Увайшоўшы, Грэчка казырнуў немцу i сказаў, што прывёў нейкага Варанчука.
— Добра, вядзі сюды. Я зараз кончу з гэтай... — ён кіўнуў рукою ў бок Ніны. Перакладчык пераказаў яго словы па-руску.
Грэчка мімаволі зірнуў туды, куды паказваў ефрэйтар. У першы міг, пабачыўшы Ніну, ён разгублена заміргаў дробнымі, глыбока схаванымі вачыма. Грэчка, аднак, хутка паправіўся, перастаў міргаць, але адвёў позірк убок.
Ніна насцярожана чакала далейшага: выдасць ці не выдасць ён яе.
Можа, тое, што яна чула пра Грэчку, няпраўда, бо чуткі часта ашукваюць. Можа, ён застаўся сваім?
— А-а!.. вы знаёмыя, Хрэчка? — прамовіў раптам ефрэйтар.
Грэчка хутка зірнуў на немца і, убачыўшы яго ўважлівыя вочы, нерашуча кіўнуў галавою.
— Дзе ж вы пазнаёміліся?
Ён маўчаў.
— Ну?
—У... лесе,— неахвотна i нібы няўпэўнена прамовіў ён.
— О, у лесе! У партызанах?!
Грэчка кіўнуў.
— Даўно гэта было?..
— Нядаўна...
— Калі?
— Апошні раз мы бачыліся з ёю, калі я... перайшоў сюды, пан ефрэйтар...
— Падлюга! —толькі i знайшла што сказаць Ніна.
Яна з пагардай i нянавісцю акінула агідную постаць. Хіба знойдзеш вартыя словы, каб выказаць гэтаму нягодніку ўсё, што адчуваеш.
А ў галаве ўзнікла i апавіла холадам усю яе: «Прапала». Нібы праз туман аднекуль данёсся задаволены голас чубатага: «А-а! Папалася?»
Ефрэйтар ссунуўся са стала, падышоў паволі, перавальваючыся з боку на бок.
— Партызан?
— Так, — сказала Ніна, бачачы, што хавацца няма чаго, i смела, адкрыта паглядзела на яго.
— Адкуль ідзеш?
Яна маўчала. Ефрэйтар паўтарыў пытанне, раздзельна вымаўляючы кожнае слова. Яна i на гэты раз не адказала нічога. Ніна бачыла, як твар гітлераўца хутка наліваўся крывёю.
Ефрэйтар раптам размахнуўся.
Перад яе вачыма ўспыхнулі вогненныя вострыя іскры, што пранізалі безліччу пякучых джал. Ніна, глуха войкнуўшы, павалілася на падлогу.
Калі, ачнуўшыся, яна паднялася на дрыжачых руках i села, падлога перад вачыма хісталася, хілілася на бок, станавілася потырч, як сцяна. На падлозе было цяжка ўтрымацца. Ніна чаплялася пальцамі за шчыліны...
Яна пачула пытанне, якое потым паўтаралі гітлераўцы, што дапытвалі тысячу разоў:
— Скажаш?
Яна, як i раней, маўчала. У роце было поўна крыві.
Ефрэйтар хадзіў вакол яе.
— Хто пасылаў?
— Якое даручэнне?
— З кім сустрэлася?
2...
Ён дапытаў Грэчку, i той расказаў пра Ніну ўсё, што ведаў.
Збітую да паўсмерці, яе на калёсах павезлі ў другую камендатуру. Колы стукацелі ў цвёрдых, нібы каменных, каляінах, падскоквалі, хісталіся. Ад кожнага штуршка пякуча ныла цела, i Ніна сціскала зубы, каб не застагнаць. На драбінцы поруч горбіўся чубаты, зларадна час-ад-часу касавурыўся. Не, ён не пачуе ад яе пакутнага стогну, не парадуецца слязам. Ён будзе бачыць, як i раней, заўсёды ў вачах яе толькі пагарду i нянавісць.
«Нічога. Гэта без прывычкі, — супакойвала яна сябе, намагаючыся прыглушыць пякучы боль, што тузаў, ірваў усё цела.— Хутка сцішыцца». Ёй успомнілася, што нехта з партызан гаварыў, нібы чалавек больш за ўсё пакутуе спачатку, а пасля цела прывыкае да болю, бо нервы тупеюць. I яна, напэўна, таксама прывыкне.
Але чаму так гарыць усё цела? Як падумала, што баліць, дык боль адразу нібы ажыў. Не трэба думаць пра гэта. Лепш пастарацца думаць аб чым-небудзь іншым, тады лягчэй будзе трываць.
Успомніўся чамусьці адзін ясны, сонечны дзень маленства. Яна з маці тады гасцявала ў вёсцы ў цёткі. Гэта было даўно... Калі ж гэта было? Яна, здаецца, яшчэ не хадзіла ў школу.
Неяк, бегаючы з дзецьмі па вуліцы, Ніна басанож ступіла на абрывак калючага дроту. Калючкі на ўсю даўжыню ўпіліся ў нагу. Яна закрычала ад болю i, падагнуўшы параненую нагу, стала скакаць на адной. Паспрабавала адарваць калючкі, але не магла. Нібы хто прыбіў ix да пяткі.
