Сцяна расстрэлу.

Стаць пад той сцяной

I карніка ўявіць сябе насупраць,

Цябе насупраць,

Нас дваіх насупраць,

I не жахнуцца:

смерць і ты са мной!

...Той дзень лістком змакрэлым

Прыліп да аб'ектыву...

Які я быў шчаслівы

Каля сцяны расстрэлу!

З мільёнаў кропелек

Складаюцца дажджы,

Дажджынка кожная —

асобная планета,

Красуюць там нябачныя сады,

I птушкі непачутыя спяваюць;

Дажджынка кожная

Ціхутка нешта шэпча,

Калі па валасах тваіх сцякае,

Зіхоткая, у чоўнікі далоняў,

Твае далоні —

поўныя планет;

Як перакласці іх шчаслівы шэпт

На мову плачаў?

Лямантаў?

Загадаў?..

Дажджынка ўпала.

...I ляжала яна, нежывая,

Не чужая яму, не чужая.

Адышоў, да дзвярэй прываліўся.

Не чужы ёй цяпер, ці чужы?

Нешта помніў — а болей забыўся.

Азірнуўся назад: міражы.

Азірнуўся наперад: нікога.

Ыі тугі не адчуў, ні бяды.

Толькі збітая ў камень дарога,

На якой пазнікалі сляды.

Так стаяў, сам сабою замглёны,

I глядзеў за абрысы зямлі,

Па якой

I ў якую мільёны

Невядома і грозна ішлі.

Толькі ў час, як выносілі з дому,

I калі яго ўбок павяло,

Невядомае стала вядомым,

А вядомага — як не было.

Начую на палях вайны.

Неверагоднасць лёсу мрою.

Хатынь!

Мне не даюць спакою

Твае званы.

Прад пеклам не перахрысціцца.

Мне сёння сніцца,

Заўтра сніцца,

Як прагінаюцца масніцы,

Як соль бялее на паліцах

У хатах спаленых тваіх...

Палі.

Паліцы.

«Стась! Паліцыя!!!»

«Па нас?»

«Па ўсіхП!»

Па ўсіх... Па ўсіх...

Дабру, даверу — насцеж дзверы!

Давер апошні барані,

Прыцісні да грудзей аберуч

I рук

Не разамкні ў агні,

Глядзі,

як гаснуць вачаняты...

Дымы над хатамі!

Грамы над хатамі!

Лёг сейбіт

на свае барозны

Счарнелым тварам

Дагары...

Стаяць над сейбітам бярозы,

Шумяць, святлеюць тры бярозы.

Маўчыць чацвёртая...

Гарыць...

Эпоха!..

Анекдот салоненькі

Паспела з цукрам перацерці?!

Свет задыхаецца сімволікаю

Смерці!

Вайна,

Ты мяса не нажэрлася?!.

Па волі д'яблавай

Ці боскай

Растуць

сярод гарматных жэрлаў

Бярозкі?

Да іх прымераны

Сякеры,

Але ў прыродзе —

Дабру,

Даверу

насцеж дзверы,

Як на ўваходзінах!

Хатынь!..

Твае нябёсы выцвілі...

Як рэха стрэлу —

ветру пошчак.

Я не затым прыйшоў, каб выціснуць

Слязу

На вогнішча.

Я ніцма ўпаў на поле мёртвае,

На попел поля —

Пад залатую,

пад чацвёртую

Бярозу болю.

Трава ў нізінах скошана марозам.

Звініць на ўзлобках Слуцкая шаша.

Кідаў дарэмна ў неба я пагрозы,

Гайдаў зямлю,

З крывёю змешваў слёзы:

I кроў, і слёзы — як вада з каша...

Нічога не спасціг пыхлівы розум,

Апроч таго, што ведала душа,

Што помніла —

I помніць не хацела...

Такой бяды!

Вайну душы і цела

Пачаў не я —

Не я і завяршу...

Я толькі свістам губы прыкушу,

Праскочыўшы пагорак зледзянелы,

Дзе між таполяў, збегшых на шашу,

Хіснецца далеч, бы ў акне прыцэла...

Шуміць шаша!

Шыпяць шыпамі шыны...

Мы ў хуткасць урастаем пакрысе,

Мы гонім па сустрэчнай паласе,

Мы самі — хуткасць,

Самі ўжо — машыны!..

Які пастух жалезны нас пасе?..

Равуць маторы!

Не спыніцца ў гонцы,

Ні зблізку не разгледзець, ні здаля —

Хто спрынтэры і хто тут марафонцы...

Хутчэй, хутчэй! —

хоць паліва на донцы.

Сама пад колы

Коціцца Зямля.

Зямля, зямля,

дзіцячых сноў калыска...

Спакойна сплю начамі ўсё радзей.

Былое — блізка.

Будучае — блізка.

Ярчэй гараць агні ля абеліскаў.

Адна ў людзей надзея:

на людзей.

