Што для Паэта вяртаньне? Прызнаньне? Разуменьне сучасьнікаў і нашчадкаў? Калі Паэт сапраўды вяртаецца? Зь першымі згадкамі і ўспамінамі пра яго, зь першым вершам, які прыйшоў да чытача, пераадолеўшы час і прастору? А можа, вяртаньне пачынаецца пазьней — з захапленьня і радаснага зьдзіўленьня першага крытыка?

Паэт піша для сучасьнікаў, сувязь яго з чытачом — двухбаковая: ня толькі Паэт узьдзейнічае на чытача, але і чытач уплывае на Паэта. Такая ўстойлівая ўзаемасувязь фармуе творчасьць. Калі-ж творы Паэта прыходзяць праз гады да ўнукаў, а дзеці нават ня чулі пра іх, чытачу неабходна вялікая работа пачуцьцяў і думак, каб адкрыць для сябе Паэта, убачыць і адчуць глыбіню і прыгажосьць яго слова.

Паэты вяртаюцца зь нябыцьця, са сховаў і архіваў безаба-роннымі, як немаўляткі, і чакаюць прысуду...

Уладзімер Дудзіцкі...

Нават сёньня, калі, здаецца, ведаем усё пра Тыя часы, лёс паэта кранае па-асабліваму. Нарэшце мы чытаем творы яго сяброў і настаўнікаў, тых, хто разам зь ім быў рэпрэсіраваны, і тых, з кім ён жыў на эміграцыі. І толькі вершы самога Ўладзімера Дудзіцкага, за рэдкім выключэньнем, не знайшлі месца ў беларускай літаратуры на Бацькаўшчыне. Двойчы Дудзіцкі меў падрыхтаваныя да выданьня кнігі, і двойчы яны не пабачылі сьвет. Жыцьцёвы лёс паэта, як вершы яго — трагічны і цэльны ў сваіх імкненьнях служыць Беларусі. І хто скажа, ці адшукаем калі апошнія строфы яго паэзіі і ці спазнаем калі апошнія крокі жыцьця паэта?

Нарадзіўся Ўладзімер Дудзіцкі (сапраўднае прозьвішча Гуцька) 8 студзеня 1911 г. (23 сьнежня 1910 г. ст. стылю) на Меншчыне, у вёсцы Дудзічы былога Ігуменскага павету. У гэтай-жа вёсцы нарадзіўся і паэт Уладзімер Хадыка, а за шэсьць кілямэтраў ад Дудзічаў, на хутары Рудкова, — Сымон Баранавых. З маленства яны былі разам — у навучаньні, у захапленьні роднай літаратурай і мовай, у думках пра будучыню Бацькаўшчыны, у пакручастасьці лёсу.

Сям’я была вялікая: чатыры сыны й чатыры дачкі, змалку ўсе прывучаныя да працы. Бацька памёр, калі Ўладзімеру было два месяцы, гадаваўся ён пры айчыме. Вялікі ўплыў мела на будучага паэта маці, вядомая на ўсю ваколіцу сьпявачка. Духоўная сувязь Дудзіцкага (ад дзяцінства) з маці — наймацнейшая. Менавіта да яе імкнуўся ён думкамі і сэрцам, калі апынуўся за парогам хаты.. Так было і за кратамі Марыінскай турмы і на эміграцыіі.

Ня крыўдуй, дарагая Мама,

наяву і у сьне жывеш ты.

Цяплынёю да сьмерці самай

зьнітавала гадоў маіх рэшту...

................................

Ня журыся. На целе, кажуць,

ня сьціраецца знак радзімы...

Хоць і ўпокат дзе-небудзь ляжам,

але зьблізімся...

Сын Уладзімер

Дудзіцкі вучыўся ў вясковай народнай чатырохгадовай школе, пасьля — у менскай сямігодцы. Тут ён і пачаў свае першыя літаратурныя спробы. Настаўнік беларускае мовы й літаратуры Ігнат Зянько прабудзіў у ім цікавасьць да паэтычнага слова, даваў чытаць кніжкі й ацэньваў вершы Дудзіцкага, што зьмяшчаліся ў школьнай насьценнай газэце. Першы верш называўся «Сьветач», у ім гаварылася пра значэньне навукі, пра імкненьне паэта пазнаць навакольны сьвет.

Яшчэ ў сямігодцы Дудзіцкі друкаваў зацемкі й артыкулы з вучнёўскага жыцьця, народныя песьні, прыказкі, прымаўкі ў розных беларускіх газэтах, актыўна працаваў у літаратурным гуртку пры клюбе чыгуначнікаў у Менску, якім кіраваў настаўнік Васілёнак. Тут праводзіліся тэарэтычныя й практычныя заняткі і выдаваўся на шклографе часапіс «Першыя крокі». Да гурткоўцаў прыходзілі Міхась Зарэцкі, Міхась Чарот, Валеры Маракоў, Тодар Кляшторны. Тут, у клюбе чыгуначнікаў, ладзіліся літаратурныя вечарыны, чыталі свае вершы вядомыя пісьменьнікі і пачаткоўцы.

