Над адным агеньчыкам імпэтна кінулася белае зыркае полымя, здрыганулася зямля, i адразу рэзка, з металічным скрыгатам, ноч ірвануў моцны выбух.
Яшчэ не сціх пошчак, які пайшоў па наваколлі, як на насыпе грымнула ў другі раз, асвятліўшы на міг дарогу i высеку зыркім прагным полымем.
Выбухі ўскідваліся адзін за адным, бегучы ўправа i ўлева.
У Тураўца ў сэрцы ўсё заспявала, яму таксама хацелася кінуцца падкладваць шашкі. Ён успомніў, як у мінулы год з сялянамі выварочваў рэйкі ломам. Вось i цяпер у яго было сілы якраз для такой працы!
Туравец не перакінуўся ні з кім i словам, бо грукат глушыў усё. Ды i не да гаворкі было!
Раптам ззаду, у лесе, сталі ірвацца снарады. Білі, відаць, гітлераўцы з далёкай вёскі. Стралялі яны наўздагад, i снарады звычайна рабілі пералёт, але некалькі са скрыгатам лягло непадалёк на высеку.
Хлопцы не зважалі на гэта i хутка, дзелавіта рабілі сваё.
...Нарэшце, па адным, па два, групкамі сталі адыходзіцца ад насыпу. Скончылі.
На хвіліну ўстанавілася цішыня.
Цяпер усе гаварылі голасна, уразнабой. Нехта зарагатаў.
— Ну, як, каліна-маліна, музыка? — крыкнуў Шашура, які з'явіўся знянацку, як з-пад зямлі.
Дрозд стрымана адказаў:
— Канцэрт што трэба.
— Сімфонія!
— Праўда, таварыш камісар! Сімфонія! Тут i другога слова не падбярэш. Такое каб моцнае, як «дамкрат», скажам, i... каб незразумелае. Ірванулі!.. А помніце, як летась мы «канцэрт» давалі пад Пагарэлым? Я тады пад мост падлажыў бомбу-двухсотку. Эх, каліна-маліна, як фуганула, дык бэлькі ляцелі, як трэскі. Я ляжаў у ямцы наводдаль, дык мяне ад выбуховай хвалі спачатку як падыме, а пасля як бразне аб зямлю! Ледзь дух не выпусціў... Тады таксама «канцэрт» важны быу — на ўсіх дарогах ігралі.
— Хадзем, маліна-хлапчына, паглядзім, як ты цяпер паіграў,— перапыніў яго Туравец.
— Чыста, таварыш камісар, зрабіў.
Калі яны падняліся па невысокаму, але крутому затравеламу адхону на насып, у баку паўстанка ўскінулася барвовае клубістае полымя, i крыху пазней разлёгся выбух.
— Мусіць, нашы фрыцаўскае кубло ўзарвалі.
Туравец з Шашурам пайшлі па насыпу. Шпалы былі пашчапаны, жалезныя рэйкі парваны, пасечаны.
— Эх, пабіла рэйкі! — не ўтрываў падрыўнік.
— Пабіла... Можна сказаць, — загаварыў камісар, — «заваёўнікі» тут не разгоняцца. Зрабілі чыста. Hi дарогі, ні пуці...
— Цяпер ім тут праехаць не хутка ўдасца...— адгукнуўся Шашура.
Туравец павярнуўся быў ужо назад да лесу, як яго ўвагу прыкаваў глухаваты, прыцішаны далечынёю выбух. За ім хутка прагучаў другі, трэці.
Потым загрымела ў іншым баку, бліжэй. Нібы рэха перакатамі пакацілася па палях, па лясах, па далінах ва ўсе бакі.
Блізка i далёка, то гучна, разложыста, то ціха, ледзь-ледзь чутна, грукаталі, перагукаліея выбухі.
— Хто гэта? — запытаўся зачаравана Шашура.
Туравец стаяў, аветлены полымем недалёкага пажару, ад чаго на твары трапяталі чырвоныя водбліскі, i задумліва слухаў.
— Хто, кажаш? Хто ж — нашы знаёмыя ўсё... Тут i вось тут калінінцы i «Савецкая Беларусь». Далей, справа, напэўна, Першая Мінская. Вунь там, не інакш, Гаркуша... Каля яго гастэлаўцы... А хто за імі — i сам не ведаю...
«Канцэрт» Ермакоўскай брыгады, магчыма, было ледзь чуваць у агульным магутным «канцэрце». На ўсіх дарогах, па ўсёй Беларусі грымелі ў гэтую ноч выбухі.
Партызаны ірвалі дарогі над Бабром i пад Пухавічамі, пад Лунінцам i пад Лідай, пад Старушкамі i каля самага Мінска. Тол разбураў масты, рассякаючы, карэжачы важкія жалезныя бэлькі, раскідваючы бярвенне. Над сотнямі чыгуначных складаў палала трапяткое, грознае полымя. Эшалоны, якія ў гэтую ноч спрабавалі дабрацца да фронта, або гарэлі таксама, або валяліся пад адхонам.
У адну ноч мнагатысячная партызанская армія вывела са строю ўсе чыгункі, па якіх гітлераўцы жывілі свой фронт, адрэзала часці, што стаялі на «балконе», ад тылу, ад ix глыбокіх баз.