Выпадак нас цікуе на дарозе.

Націснуць на адлігу маразы,

Неспадзявана здрадзяць тармазы —

I ты

Злачынец...

Ці спачнеш у бозе

На непатрэбнай хуткай дапамозе.

Замглёны шлях злачынцаў і ахвяр...

Выпадак — і аслепне дзесь радар,

I праз выпадак —

атамнае пекла...

Ёсць блакіроўка...

Ёсць аўтаінспектар,

Але і ён выпадку не ўладар.

Вось ён спыняе.

Дастаю правы

I крочу —

хістка, як ступіў на кладку...

Я з ім ніжэй вады цішэй травы,

Плачу рубель даглядчыку парадку,

Ды не ідзе ўсё думка з галавы:

Што даць, чым адкупіцца ад выпадку?

Дзесь карабель... Ля кнопкі трое там...

А раптам звар'яцеюць тыя трое,

Націснуць кнопку...

Не ўявіць такое?..

Слабыя людзі

I сляпая зброя,

Выпадак — і...

— Правы вяртаю вам.

— Інспектар, уявіце карабель.

— Што?

— Карабель.

Там каля кнопкі трое...

— Ніхто ў вас не пытаецца пра тое!

Вазьміце лепш квіток на свой рубель —

I раю шкло прачысціць ветравое.

Найпершы знак — перасцярогі знак.

Вы зразумелі?

— Так, інспектар, так.

Аднак былі выпадкі?

— Там былі.

— Інспектар,

Скрозь

выпадак на рабоце:

Матросам ён плыве на караблі,

Пілотам ён ляціць на самалёце.

Яму і назвы ёсць:

«ФАНТОМ».

«МІРАЖ».

Не называлі зброю так спрадвеку...

Інспектар, на планеце зараз аж

Тры тоны смерці...

Тры

На

Чалавека.

У бомбах — гэта сотні Хірасім

I Нагасакі...

Што там Хірасіма! —

Тут лік ідзе

на сотні Еўрасім!

Вы чулі, што Еўропу

Еўрасімай

Назвалі сёння...

— Мог назваць вар'ят.

— Вар'яты разлічылі варыянт

Маленькай бойні... свойскай, ціхай бойні:

500 000 000 чалавечых страт!

— Уся Еўропа...

— I налічаць болей,

Ім не шкада...

Але не ў гэтым страх,

Не ў процьме процьмаў бомбаў вадародных,

А ў тым, што ў спісе страт неверагодных

Мы — толькі лічбы,

Толькі знакі страт,

Што недзе на дысплеях

На касцёр

Не людзі ахвяруюцца — працэнты...

— Хто ж там сядзіць

На вылічальных цэнтрах?

— Не ведаю...

Але былы акцёр

У фільмах жахаў — ролю прэзідэнта

Цяпер іграе... Вызначае шлях,

Якім ісці планеце,

А іначай

Пакажуць нам кіно, чарцям сабачым!..

Ды фільмы жахаў — выдуманы жах.

Сапраўдных Жахаў там ніхто не бачыў.

— Во разышоўся... Слухай, ты не лектар?

— Я ўсіх на свеце лектараў дырэктар.

Інспектар,

жах — Амерыка сама...

Няма ў іх нашай памяці, інспектар.

Усё ў іх ёсць, а памяці няма.

Такой, як памяць-гора, памяць-боль,

Што гоніць нас —

калі касцёр запаляць —

Па крупы, па запалкі і па соль...

Як спадчына, ад продкаў наша памяць

Галечы,

перажытай на вяку,

Ды попелу

жытла і жыта ў полі...

— Па што ж ты ў Слуцк?..

Няма ў сталіцы солі?

— Ды не, інспектар. Проста ў тым баку

Далей цагельні я не быў ніколі.

— Аднак пра соль і крупы ты дарма...

Калі па крамах бегаюць з мяшкамі,

Не памяць гэта — паніка...

Між намі,

I ў нас пакуль

Таго-сяго няма.

I спаганяць за гэта трэба строга.

— За што?

— За ўсё. Пара за ўсё, браток...

Трымай рубель свой — і вярні квіток.

Падкінь да Селішч, тут непадалёк...

— Сядай, інспектар...

Коціцца дарога,

Звініць на ўзлобках здрадлівы лядок.

Чым больш машын —

тым небяспечней траса,

Тым верагоднасць болыная сустрэць

Сярод шафёраў экстра-класа

Аса,

У хованкі з якім гуляе смерць.

Ён так ляціць — ажно шаша дыміцца,

Ды віск адно, ды свіст на віражах...

Хто страх не зведаў — той і не баіцца,

А той, хто зведаў — не забудзе страх.

Спалох за ім,

нібыта воўк палюе,

Грызе яго,

Нібы сабака косць...

— Скажы ты мне, інспектар, ці куплю я

У Селішчах хаціну?

— Хаты ёсць.

I ў нас, і ў Самасеях, і ў Закружжы...

