Аб'езд быў далёка, i таму рашылі паспрабаваць прайсці праз мост.

Першую машыну мост вытрымаў, перабралася i другая. Пад танкам жа «271» насціл затрашчаў i некалькі бярвенняў з аднаго боку надламаліся, гатовыя абваліцца. Машына нахілілася. Быстроў адразу саскочыў з вежы. Вадзіцель асцярожна крануў машыну, паспрабаваў выйсці на бераг, але мост падаўся яшчэ больш i танк нахіліўся болей.

Унізе была рэчка з гразкім дном i балоцістым берагам.

Лагуновіч, які стаяў каля мастка, загадаў экіпажу пярэдняга танка ўзяць машыну на буксір. Калі танк паволі падпоўз задам да берага, Быстроў i зараджаючы пачалі мацаваць пругкі стальны трос.

У гэты час насустрач танкам з другога канца вуліцы падкаціла калона грузавых машын. Не даехаўшы да моста, пярэдні грузавік, а за ім i іншыя затармазілі.

З кабінкі пярэдняга грузавіка выбраўся плячысты, высокі пяхотны маёр, хутка падышоў да мастка. Афіцэр скрыпеў новымі бліскучымі жорсткімі рамянямі, на яго грудзях на двух вузкіх пасках вісеў бінокль у такой жа новай аправе.

— Што тут такое? — запытаўся ён начальніцкім тонам.

— Самі бачыце... — адказаў Лагуновіч без доўгіх тлумачэнняў.

Пяхотны маёр быў незадаволены. Затрымліваюць. У яго твары, здалося Аляксею, было нешта высакамернае, нядобрае.

З кузаваў грузавікоў, адчуваючы, што тут прыдзецца пастаяць, высыпалі байцы, і некалькі падышло да танкістаў. Адзін з ix раптам усклікнуў узрадавана:

— Таварыш старшы лейтэнант!

Аляксей азірнуўся: перад ім стаяў пяхотны старшына з загарэлым кірпатым тварам. Карыя вочы па-сяброўску, весела ўсміхаліся. Твар гэты, асабліва вочы, здаліся страшэнна знаёмымі. «Дзе мы з ім сустракаліся?» A старшына моўчкі пазіраў на яго, усміхаючыся ўжо ад таго, што Аляксей намагаецца ўспомніць, але не можа.

— Не помніце? — сказаў пехацінец з дакорам.

— Не прыпамінаю...

— Вядома, дзе вам помніць! Ці мала сустракаецца людзей на фронце? A ці не ўспомніце, як вы ляжалі... пад Прохараўкай?

На міг Аляксею прыгадалася дажджлівае поле на Куршчыне. Ён ляжыць ранены ў шыю, а непадалёк лопаюцца снарады i патроны, дымным вогнішчам палае некалькі разбітых танкаў. У адным з ix засталіся яго мёртвыя таварышы, ён адзін выратаваўся. Ці выратаваўся? Ён ляжыць перад варожымі акопамі i не можа паварухнуцца...

— Помню! Ты той сержант, што мяне з поля вынес. Растаропаў, здаецца?

— Праворны.

— Праворны! Помню, помню! Без цябе мне, брат, тады апошнюю песеньку праспяваць давялося б.

— Помніце, як пад сціртаю ляжалі?..

— А як жа!.. Упарыўся ты тады, такі груз цягнучы на спіне!..

— Мокра, слізка вельмі было...

— Я, дружа, пасля таго здарэння, як заварожаны, ні адна куля не бярэ!

— А я ўжо другі раз на фронт еду ад таго часу. Толькі шанцуе, усё легка; месяц — другі паляжу i зноў спраўны.

— Вось дзе давялося спаткацца! — сказаў Аляксей. — Я пасля таго не раз добрым словам успамінаў цябе. Аддзякаваць бы, думаў. Ды вось, неяк нязручна мы спаткаліся. Вы куды?

— Куды ж, акрамя... А вы, на спачын? Не ў час выбраліся. Самы час пачынаць вайну, а вы...

Старшына не скончыў. Пярэдняя машына заварочвалася, пехацінцы накіроўваліся туды, дзе быў аб'езд. З грузавіка паклікалі: «Праворны!», i ён, спехам паціснуўшы Лагуновічу руку, пабег да машыны, падтрымліваючы палявую сумку, што матлялася на баку.

2...

Праз некалькі гадзін рота перадавала танкі ў другую брыгаду.

На вялікім, перакапаным гусеніцамі двары, каля хлява i ў садку між вішняку i ігруш стаялі тры танкi — усё, што засталося ў роце пасля паўгода баёў пад Віцебскам.

Калі ўсе фармальнасці перадачы былі скончаны, Лагуновіч з маўклівым капітанам, які прымаў машыны, абышоў свае экіпажы ў апошні раз.

— Людзей залатых атрымалі вы! Шкада аддаваць проста. Баявыя дасталіся вам хлопцы, вопытныя — першы клас! Яны такія справы рабілі! Хоць, чаго я хвалю ix — самі хутка пазнаёміцеся. Адно скажу... — старшы лейтэнант зірнуў на капітана i прамовіў: — Пашанцавала вам, капітан.

Твар капітана ажывіла стрыманая ўсмешка.

