Памаўчала хвіліну:

- Не, голай легенды ў нашы дні не можа быць. Але каб мы не зачарсцвелі душой, каб не сталі людзьмі, у якіх толькі і ёсць за душою, што зарплата, яна павінна быць патроху ва ўсім: у кавалку хлеба, у таўстуне, які сядзіць, гледзячы на паплавок, у метале пад молатам, нават у тым, што чалавек часам бяжыць на бераг лясной пратокі і запальвае вогнішча, як тады, калі легенд было многа, а хлеба мала.

- І нават у тым чалавеку, які ўрываецца ў чужы пакой і пудзіць яго жыхароў, якія зусім не думаюць піць атруту.

- Нават у тым, - проста сказала яна.

- I гэта вельмі-вельмі добра, - зусім ужо суцешыўся Касачэўскі.

Абаім стала лёгка і весела, калі ўсё цяжкае засталося ў

мінулым.

- Піце, чай, - сказала яна. - Ахалоне. І ўсё ж гэта вельмі дрэнны жарт. Т ак можна і забіць у чалавеку добрае.

- Гэта не так лёгка зрабіць, - цвёрда сказаў Касачэўскі.

- Жарт задуманы грунтоўна, разважліва і... злосна. На гэта некаторыя нашы сябры вялікія мастакі. І за гэта я іх вельмі не люблю. Не люблю пшутаў і нахабнікаў. Вонкавы лоск, вытанчаная прыга-жосць - фу!

- Пакіньце, Марыя Сяргеўна, - мірна сказаў Лявон. - Я не крыўдую. Ну іх! Я нават рад. Горш было б, каб яны накіравалі мяне на вялікую кухню і я там аддаў ліст першай-лепшай Марыі, а пасля мяне адвезлі б у дом для вар’ятаў.

- Вы не разумееце, - сказала яна. - Гэты жарт задуманы як палка на два канцы. Яны далі не першы - лепшы адрас, а менавіта мой, бо ведалі яго. Хацелі стукнуць не толькі па вас, а і па мне, бо я заўжды смяюся над сантыментамі, мяне лічаць за асобу рэзкую і жорсткую, якая не належыць да пароды коцікаў, якіх гладзяць, а яны зажмурваюць вочы ад асалоды.

- Праўдзівей кажучы, вы проста не жадаеце з імі быць такой, -зазначыў Касачэўскі.

Яна не стала прыкідвацца:

- Так, мне проста брыдка. Гэтыя рукі даб’юцца ўсяго самастойна.

- І гэтым рукам будзе вельмі цяжка, - дадаў Лявон.

- Затое сэрцу гэтаму будзе лёгка. А рукі, што ж? У мяне яны здаровыя, мужыцкія. Смешна мне было б прыжмурваць вочы. Вось чаму я і трымаю сябе так: някепская артыстка і вельмі непрыемная асоба. Рэжысёр Грабоўскі наогул лічыць мяне мужычкай і памялом у сукенцы... пасля аднаго выпадку.

І дадала з выразным націскам:

- Прывабны, пераканаўчы такі кавалер.

Касачэўскі чамусьці заўсёды абараняў нават несімпатычных яму людзей.

- Пакіньце. Ён не такі ўжо благі хлопец, як я чуў.

- І гэта праўда. Я яго не за тое не люблю, што ён дрэнны, а за тое, што ён прыкідваецца такім. Гэта кепска, калі чалавек бравіруе разбэшчанасцю, якой у яго няма. Значыцца, ён слабы ў душы і не хоча быць мужным насуперак асяроддзю.

- Адкуль вы родам? - з усмешкаю спытаў Лявон.

- Мсціслаўская.

- О, мсціслаўцы - недасекі. Зразумела, адкуль у вас такі язычок. Гэта народ, што на сваёй лаве не памірае.

- А вы адкуль?

- З Магілёва.

- О, - у тон яму сказала Якубовіч, - тады зразумела, адкуль у вас такая даверлівасць. Гэта вы, здаецца, студні салілі?

- Я асабіста - не. Мне чамусьці здавалася, што капуста проста са студні будзе нясмачнай.

- А-а, тады гэта вы, напэўна, у Вільні сваю варону пазналі і кулагу на локці мералі. Вельмі прыемна.

- Пашкадуйце, - узмаліўся Касачэўскі. - Не буду больш.

- То-та ж бо, - важна сказала яна. - Ведайце, як мсціслаўцаў чапаць.

І зноў яны разрагаталіся.

- Між іншым, не такія ўжо мсціслаўцы злыя на язык, - сказала яна. - