— Змыць дарожны пыл!.. — стомлена, але тонам адабрэння адгукнуўся Емяльянаў. Ён падаў руку генерал-палкоўніку: — Ну, наездзіліся мы за гэтыя двое сутак, Іван Данілавіч!..

Чарняхоўскі накіраваўся ў свой дом, сцены якога, пафарбаваныя ў зялёны колер, з рудымі палосамі, выглядалі між сосен. Камуфліраваны, старанна замаскіраваны, драўляны дах быў амаль цалкам накрыты густымі галінамі-лапамі.

Ён раптам пачуў угары над сабою знаёмы металічны трэск i спыніўся, агледзеўся — на сасне, на медзяным ствале з тонкімі, падобнымі на слюду лісткамі кары, вісела невысока галавой уніз вогненна-рудая вавёрка. Пушысты хвост яе падняўся; на сухіх баках хадзілі рэбры. Яна, напружана прыгнуўшыся, глядзела ўважлівымі вачыма на Чарняхоўскага.

Шчоўкнуўшы, ступіла некалькі крокаў па ствале i спынілася зноў, потым пачала хутка спускацца. На зямлі яна стала на заднія лапкі, азірнулася вакол i паскакала заклапочана да суседняга дрэва. Там нешта шукала — Чарняхоўскі крануўся, — i яна, спалоханая, адразу сіганула на дрэва, як маланка, паляцела па ствале, так што пасыпалася ўніз кара.

Камандуючы зачараваўся яе жвавасцю i спрытам. Узляцеўшы на крывы сук, вавёрка скокнула ў паветра i на нейкі міг распласталася, выцягнулася ў блакітнай вышыні, як птушка, а потым мільганула ўжо на зялёнай галінцы, якая адразу загайдалася.

«Бач ты, скакуха!» — мімаволі вырвалася ў Чарняхоўскага.

Ён стомлена падняўся на прыступках, над якімі ўгары выступаў невялікі прыдашак.

У прыёмнай дзяжурыў юны, русявы, кірпаносы лейтэнант, каторы, убачыўшы генерала, паспешліва ўстаў i прывітаўся.

Чарняхоўскі, амаль не прыпыняючыся, папрасіў, каб падалі матэрыялы, што прышлі на яго імя.

Ён прайшоў у кабінет. Кабінет быў самым вялікім пакоем у доме. Тут стаяў у кутку рабочы стол, да якога прымыкаў другі, даўжэйшы, ля сцен былі канапа, некалькі стулаў. Недалёка ад рабочага стала вісела вялікая карта фронта, зацягненая сіняй шторкаю.

Лейтэнант прынёс радыёграмы, данясенні, дакладныя, i Чарняхоўскі, не распранаючыся з дарогі, стаў хутка i моўчкі праглядаць ix.

— Ёсць яшчэ ліст, таварыш генерал. — Ад'ютант падаў маленькі самадзельны канверт. Чарняхоўскі мелькай зірнуў на адрас: «У дзеючую армію, на Заходні фронт, камандуючаму фронтам генералу тав. С». «С», відаць, значыла,— Сакалоўскаму, які камандавау былым Заходнім фронтам.

Чарняхоўскі паглядзеў на танкі i самалёты з чырвонымі зоркамі, намаляваныя ў гары ліста, i стаў чытаць.

Прачытаўшы, ён нахмурыўся, паклаў ліст у кішэню. «Ад сястры, можа... Ці ад Аліка», — падумаў паручэнец, які не бачыў адраса на лісце.

Чарняхоўскі адным рухам расшмаргнуў плашч-накідку, аддаў яе падбегшаму ардынарцу, адрывіста кінуў паручэнцу:

— Камароў, выклічце на восем трыццаць начальніка тылу... На дзевяць — камандуючага паветранай арміяй. Пераключыце тэлефоны!.. Усё?— зірнуўён на ад'ютанта.

— Быў ваш брат, падпалкоўнік Чарняхоўскі, Аляксандр Данілавіч, таварыш камандуючы.

— Даўно?

— Ад шаснаццаці трыццаці да семнаццаці.

— Паехаў?

— Так точна. Ен быў праездам.

Брат камандуючага служыў на гэтым жа фронце ў адной танкавай брыгадзе, намеснікам камандзіра. Бачыцца ім у гэтыя дні даводзілася вельмі мала, i Чарняхоўскі пашкадаваў, што не спаткаліся.

У пакоі для адпачынку, маленькім i вузкім, у які вялі дзверы з кабінета, здалося яму, было душна, i ён адчыніў акно. Зняўшы кіцель i боты, ён на хвіліну прылёг на салдацкі ложак, накрыты простай байкавай коўдрай, i адчуў, як прыемна, лёгка стала целу. Пазяхнуў i — адразу схамянуўся:

«Так, чаго добрага, засну».

Ён з намаганнем устаў i, памыўшыся на двары, пад умывальнікам, прыбітым да сасны, паружавелы, больш бадзёры вярнуўся ў пакой, пачаў апранаць чысты кіцель. Кіцель станавіўся, заўважаў ён, цеснаватым, — у Чарняхоўскага варухнулася думка: «Пачынаю паўнець. I хаджу многа, a ўсё чамусьці паўнею...» Ён прычасаў густыя непаслухмяныя валасы, акінуў сябе позіркам: камандуючы любіў акуратнасць у адзенні, — i вышаў у кабінет.

