Каля яблыні стаяў кірпаносы хлопчык, пазіраючы на незнаёмага чалавека. Хлопчык, напэўна, глядзеў дзіця.

Перачакаўшы, пакуль маці сцішыць дзіця, Шашура папрасіў:

— Пакажы, Аксіння, куды ехаць. Каб час не марнаваць.

Аксіння, пакінуўшы дзіця з хлопчыкам, правяла падрыўніка на загон, што быў непадалёк за сялом.

Асобныя загоны былі ўжо ўзараны i вылучаліся сярод іншых цёмным колерам. На некаторых з мінулага года валяўся непрыбраны ператлелы бульбоўнік.

Шашура перапрог каня, разуўся, зняў пінжак, паклаў на яго аўтамат, пакінуўшы, аднак, пры сабе «парабелум». Паставіўшы плуг, ён тузануў лейцы. Конь нацягнуў пастронкі, нарог лёгка ўехаў у зямлю, i вільготная, з цьмяным тлустым адценнем шэрая скіба стала валіцца набок. Босыя ногі Шашуры ступілі ў мяккую халаднаватую баразну, па грудзях пацёк казытлівы лёгкі майскі ветрык.

Прайшоўшы ў канец палоскі, Шашура налёг на ручкі, перавёў плуг на другі край загону i пакіраваў назад. У канцы загону яго чакала Аксіння.

— Ідзі. Глядзі дзіця,—сказаў ён па-гаспадарску.— Ды загадай, каб насенне падрыхтавалі...

Яна ніколькі не здзівілася таму, што ён распараджаецца, i паслухмяна пайшла дахаты. А ён адразу забыўся пра ўсё. Да чаго ж прыемна ісці босымі нагамі ў мяккай баразне, трымаючыся за плуг! Колькі часу ён не браўся за плуг!

Сонца падымалася ўсё вышэй на ясна-блакітным, з рэдкімі высокімі воблакамі небе. Станавілася горача. Сарочка памакрэла, асабліва пад пахамі ды на спіне, i ліпла да цела. Калі-ні-калі яго халадзіў лагодны, ціхі ветрык, што варушыўся няроўнымі слабымі павевамі.

Там i тут у полі былі відаць людзі, якія спакойна i мірна працавалі. Спакой апаноўваў i душу Шашуры. Ён вёў i вёў разору за разорай.

Зрабіўшы некалькі кругоў, ён з прыкрасцю заўважыў, што пачала дзервянець сагнутая спіна. «Вось што значыць адвыкнуць ад працы!» — здзівіўся ён.

Пад поўдзень «гаспадар» убачыў невысокую, з шырокімі бёдрамі постаць Аксінні i незнаемую дзяўчыну, якія нешта неслі ў клунку. Яны неўзаб'аве разышліся, дзяўчына падалася да таварыша, a Аксіння хутка была каля загону Шашуры.

Неспадзявана з-за блізкага лесу вынырнулі два самалёты. Араты адразу кінуў плуг i схапіўся за каня. Згары пачулася, імкліва набліжаючыся, траскучая злая кулямётная чарга. Няспынна страляючы, самалёты прайшлі нізка над полем; услед за імі прабег па палосках чорны цень. Конь хроп, ірваўся з рук, як ашалелы, але Шашура не выпускаў яго, бо ён мог бы ўцячы далека ці параніць аб плуг ногі.

Самалёты праз хвіліну зніклі ўдалечы, аднак неўзабаве сталі вяртацца назад. Поле заціхла, як перад навальніцаю, i ў насцярожанай цішыні татаканне кулямётаў здалося асабліва рэзкім і пагрозным. У адказ ім на полі захлопалі адрывістыя стрэлы з вінтовак. «Эх, каліна, конь гэты стрыножыў мяне!» — Шашура мімаволі ўцягнуў у плечы галаву, прысеў, не выпускаючы вуздзечкі. Самалёты прайшлі, здавалася, над самай галавою, аглушыўшы ровам матораў i стралянінаю.

Ён пастаяў крыху, прыслухоўваючыся, пакуль не ўпэўніўся, што яны не вяртаюцца. Ціха тузануўшы лейцамі каня, ногі ў якога ад нервовага напружання дробна дрыжалі, Шашура давёў плуг да канца i спыніўся. Перапалоханая, збялелая Аксіння сказала:

— Божа! I рабіць спакойна не даюць!

— Я, нібы знарок, аўтамат на пінжаку пакінуў!..— Шашура ледзь не вылаяўся, але ў час схамянуўся.— Нічога, цётка Аксіння, бывае i горш. I — нярэдка!..

Ён распрог каня, пусціў пасвіцца. Пакуль ён вярнуўся, Аксіння, як магла, адолела хваляванне, развязала клунак. Паслаўшы замест абруса хустку, яна паставіла гладышку з малаком, міску з наздраватымі аладкамі.

— Папалуднуй, чым багаты!..

Шашура сеў на ўдзірванелым узмежку каля «абруса», задаволена пацёр рукі, паказваючы, што занятак, які яму трэба пачаць, ён вельмі любіць.

— Абед, можна сказаць, генеральскі! Дранікаў напякла! Як ты адгадала — я ix страх люблю!.. Ну што ж, пачнем без усякіх урачыстых слоў.