Большасць сержантаў, старшын i некаторыя афіцэры пераходзілі ў новую часць. Танкі былі перададзены разам з поўнымі экіпажамі.

Быстрова, Сонцава i некалькі другіх малодшых камандзіраў Бяссонаў, дамовіўшыся з камандзірам брыгады, браў з сабою. Палкоўнік Бяссонаў асабліва любіў Быстрова i нават ганарыўся ім, бо той быў добрым салдатам. Танкавая гармата слухалася Быстрова, напэўна, не горш, чым паляўнічая стрэльба. Сержант біў з гарматы, як снайпер. Усіх, хто ведаў, як складана страляць з танка на хаду, калі патрэбны i вострае вока, i незвычайны спакой, i спрыт, i дакладнасць, такая трапнасць здзіўляла. Варта было толькі на долю секунды прамільгнуць цэлі ў скрыжаванні прыцэла, як снарад прашываў яе.

Быстроў паволі абышоў свой танк, пагладзіў рукою па шурпатай крутой лабавой брані, сказаў, усміхаючыся, як звычайна, ні то іранічна, ні то кпліва:

— Ну, бывай, дружышча! Не крыўдуй, так сказаць, служба, абавязак! Загадалі, — нічога не зробіш, прыходзіцца расстацца.

Ён са здзіўленнем заўважыў, што на сэрцы стала сумна, як пры развітанні з таварышам. Танк стаяў вялікі, маўклівы, хаваючы канец доўгага хобата-ствала ў галлі старой паўзасохлай вішні. Сонцаў, пачуўшы ў словах Быстрова ноткі засмучонасці, адазваўся шчыра:

— A шкада ўсё-ткі, праўда?

Быстроў ускінуў на плечы мяшок, іранічна з-пад шырокага ілба глянуў на таварыша:

— Шкада, шкада! Сам ледзь не загубіў яго, а таксама шкада. I што гэта з табой? Усе праехалі, i хоць бы што, а ты не здолеў нават па гатовай сцежцы. Зганьбіў сябе дарэшты! Табе б не шкадаваць, а радавацца, што ганьбу сваю жывую пакідаеш тут. Зноў жа без машыны табе спакайней, цяпер не трэба баяцца, што правалішся на мосце... пасажырам будзеш... Пасля таго сораму нават грузавік табе, безумоўна, ніхто не даверыць.

— Хопіць крыўляцца... Я ад душы гавару.

— I я таксама. Але, даволі! Бяры мяшок, вунь нас чакаюць.

— Ну, Саша, пацалуемся на развітанне, — сказаў Быстроў маленькаму, хмурнаму зараджаючаму, што стаяў поруч i нявесела слухаў яго жарты. — Не крыўдуй, што пакідаю. Каб быў я камбрыгам, забраў бы з сабой абавязкова.

Абняўся так, што ў хлопца косці затрашчалі. Развітаўшыся з другімі, Быстроў накіраваўся да грузавіка. Ён падаў таварышам мяшок і, паставіўшы нагу на шыну, лёгка ўзняў на дужых руках сваё моцнае цела. З кузава ён перагнуўся i падаў руку Сонцаву:

— Дай руку, хлапчына, падмагу.

Танкісты, што засталіся ў ранейшай брыгадзе,— большасцю афіцэры, — усеўшыся ў кузаве, перагаворваліся з сержантамі i старшынамі, якія пераходзілі ў новую часць. Апошнія былі незадаволены.

Эх, як не хацелася развітвацца са сваімі таварышамі, камандзірамі, але, што ты зробіш — загад! На лёс, аднак, ніхто не скардзіўся — смутак развітання i крыўду хавалі за жартаўлівымі, таварыскімі воклічамі:

— Быстроў, дружок, пішы лісты! Не забывай.

— Сярожка! Прывітанне гераічнаму тылу.

— Прывітанне франтавікам!

— Глядзі, каб удовы не крыўдзіліся!

— Сонца, не раз'ядайся на тылавых харчах, цябе i так разнесла — глядзець страшна.

— Давай закурым на развітанне, у апошні раз з табою.

— Чаму апошні? Убачымся хутка.

— Калі? У шэсць гадзін вечара пасля вайны?

Жартавалі, як звычайна, а на душы было нявесела.

Аляксей абышоў машыны, у якіх размясцілася рота, нібы правяраючы, ці ўсё гатова да выезду. Правяраць, праўда, не было чаго, але такая ўжо ў яго ўкаранілася звычка — прайсціся па роце перад маршам. Цяпер, калі танкісты размясціліся ў грузавіках, больш чым калі-небудзь кідалася ў вочы, як ix мала. Без танкаў яны здаваліся вельмі мірнымі.

«I з гэтай жменькай мы рабілі столькі страху ворагу! — акінуўшы ix з нейкай новай, асаблівай пашанай, падумаў мімаволі Аляксей. — Тут кожны пяцярых варты».

Ён падышоў да машыны, дзе сядзела некалькі сержантаў.

— Выгляд ваш не падабаецца мне, хлопцы, — сказаў ён. — У кузаве драўляным, з мяшочкамі, як шафёры. Гвардыя мы ці не гвардыя? — запытаў Аляксей усміхаючыся. Гэта былі любімыя словы камандзіра брыгады, якія часта паўтаралі салдаты. Словы гэтыя сталі брыгаднай прымаўкай.