Узяўшы з краю стала, дзе ляжалі свежыя газеты, апошні нумар «Правды», Чарняхоўскі прылёг на канапу, палажыўшы галаву на рубчастую мулкую бакавінку. Гэта цвёрдая сялянская канапа, на якой звычайна ляжаў генерал у рэдкія хвіліны адпачынку, трапіла ў яго кабінет «часова», але калі потым замянілі яе мяккай, плюшавай, Чарняхоўскі на дзіва для многіх загадаў вярнуць ранейшую.

— Вы што, другую спальню ў кабінеце думаеце зрабіць? — сказаў ён ад'ютанту.

Што праўда, то праўда, спаць на гэтай канапе было не соладка. Чытаючы газету, Чарняхоўскі ўвесь час мяняў паставу галавы: муляў пракляты рубец. Але калі Камароў праз некалькі хвілін зазірнуў у кабінет, то убачыў, што камандуючы, прыгнуўшы няёмка галаву, спіць, трымаючы разгорнутую газету на грудзях.

Паручэнец ціха прычыніў дэверы i пераключыў тэлефоны на прыёмную.

Хвілін праз дваццаць прыбыў начальнік тылу, i Камароў ca строгім дзелавым выглядам зноў увайшоў у пакой.

— Таварыш камандуючы!

Чарняхоўскі паварушыў брывом, нібы адганяў муху, i прачнуўся.

— Што такое?

— Прыбыў начальнік тылу.

— Прыбыў?.. Добра.

Ён устаў, прывычна абцягнуў кіцель i, правёўшы рукою па твары, як бы сціраючы рэшткі сну, сказаў:

— Прасі.

Чарняхоўскі ступіў насустрач таму, хто ўвайшоў, i прывітаўся.

— Далажыце, таварыш генерал, — прамовіў ён далікатна, мякка, заходзячы за рабочы стол, — якія ў вас змены адбыліся за апошнія двое сутак?

— Ёсць... — начальнік тылу разгарнуў папку, якую трымаў у руках.— За гэты перыяд намі атрымана... Першае — зброя i боепрыпасы...

Ён, заглядваючы ў папку i час-ад-часу ўздымаючы чакальны позірк на камандуючага, стаў павольна, сіплаватым голасам называць лічбы эшалонаў ca зброяй, наменклатуру боепрыпасаў — род, калібр, маркі. Пасля кожнага пункта ён рабіў паузу, як бы чакаючы заўвагі ці пытання Чарняхоўскага, але той маўчаў.

Камандуючы ўважліва слухаў, але амаль нічога не запісваў. Толькі раз ці два ён зрабіў нейкія адзнакі ў запісной ледэрынавай кніжачцы, якую выняў з кішэні. Начальніка тылу гэта не бянтэжыла: ён, як i іншыя блізкія да камандуючага людзі, ведаў, што ў таго, хто слухае, на дзіва моцная памяць, якая трымае самыя разнастайныя весткі пра ўвесь фронт, пра дывізіі i нават палкі...

I генерал чытаў, час-ад-часу паглядаючы на Чарняхоўскага.

— Добра. Далажыце, колькі цяпер боекамплектаў гранат ў часцях, на ДОП'ах[⁵], у арміях, на складах фронта?

I зноў генерал чытаў, стараючыся стаяць прама, a Чарняхоўскі слухаў, таксама стоячы, машынальна круцячы ў руках востразаточаны сіні аловак.

— Гаруча-змазачныя матэрыялы...

— Пачакайце... — Тарэц алоўка легка стукнуў па сталу. — Бранябойных патронаў у нас па графіку павінна быць тры боекамплекты? Чаму пакуль толькі два з паловай?

— Два эшалоны з патронамі затрымаліся ў Маскве — на акружной... Адзін — з бранябойнымі патронамі.

— А як справы з аўтамабільным маслам спецыяльным? — запытаўся Чарняхоўскі, успомніўшы нейкі мінулы даклад.

— Яшчэ не ўлажыліся ў графік, таварыш камандуючы.

— A колькі ж вы будзеце ўкладвацца?

— Чыгунка, таварыш камандуючы, падводзіць.

— А вы гаварылі з чыгуначнікамі?

— Гаварыў...

— Ну, i што?

— Абяцаюць выручыць...

— Абяцаюць. A між тым, не ў першы раз не спраўляюцца з графікам.

— Я гаварыў з імі пра гэта.

— Відаць, недастаткова добра гаварылі, калі ўсё па-ранейшаму.

Ён прайшоўся па пакоі, засунуўшы рукі ў кішэні. Генерал моўчкі сачыў за ім, апусціўшы папку i трымаючы між лісткамі палец, замест закладкі.

— Што ж, я з імі пагавару!.. Дзе эшалоны з аўтамабільным маслам?

— На падыходзе, таварыш камандуючы.

Чарняхоўскі зноў вярнуўся за стол.

— Далажыце, колькі ўсяго эшалонаў на станцыях разгрузкі, на падыходзе, якія?

Выслухаўшы адказ, камандуючы хвіліну памаўчаў, пакручваючы аловак.

— Я загадаў пры перавозцы войск i ўзбраення захоўваць строгую маскіроўку. A ўсё-такі да апошняга часу ёсць выпадкі, калі шафёры едуць ноччу з поўнымі фарамі...