Ён ужо намерыўся «пачаць», але раптам перадумаў:

— Ведаеш што! Давай разам удваіх! Каб весялей ішло i ахвотней! Дамовіліся?

Шашура, весела пазіраючы, працягнуў ёй кубак з малаком.

— Я абедала ўжо.

Аксіння, аднак, не стала адмаўляцца.

Ён піў проста з гладыша, вялікімі глыткамі i закусваў складзенымі ў дзве столкі дранікамі. Еў неспакойны падрыўнік так, як i працаваў, — хутка, нібы спяшаўся i баяўся не ўправіцца.

Полудзень здаўся яму вельмі смачным.

— Як жыццё маладое, Аксіння? Пахваліся, — прамовіў ён, выцершы рукавом губы.

— Чым тут хваліцца? Ведаеш, як нам жывецца. Яно, можа, яшчэ б нішто, каб не дзеці, А то ж кожнага даглядзі, накармі кожната. Асабліва клопату з малым, што на руках... Зноў жа гаспадарку трэба глядзець. Гарод рыдлёўкай паўмесяца мо' капала. Рукі ўсе ў мазалях...

Яна паказала шырокія мазольныя далоні.

— Ну, а на што спадзяешся? Каго чакаеш — не дачакаешся?

— На што спадзяюся? Вось вайна, можа, хутка скончыцца, дзеці падрастуць. Большыя стануць — лягчэй павінна быць. Усё мае спадзяванне.

— Так ужо i ўсё? — не паверыў Шашура.

— Усё.

— Ці праўда? Кагосьці ж, мусіць, чакаеш?

— Няма мне каго чакаць! — адказала сумна яна.— З таго свету ўсё роўна не вяртаюцца. Чалавека майго забілі яшчэ пазалетась. У партызанах быў. Плакала, плакала, ды i перастала...

— А чаго ж, не ўсё жыццё ўбівацца! — адказаў Шашура.— Ад гэтага яму лягчэй не будзе, а сябе можна ўвагнаць у зямлю. Ты ж яшчэ маладая!

— Ну, сказаў! Маладая...— сціпла запярэчыла яна i нібы засаромелася.

— Ведаем мы такіх бабулек!

Яны яшчэ нямала гаварылі, пакуль араты не схамянуўся, што трэба працаваць. Аксіння паглядзела ўслед яму на ладную, моцную постаць i неахвотна ўзнялася.

3...

Пад вечар ён ужо канчаў загон. Сыходзячы на лес, нізкае сонца лажыла ад каня на поле даўгі цень, на якім конь быў падобны да жырафа. Усё навокал ружавела. Шашура ступаў зморана i часам выбіваўся з разоры, збочваў то ўправа, то ўлева.

У гэты перадвячэрні час ён убачыў блізка Тураўца, які ішоў да яго шырокімі хуткімі крокамі наўпрасткі цераз поле. Шашура адразу прыпыніў каня, стаў чакаць. Туравец яшчэ зводдалек прывітаўся.

— Наараў на працадзень?— запытаўся ён, калі падышоў, усмешліва пазіраючы цыганскімі вачыма.

— Думаю, што хопіць. Хоць i позна пачаў.

— Хопіць? Глядзі, каб хапіла! Што ж выходзіць, i хлеб зарабляеш? Ніхто не скажа: дармаед?.. Прытаміўся?

— Крыху...

Перадаўшы Шашуры аўтамат, Туравец узяў з яго рук плуг. Туравец ішоў за плугам спакойна i ўпэўнена, сваім звычайным крокам. Было відаць, што араць яму не ўпершыню.

Ён прайшоў адзін круг, другі, потым, параўняўшыся з Шашурам, прыпыніўся, аддаў лейцы.

— А вы — аказваецца, каліна-маліна, з плугам, як з дружком...

— З другам?— нібы здзівіўся Туравец.— Не, брат, адвык. Не хлусі!

Ён зірнуў весела i так, быццам гаварыў: «Навошта хлусіш? Каму ты гаворыш гэта»...

Туравец заспяшаўся:

— Трэба ісці ў сяло. Увечары будзе сход.

Камісар пакіраваў наўпрасткі да вёскі.

Скончыўшы загон, рушыў паволі «дахаты» i Шашура. Па полі ўжо слаўся густы змрок. Шашура ішоў шчаслівы i задаволены пражытым днём, нават зморанасць, якая абцяжарыла ногі i рукі, была прыемнай.

Яму ўспаміналася размова з Тураўцом, i Шашура думаў, як было б добра заўсёды вось так да вечара працаваць на полі, вяртацца змораным дахаты.

На двары ярка гарэў агеньчык, на якім Аксіння ў чыгунку варыла вячэру. Яна, пачуўшы крокі, падняла твар на Шатуру:

— Намарыўся, напэўна?

— Трошкі ёсць такога.

— Пастаў каня ды прыходзь сюды, будзем вячэраць.

Распрагаючы каня, ён падумаў, што трэба як-небудзь пастарацца дапамагчы Аксінні ўладаваць гаспадарку; хоць бы залатаць страху на хляве, што свеціцца, як рэшата, у дождж цячэ. Каля яго круціўся хлопчык, сочачы за ўсім, што робіць незнаемы дзядзька. Падкінуўшы каню травы, Шашура неспадзеўкі схапіў малога на рукі i паказытаў. Хлопчык, выкручваючыся, весела завішчэў.