з маленства.
Ні слова ні права нам.
Ўсюды,
вокам ні кінь дзе, —
на сьцежках,
на ворыве
пазяхаюць
у сутаргах
раны крывавыя...
Гэта-ж цела братоў
і сясьцёр
пакалечана
на шляхох крыжавых
нечуванаю вушчуняй...
Што-ж маўчыш,
скажы,
годнасьць мая чалавечая,
калі вецер
зьнішчальны
шалее над пушчамі?
Хіба-ж рук мы ня маем,
вачэй сваіх,
розуму?
Ці мо’ сонца
на небе
ніколі ня бачылі?
О, пара ўжо разьбіць
сілу
сілаю
грознаю,
няхай кат-далакоп
сьлёзы нашы адплача нам.
Права жыць і тварыць
нам гісторыя выдала.
І цяпер,
як ніколі, —
змаганьне упартае.
Мы пазналі цану
маляванага ідала
і чаго
абяцанкі ягоныя вартыя.
Нельга далей скарацца,
ўпівацца прынесеным
і клясьціся
да стомы
чужому у шчырасьці.
Гляньце:
Край наш цудоўны расьпялі
й павесілі
на крыжы апляваным...
Як зьдзек такі вынесьці?
Чую голас братоў:
«Жыць ня хочам так далей мы.
Хіба-ж лёгка
да сьмерці
быць ліху падлеглымі?
Маем сілу
і Край свой
з блакітнымі далямі,
дык ці варта,
скажэце,
быць белымі нэграмі?»
4. На парозе пары
Не багацьце і слава, а гонар душы
і цяпер, як калісьці, вядзе.
Чым-жа, дайце параду, ільга ўзварушыць
сэрцы чэрствыя прагных людзей?
Я сягоньня стаю, як і шмат хто із нас,
на парозе пары і скупой і калючай...
Ужо восень прыйшла, а гавораць — вясна...
Каму люба даймаць мяне словам балючым?
Няўжо посьніца духу мілей шчырых слоў
і мінуўшчына краю ня тчэ успамінаў?
Няўжо так, як сягоньня, раней ня было
ні уцехі, ні сьмеху, шчасьлівай часіны?
«Эх, дзівак-чалавек, —
гавару сам сабе, —
хіба сумам ты камень падточыш?
Хочаш жыць — памаўчы,
бо няцяжка згібець,
калі юда-прадаўца рагоча...»
Стрэлы чорныя цела зямлі працялі,
распаўзаюцца,
глянь і паслухай.
Зноў пытаюся шчыра:
«Скажэце, калі
бачыў край такі гнеў завірухі?»
Не, ня бачыў і чуць ’шчэ ня чуў
неўлагоджанай, дзіўнае рэчы...
Можа праўда, мо’ не —
лепш вазьму памаўчу:
словам раны душы не залечыш
і ня выпечаш кропляй гарачай крыві
ані кроплі спагады, ні ласкі...
Не...
Ня буду ніколі душою крывіць
і ад хмелю чужога далонямі пляскаць!
Няхай той, чыё сэрца, як мур камяніц,
увіхаецца хітрай лісіцай;
гэты здольны заблытаць шляхі і скрывіць
і сьлязьмі, калі трэба, па вушы абліцца.
Хай...
Ня слава й багацьце, а гонар душы,
як і ўчора, сягоньня мяне павядзе.
Чым-жа толькі, скажэце, ільга ўзварушыць
сэрцы чэрствыя прагных людзей?
5. Па-над кручай
Стаю па-над кручай. Сівыя гарбы,
нязломнае сілы грамады,
грукочуць і крышаць скал чорных ілбы —
астоі чужацкага ладу...
Сягоньня разгон хай няпоўны яшчэ,
ён заўтра патроіцца, потым...
ушчэнт чужаніцы ярмо расьпячэ,
муры, зьнітаваныя потам.
І песьні нялюбае голас чужы
мінуўшчынай стане заклятай,
адно застануцца нам сьведкай крыжы —