Хапае скрозь пакінутых двароў.

Нашто табе?..

Рашыў займець кароў?

— Разводзіць кветкі... Ёсць такая ружа:

Яна завецца ружаю вятроў.

— Напрамак ветру?

— Так, ягоны вектар.

Не тое, каб закон, а ўсё ж закон.

I шмат залежыць ад таго, інспектар,

Скуль і куды накіраваны ён.

— Залежыць што?

— А тое... Раптам пекла...

— Дык вунь яно

куды твой страх бяжыць!

— Не пра сябе я думаю, інспектар.

Хаця каб дзеці засталіся жыць.

— Пра тое ёсць каму паклапаціцца.

Не, штосьці ты

не даспадобы мне...

— Хто страх не зведаў —

той і не баіцца.

— А дзе яго ты зведаў?

— На вайне.

На царскай — з дзедам,

На Айчыннай — з бацькам.

— Ты байкі бай, ды лапці не пляці.

— Інспектар, я вучуся не баяцца

Звычайна з дзевяці і да пяці.

Ты не хвалюйся, хутка пасмялею,

Табе яшчэ смялець дапамагу...

Ды смерці не баяцца

Я не ўмею,

Не думаць я пра гэта

Не магу,

Дарма, што ашчадзіла нас прырода,

Хоць вечныя мы ўсе, пакуль жывём...

— Пакуль жывём,

Што сеем — тое жнём:

Сабе ўжыўляюць страху электроды

Вар'яты, што размахваюць агнём.

Дык хай яны калоцяцца,

А нас

Не запалохаць — не на тых напалі:

Як нек'алі Еўропу ўратавалі —

Так і Зямлю ўратуем...

— Іншы час,

Не той расклад, інспектар...

Чалавецтва

Сябе

Баіцца — і калі яго

Мы і ўратуем — толькі для калецтва...

— А розум — што? А розум — для чаго?!

— А розум ёсць і ў прайдзісветаў розных:

Найлепшае, што маем на зямлі,

Прыдумана для бойні, для вайны...

Стварыць такое дурні не маглі,

Разумнікі зрабілі ўсё, яны...

Вось і спытайся: для чаго нам розум?..

— Ну, ты мяне не блытай...

Прайдзісвет —

Хто б ён ні быў —

наскрозь не пройдзе свет,

Яму хто-небудзь абламае рогі.

I ўрэшце існуе закон дарогі:

Ці «Жыгулі» ў цябе, ці драндулет —

Хутчэй за хуткасць трасы не паедзеш...

Да нас не звернеш?.. Можа, хату ўгледзіш?

Дапамагу купіць праз сельсавет,

Суседзьмі будзем...

— Мы і так суседзі.

Усе мы, як'ніколі, землякі.

— То ў госці да мяне давай заедзем.

— У госці можна...

Вечныя замкі

На кінутых, спусцелых хатах Селішч...

— Інспектар, як завуць цябе?

— Тарас.

Як водзіцца яно, за стоп мы селі.

— Шкада, што нельга...

— Гэта ў іншы раз.

— Заначаваць не хочаш?

— Неспадручна.

— А я сабе накапаю... Выключна

У гонар госця...

— Будзь, Тарас, здароў.

— ...Халера, пахне ружаю вятроў.

Скажы, а ты ўсур'ёз?..

— Пра што?

— Пра ружу.

— Калі запахла ёю, то ўсур'ёз.

— Павесялеў...

Надвор'е — на мароз:

Глядзі, каб ружа не замерзла, дружа.

— Жарт не без жару...

— Не гараць, дальбожа,

Адны перагарэлыя вуглі.

Вар'яты з прайдзісветамі. Нягожа

Нам іх баяцца. Быць таго не можа,

Каб мы іх, гадаў, Пе перамаглі.

— А як з выпадкам?

— Рызыка, вядома...

Ракетаносцы скрозь...

Ракетадромы...

На сушы зброя...

Зброя пад вадой...

Чорт ведае, што з неба можа ўпасці...

— I што тады ўратуе?

— Толькі шчасце..

Выпадак і ўратуе нас с табой.

— Ты дыялектык, дружа мой Тарасе.

Бывай

Па часе...

Коціцца па трасе

Жалезнаю ракой імклівы век.

Трашчыць лядок. Пазёмка нізам кружыць.

Я еду ў Слуцк. Вязу на свята ружы.

Там нарадзіўся новы чалавек.

Ён сын маіх сяброў.

Ён мой сучаснік:

Адно ў нас неба. I зямля адна,—

Сучаснік мой,

Бо ў часе нас, на шчасце,

Не раздзяліла

Ні адна вайна.

Яе віхуры

нас не раскідалі...

Ён вочы ўзняў на свет у першы раз —

Што ўбачыць ён?..

Што будзе з ім, Тарас?..

Між ім і намі — пакалення далеч.

Яму — пытацца, нам — трымаць адказ.