Чужынец — кат мой анямелы —

ўціскае скрытна карак у ярмо.

Ўжо так яно ад веку і да веку,

не абысьці, не абмінуць і мне...

Спачну, як моцна, шчыльна, векам

прычыняць вочы у труне.

1932

Я пазнаў і Эўропу, і Азію...

І Аўстралію вызнаць ’шчэ мусіў;

думка сэрца маё уразіла:

не пазнаў што як сьлед Беларусі...

1932

ПЕСЬНІ НЯВОЛІ

Горкія ўспаміны

Цяжка ўспамінаецца зіма 1933 году... Ноч 26-га лютага абарвала крылатае юнацтва, скавала думкі, рукі. НКВД... Кожнае часіны ўсё новыя й новыя, гэта — мае сябры: студэнты, журналістыя, пісьменьнікі — беларусы.

Калі мінула халодная абыякавасьць, паўстала пытаньне: за што?! Далей думкі ня йшлі: яны прыціскаліся нейчым плачам і крыкам аб ратунку. Чорна-зямлістыя, акамянелыя твары зьняволеных, здавалася, гаварылі: «Не хвалюйся, пашкадуй здароўя, безь цябе яго выматаюць... чалавек жывучы...».

Ішлі тыдні, за імі — месяцы. Твары гаварылі праўду: катнія рукі былі няўмольнымі, голад прыкоўваў да каменнае падлогі. У сэрцы катаў, як у тыя прадоньні, губляліся людскія сьлёзы й пакуты. Чаму? — зноў пытаньне. «Помста за давер і шчырасьць», — адказаў сябра, паэта-юнак.

Далей — цяжкі, далёкі шлях... Сібір. Канцэнтрацыйны лягер. Вузел гора пачаў заціскацца мацней і мацней. Зноў ішлі месяцы, за імі — гады, доўгія, чорныя... Чалавек жывучы...

Перажыўшы і перацярпеўшы нялюдскую пакуту на чужыне, хочацца ад шчырае душы гаварыць сваім людзям праўду пра ліхія бальшавіцкія часы, што згубілі мільёнам самае дарагое — маладосьць і жыцьцё.

Вершы, што друкуюцца ніжэй, напісаныя ў 1934-35 гадах у горадзе Марыінску. Яны — вынік перажытага.

1. Крокі і вёрсты

Сотні вёрстаў прайшоў,

а на месцы стаю,

падлічаю і крокі, і вёрсты...

Клічу з даляў чубатую долю сваю —

далі шлюць плач радзімы і лёскат.

О, навошта!..

Нялюбы мне голас такі:

сам я маю ці мала такога...

Няма долі —

прышлеце мне песьняў ракіт

і зямлі пах у сьцены вастрогу!

Мілы сэрцу майму балацяны павеў,

шум палёў,

песьні ветру,

туманы —

ўсё,

чым цешыўся, жыў

і цяпер чым жыве

край мой родны, ў няволю забраны.

Песьняў, долі — няма.

Гора бачу, бяду,

нібы жыў у няволі і рос так.

Сьцеражэ цішыня.

І я далей вяду

тыя самыя крокі і вёрсты.

2.На парозе турмы

Ня украў, не зьнявечыў нікога,

толькі тое у думках было,

каб народу закутага скогат

уняць лекамі дум і слоў.

Ня уняў, ня суняў і ня сьцішыў...

Скогат іншага сэрца кране.

Заўтра, пэўна, вятры закалышуць

на чужыне нялюбай мяне.

3. А ратунку ня было й няма

Колер неба хмары ўслалі густа.

Цемень цісьне долу.

Цішыня.

Белы сьвет зьмярцьвеў

і стаўся пусткай

нябывалай...

Рук ня ў стане ўзьняць.

Чую плач, вар’яцкі, дзікі рогат,

а ратунку ня было й няма.

За плячмі —

этапная дарога,

прад вачмі —

ня першая турма...

І бязьлістая, сівая восень,

і пакутная, як пекла, ноч...

Мне ў часіну гэтую здалося:

пазычаюць зраду праз вакно...

Скамянела, сьцішылася сэрца.

Кроплі сьлёз...

Разгойданая муць...

Няўжо тут цярпеньня боль парвецца?

Няўжо тут я сьмерць сваю прыйму?

4. Пакуль песьня яшчэ ня сьпета

Ня пытайся, мой любы дружа,

як жывецца у краі гэтым...

Спадзяюся як-небудзь здужаць

у няволі ’шчэ гэтае лета.

Смутак кволай душы,

часіну,

што зьвязала мне крыльле-рукі,

не заломіш на пень асіны,

хоць згінайся ад болю крукам.

Цела ные маё ад болю,

і ўжо месяц яно каторы;

а штодня ўсё мацней і болей

заціскаецца вузел гора.

Па-над пусткай паўночны вецер

ня сьціхае —

шалее люта;