і здаецца:
на цэлым сьвеце
сьмех і радасьць змагла пакута.
Кожнай ночы ў снох бачу лета,
чую шумы палёў аўсяных.
Імі гора й туга апеты,
імі-ж сэрца жыве і сяньня.
Ня пытайся, мой любы дружа,
як жывецца у краі гэтым.
Буду несьці у сэрцы мужнасьць,
пакуль песьня яшчэ ня сьпета.
ЖЫВОЕ ПРАЎДЗІВАЕ СЛОВА
Скупыя заўвагі
Масква сьпявала, што яна ня ведае іншае краіны, апроч Савецкага Саюзу, дзе-б так вольна дыхаў чалавек, а на справе — абрабаваным і выгнаным з Бацькаўшчыны людзям голад займаў духі ў канцэнтрацыйных лягерах. «Жыць стала лепш, жыць стала весялей», — сьпявала Масква, а народ гаварыў: «Жыць ня хочам так далей мы!» Усе бачылі, што кажнага дня вузел гора завязваўся мацней і мацней, што радасьць і сьмех захлынуліся сьлязамі і крывёю. Краіна «сацыялізму» ў разуменьні народу была нічым іншым, як канцэнтрацыйным лягерам, а будаўнікі «сацыялізму» — белымі нэграмі бальшавізму.
І калі боль цярплівасьці пачынаў разрываць грудзі, лопала пакута маўчаньня й з душы вырываліся жывыя праўдзівыя словы. «Што-ж маўчыш, скажы, годнасьць мая чалавечая, калі вецер усходні шалее над пушчамі!?»
Дык ці не найвялікшая слава лёсу, што падняў утаптаную ў гразь нашую годнасьць, спапяліўшы назаўсёды чорныя дні былога?
Перажыўшы й перацярпеўшы гэтае былое, я з поўнай сьведамасьцяй пушчаю ў сьвет «Жывое праўдзівае слова». Усе вершы гэтага цыклю напісаныя мною на выгнаньні ў канцэнтрацыйным лягеры Сібіру ў 1934 годзе. Няхай яны пакуль што будуць хоць невялікім помнікам апляванае, расьпятае бальшавікамі Бацькаўшчыны-Беларусі і загубленае маладосьці мільёнаў лепшых беларусаў.
1. Жывое праўдзівае слова
Песьціў доўга цябе, шанаваў і сьцярог,
жывіў сумам і песьняй лясною
у часіны крутыя ля чорных дарог,
о, жывое праўдзівае слова!
Прачынайся, малю я, расьці і жыві,
ня згінайся на ворыве новым,
ні на друзе рудым, ні на сьцежках крыві,
о, жывое праўдзівае слова!
Кажным гукам зьвіні над прасторамі ніў,
мчыся ў край мой на хвалях вясновых,
сэрцы братнія стрэламі крыўды пратні,
о, жывое праўдзівае слова!
Пабудзі, падымі і да зораў вядзі
супраць плыні праз пушчы, дубровы.
Волі цемра начы не здалее радзіць,
о, жывое праўдзівае слова!
Песьціў доўга цябе, шанаваў і сьцярог,
жывіў сумам і песьняй лясною
у часіны крутыя ля чорных дарог,
о, жывое праўдзівае слова!
2. Навальніца
На сьцежках крыжавых сустрэлі навальніцу
пасьля гарачыні...
Няўмольная такая,
ішла яна насустрач ветру.
Прыхіліцца
хацелася да дрэва першага.
Над краем
маланка кроіла, сьцінала хмары,
сівыя й чорныя...
Грымелі, чуў я, далі,
і далей —
нечакана,
быццам варам,
хвалі ўлевай стан зямлі абдалі.
Зямлі і неба ня відно было ні сьледу,
і дзесьці захлынаўся жвірам дзікі рогат...
О Божа любы мой!
Каб ведаць гэта ведаў,
ня выйшаў-бы у гэткую нялёгкую дарогу...
І шлях гразкім стаў непрыкметна пад нагамі,
гразкім і коўзкім —
прост’ ні ўзад, ні ўперад...
Ўваччу бел-жоўтымі і чорнымі кругамі
снавалі здані гідкія...
Зірнуў — паглядам зьмерыў
і крыкнуў нехаця, неспадзявана:
— Досыць!
Годзе!
Стаю й дрыжу.
А зблізку голас дзікі:
— Маланка цемру расьсячэ й народзіць
цудоўны дзень,
дзівосны дзень,
вялікі...
І навальніца йшла,
йшла зь пярунамі ў далі,
вятры зьбіваліся, здалося, з тропу.
— Хто спыніць іх?
О, хто?
Хто цемру разгайдае
і спыніць буру весьнюю?
Адчуй мой, Неба, клопат!..
3. Маем сілу і край свой
Праўду кажуць: «Жывем...»
Жыць ня хочам так далей мы.
Хіба-ж лёгка
да сьмерці
быць ліху падлеглымі?
Маем сілу
і Край свой
з блакітнымі далямі,
дык ці варта,
скажэце,
быць белымі нэграмі?
Не...
Зямля — у ярме,
самі — скуты і змораны.
У вязьніцах —