Пасьля сямігодкі, у 1927 годзе, Дудзіцкі паступіў у Менскі Беларускі Пэдагагічны Тэхнікум імя Ўсевалада Ігнатоўскага. Тут вучыліся амаль усе беларускія пісьменьнікі першых парэвалюцыйных дзесяцігодзьдзяў. Нездарма Белпэдтэхнікум называлі «Беларускім Ліцэем», у ім бурліла й крынічыла творчая праца, панаваў дух беларускага нацыянальнага адраджэньня, ішла плённая асьветніцкая дзейнасьць. Студэнты мелі добрых настаўнікаў: гісторыю выкладаў пэўны час сам Усевалад Ігнатоўскі, беларускую мову — аўтар падручнікаў беларускага правапісу і граматыкі, выдатны мовавед Язэп Лёсік, мэтодыку беларускай мовы — аўтар першага падручніка па мэтодыцы беларускай мовы Якуб Колас. Апрача насьценнай газэты, у Тэхнікуме выдаваўся літаратурны часапіс «Крыніца», які стаўся сапраўднай крыніцай беларускае паэзіі. Часапіс гуртаваў усе маладыя літаратурныя сілы і ўзгадоўваў будучых вядомых беларускіх пісьменьнікаў. На літаратурных вечарынах, якія былі ў Тэхнікуме звычайнай зьявай, выступалі старэйшыя паэты, сярод іх — Янка Купала, Якуб Колас, перад імі чытаў свае першыя вершы Ўладзімер Дудзіцкі.

Пад канец 1920-х гадоў усякае праяўленьне нацыянальнай самасьвядомасьці бязьлітасна каралася і выкаранялася бальшавікамі. У выніку жорсткай барацьбы савецкай улады з нацыяналізмам усе народы СССР страцілі свае самыя лепшыя інтэлектуальныя і творчыя сілы. Шырокая хваля нацыянальнага адраджэньня спалохала ўлады Беларусі. Першы ўдар быў нанесены па беларускай інтэлігенцыі, дзеячах беларускай культуры й навукі. Ахвярамі рэпрэсій сталі таксама выкладчыкі (Усевалад Ігнатоўскі, Язэп Лёсік і многія іншыя) і студэнты Белпэдтэхнікуму. Разам зь іншымі маладымі беларускімі пісьменьнікамі, сярод якіх былі Сяргей Астрэйка, Лукаш Калюга, Сяргей Русаковіч, Уладзімер Дудзіцкі быў выключаны з Тэхнікуму з «воўчым білетам» як «нацдэм».

Бацькі арыштаванага раней Антона Адамовіча прытулілі Дудзіцкага і яго сяброў. Пра гэты трывожны час, пра гэты гасьцінны дом на вуліцы Гарбарнай успамінаў пазьней паэт у вершы «На папялішчы руж», прысьвечаным Сяргею Астрэйку, аўтару паэмы «Бэнгалія», якая, па сьведчаньню Дудзіцкага, у першай рэдакцыі мела назву «Смарагды кроз».

Зіхцяць «Смарагды кроз»

на сьцежках долі карнай.

І сум бэнгальскіх рос

над вуліцай Гарбарнай

п’е чару горкіх сьлёз

із поўсьці ночы хмарнай...

Тут, у доме Адамовічаў, хлопцы мелі магчымасьць пазнаёміцца з рукапіснымі творамі Ўладзімера Дубоўкі, Язэпа Пушчы, Адама Бабарэкі, Уладзімера Жылкі і іншых, а таксама з багатай бібліятэкай, у якой былі ўсе забароненыя бальшавікамі беларускія выданьні. На іх грунтавалася далейшае сталеньне «выгнанцаў» з Тэхнікуму. Празь лісты, якія даходзілі з высылак і турмаў да маці А. Адамовіча, паэты яшчэ больш зацясьнялі духоўную лучнасьць са сваімі папярэднікамі, яшчэ больш крытычна ставіліся да палітыкі ўлады. У гэтым зацішным кутку, пад чулай і клапатлівай апекай, разгортваў свае творчыя крылы Дудзіцкі. А куток сапраўды быў абвеяны духам паэзіі й літаратурных традыцыяў...

«Пасьля доўгага й паўгалоднага бадзяньня», як пазьней узгадваў Дудзіцкі, у 1929 годзе яму ўдалося пры дапамозе Лукаша Калюгі і Уладзімера Хадыкі ўладкавацца на працу — стыльрэдактарам газэты «Савецкая Беларусь» і перакладчыкам у Навукова-Тэхнічным Выдавецтве Беларусі. Адначасова ён вучыўся на літаратурна-лінгвістычным факультэце Вышэйшага Пэдагагічнага Інстытуту. Здавалася, жыцьцё пачынала наладжвацца. Але... «пласьмя на мур упала, засталося юнацтва, выпітае ў турме...»

Прадчуваньне арышту набывала ўсё больш і больш рэальныя абрысы. «Старога, згорбленага вайною пад самаварнаю Тулаю гаспадара мае кватэры арыштавалі; Хведара, суседа маіх бацькоў, і бацьку сябра Пятруся выгналі з хаты й завезьлі ў шматнацыянальны Котлас; маці-ж мая наказала людзьмі, што "забралі з млыну старэйшага брата Рыгора" і што ён — "як у воду кануў"...» («Успаміны»)