На крык прыбегла ўстрывожаная маці. Ніна ўжо сядзела на зямлі i плакала, спалохана пазіраючы, як па назе цурчыць i цурчыць кроў. Маці адразу выцягнула калючкі i адкінула прэч. Хутка перавязала нагу хусцінкай, узяла Ніну на рукі і, пяшчотна абняўшы рукою, панесла ў хату. О, той лагодны мамін абдымак! Ад яго адразу сцішыўся боль i высахлі, суняліся слёзы.
Мама, мама! Калі б ты ведала, як мне балюча сягоння... Але я не плачу i не буду плакаць, ні адной слязінкі не ўбачаць яны ў мяне. Я б сябе перастала паважаць, калі б паддалася ім... Самае горшае, што не ведаю, як будзе далей, ці ўдасца выратавацца. Што мяне чакае там, куды вязуць? Зноў, не інакш, будуць біць i зноў пытацца пра адно i тое ж...
Яна адчула на сабе лагодны дотык вадзяных кропель. Пайшоў няспорны дождж. Закрыўшы вочы, Ніна слухала, як частыя, халаднаватыя дажджынкі падаюць на твар. Ад ix агонь у целе прыціхаў. Дождж ішоў доўга, то слабеючы, то спарнеючы.
Калі дождж перастаў, Ніна ўбачыла сонца — яно цьмяна жаўцела праз хмары — i здзівілася, што яшчэ так рана. Няўжо толькі якіх чатыры гадзіны мінулася, як яе схапілі? А ёй здавалася немаведама колькі.
Гэтаму дню, напэўна, не будзе канца.
У камендатуры, невядома чаму, дапытвалі нядоўга. Яна, як i раней, маўчала. Быстры, неспакойны нейкі фюрэр ашалела накінуўся на Ніну з пагрозамі, тыцкаючы ў твар пісталет. Ён гразіўся, калі яна толькі будзе далей упірацца, тут жа, адразу, не размаўляючы, застрэліць.
Нарэшце фюрэр, пазелянелы ад злосці, крыкнуў, каб ёй звязалі рукі i вывелі на двор.
На двары Ніну ўштурхнулі ў нізкую, нібы сплюшчаную, легкавую машыну. Побач сеў эсэсавец з аўтаматам, вялізны, даўганогі — каля шафёра быў яшчэ адзін, — i яна падумала, што гэта, мусіць, канец, што яе, напэўна, вывезуць за сяло i расстраляюць. Ніна ведала, што гітлераўцы ў такіх выпадках распраўляліся хутка.
Яна цяпер забыла боль. Усё адышло некуды далёка перад тым вялікім i халодным, што адразу наблізілася, пеадхільна паўстала перад ёю.
Час раптам паскорыў хаду. Калі раней ён цягнуўся вельмі марудна, то цяпер пабег праз меру шпарка. Хутка шафёр завёў машыну, хутка паляцелі абапал хацінкі, закруцілася, пабегла назад поле, выскачыў насустрач, нібы з-пад зямлі, густы сасновы барок.
Потым мінулася яшчэ адно сяло, i машына вышла на гладкую асфальтаваную істужку. Гэта было, напэўна, Магілёўскае шасэ. У шкло пачаў секчы дождж. Кроплі вады цяклі па ім крывавымі ручайкамі. Навокал усё зацягнула мутнай павалокай, толькі віднелася поблізу мокрае, бліскучае шасэ з безліччу малых кружкоў-кропель i бурбалак. Эсэсавец падняў шкло, стала цяжка дыхаць, нібы не хапала паветра. Машына яшчэ набавіла хуткасці, аж засычэлі па-вужачаму шыны.
«Няўжо ў Мінск вязуць?» — падумала Ніна. Яна на хвіліну адчула палёгку — значыць, яшчэ буду жыць.
Але затым сэрца сціснулася ад думкі аб невядомасці, што чакае ў Мінску. Зноў будуць біць, пытацца, зноў будзе заплываць крывёю рот. Толькі б не даведаліся, што тут жыве маці. Гэтыя нелюдзі пачнуць яшчэ мучыць i яе.
Усё-ткі недзе ў глыбіні сэрца стала лягчэй. Не цяпер, не цяпер... А разам з тым жыла, упарта не адступалася надзея: можа, удасца вырвацца.
3...
Яна не памылілася. Яе са-праўды прывезлі ў Мінск. Машына спынілася каля турмы, немцы з камендатуры перадалі яе турэмшчыкам. Тыя абыякава паглядзелі на паперку з камендатуры, звыкла абшукалі, i Ніна апынулася ў камеры. Яна агледзелася. Людзей у камеры было столькі, што сядзелі яны i на нарах з грубых няструганых дошчак, i на бруднай падлозе. Многія проста на падлозе драмалі.
На яе прыход мала хто звярнуў увагу. Відаць, прыводзілі сюды часта.
У першы дзень у турме час для Ніны цягнуўся марудна. Яна чакала, што выклікаюць зараз на допыт у гестапа, імкнулася ўявіць, што там будзе, i ў думках рыхтавалася да ўсяго. Увесь час з віскам адчыняліся важкія, чатырохвяршковай таўшчыні дзверы, i турэмшчык выклікаў то адну, то другую жанчыну, пасля чаго ix некуды адводзілі.