«Канцэрт» быў часткай агульнай падрыхтоўкі нашай арміі да наступлення. Ен быў першым громам, які абвяшчаў аб пачатку бітвы за Беларусь.
Пра гэта ўсе даведаліся праз тры дні.
Раздзел VII
1...
Пасля таго, як Ніна вярнулася з Мінска, яе паслалі да сувязных у мястэчка.
Зрабіць гэта было значна лягчэй, чым прабрацца ў Мінск. Яна ўжо неаднойчы хадзіла ў гэтае мястэчка, i кожны раз усё канчалася добра.
Але цяпер яе падсцерагала трагічная нечаканасць, тая нечаканасць, якая вельмі часта ідзе поруч з разведчыкамі.
Па дарозе назад, пераходзячы мяжу партызанскай зоны, Ніна траіпіла на нямецкую засаду.
З хмызняку насустрач выскачыў немец, які наставіў на яе аўтамат.
Першую хвіліну, калі Ніна пабачыла перад сабою гітлераўца i аўтамат, нацэлены ў яе твар, яна вельмі ўстрывожылася, але яшчэ не адчула ўсёй трагічнасці гэтай падзеі, відаць, таму, што яна не ўпершыню бачыла перад сабой аўтамат i гітлераўцаў. Тыя разы ўсё сыходзіла добра. Ёй удавалася выйсці з безвыходнага, здавалася, становішча, адхіліць небяспеку.
I цяпер у яе, недзе глыбока, у тумане трывогі, тлела надзея, што ўсё сыдзе неяк. Але гэта было далёка, прыцішана. Блізка ж, заглушыўшы іншыя адчуванні, адразу ліхаманкава завіхурыліся тысячы думак, быстрых, імклівых: што рабіць, што адказваць?
— Партызан? — запытаўся немец.
— Не...
«Трэба быць спакайней i смялей», — падказвала ёй нешта знутры, што сачыла цяпер за ёю.
Поруч з першым вырасла яшчэ некалькі салдат. Бязбровы, з маленькім падбародкам немец крыкнуў:
— Абшукаць!
Гітлераўцы адразу кінуліся да яе, сціснулі рукі, балюча ix заламалі. Адчуўшы прыкры дотык чужых рук, Ніна мімаволі ірванулася, але ледзь не застагнала ад болю.
Адзін з паліцаяў, з густым чорным чубам, начэсаным на вока, перахапіўшы гэты рух, сказаў зларадна:
— Не так, як у партызанах? Прывыкай!
Ён, відаць, быў старшым над паліцэйскімі, бо трымаўся вальней за іншых.
У яе не знайшлі нічога падазронага.
Бязбровы, уважліва разглядаючы, пакруціў яе пашпарт i пропуск, паклаў у кішэню.
Яе павялі ў камендатуру. Ідучы між двух немцаў, чуючы ззаду важкія крокі чубатага, Ніна стала абдумваць сваё становішча, i ёй здалося, што свет сціснуўся навокал. Яна адчула сябе раптам вельмі адзінокай.
Ніна, аднак, не гублялася. Думкі былі хуткія, чоткія i ясныя. Усе яны былі скіраваны на адно: што трэба зрабіць, каб выратавацца.
Перш за ўсё трэба быць спакойнай, каб ашукаць ix пільнасць. Яна будзе крыўдзіцца i нават пагражаць ад свайго знаёмага афіцэра... Хто ён, гэты ўяўны знаёмы?.. Яна ліхаманкава рыхтавалася ў думках да блізкай размовы.
У памяшканні паліцыі акурат некага дапытвалі. На стале разваліста паўляжаў нямецкі ефрэйтар. На падлозе, падгарнуўшы пад галаву голыя рукі, стагнаў збіты, акрываўлены чалавек. Ефрэйтар махнуў, каб вынеслі чалавека, абыякава выслухаў паведамленне бязбровага.
— Куды ішла?— запытаўся ён у перакладчыка, чытаючы між тым пропуск.
Ніна сама па-нямецку адказала, што ішла ў сяло, каб выменяць харчоў на свае рэчы. Ефрэйтар, пачуўшы адказ на нямецкай мове, уважліва паглядзеў на яе.
— Там партызанскі раён.
— Партызаны?! — сумелася яна. — Я не ведала...
Ніна падзякавала ефрэйтара, што яе ў час спынілі, бо яна б магла, не дай божа, папасці ў «партызанскія кіпцюры».
— Дзе вы навучыліся гаварыць па-нямецку?
— У мяне быў добры настаўнік! — Ніна пакрыўджана сказала, што з ёй гаварылі, як з партызанкай, што яна паскардзіцца свайму Карлу, штурмфюрэру. Яна выдумляла вельмі легка i ўдала, так што гітлеравец, напэўна, паверыў, бо стаў гаварыць з ёй мякчэй.
Ён не зусім упэўнена загадаў абшукаць яе.
У Ніны не знайшлі нічога.
Непакой яшчэ не праходзіў, але цяпер святлей заяснела надзея. Можа, — о, каб гэта сталася! — удасца вырвацца.
Неспадзеўкі здарылася тое, чаго яна ніяк не чакала i што прымусіла яе адразу затрывожыцца. У пакой увайшоў Грэчка. Ён быў у паліцэйскай форме, са знакам на рукаве.
