдзе да вас і ўкленчыць,
на спустошаным пляцы сталіцы
аж да поўначы зорам маліцца
яна будзе... А вашы дзяўчаты
каля сьценаў збуцьвелае хаты
у журбе, у самоце пякучай
не забудуць часіны разлучын...
64. Віюцца чорныя дарог брыжы («...І дзе ні стань...») (б. 99). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
65. На станцыі начы. Зь дзёньніка («Куды імчыш мяне, цягнік?..») (б. 100). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
66. «Матуля любая, даруй...» (б. 101). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
67. «Да вас, суродзічы, да блізкіх і далёкіх...» (б. 102). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
68. Ліст да маці («Ліст гэты, матуля, ад меншага сына...» ) (б. 103). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
69. «Перада мной — прастор нябёс...» (б. 105). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
70. «Пяскі дарог і лісьцяў медзь...» (б. 106). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
71. Жалобная струна («Нялёгка сяньня пішуцца лісты...») (б. 107). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
Варыянт, страфа 6:
У пошчаку шчапаецца наш плач,
зьвярэджаныя боем, вянуць пульсы.
На попеле і спадаў і няўдач
выпростваюцца мінусы, а плюсы...
72. Ліст да сястры («Сястрыца родная, паклон ад брата...») (б. 108). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
73. О родны край («Са мною ты на яву і ў сьне...») (б. 110). Рукапіс (Архіў БІНіМа).
74. Апошняя малітва («Яшчэ раз кленчу я ля сьценаў Храма...») (б. 111). «Пагоня», 1, 1945, б. 14; «Божым шляхам», 1, 1947, б. 11.
75. «Адцьвіла маіх надзеяў ружа...» (б. 112). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
76. Вялікія шэльмы («У маленстве чужыя казалі...») (б. 113). «Бацькаўшчына», 12-13 (242-243), 25 сакавіка 1955.
77. «Веру я ў сілу сілаў...» (б. 114). Машынапіс (Архіў БІНіМа).
78. Зьвер двухногі. Паэма (б. 115). Друкуецца поўнасьцю ўпершыню. Папярэдняя найбольш поўная публікацыя: «Пагоня», 4, 1944, б. 9. Частка 3 пад назвай «На скрыжаваньні — тры крыжы» друкавалася як асобны верш у выданьнях: «Божым шляхам», 4 (19), 1949, б. 8; «Бацькаўшчына», 32-33 (214-215), 29 жніўня 1954; «Ля чужых берагоў», 1955, б. 9. Частка 4 пад назвай «Цьмяныя плямы» — у выданьнях: «Бацькаўшчына», 32-33 (214-215), 29 жніўня 1954; «Бацькаўшчына», 40-41 (270-271), 9 кастрычніка 1955; «Божым шляхам», 9-10 (24-25), 1949, б. 12; «Божым шляхам», 2-3 (29-30), 1950; «Ля чужых берагоў», 1955, б. 56. Частка 5 пад назвай «Дымяцца хмары» друкавалася: «Божым шляхам», 9-10 (24-25), 1949, б. 12; «Шыпшына», 8, 1950, б. 10; ««Бацькаўшчына», 32-33 (214-215), 29 жніўня 1954; «Бацькаўшчына», 47-48 (277-278), 27 лістапада 1955; «Ля чужых берагоў», 1955, б. 56.
Рукапісны варыянт, частка 4, страфа 3:
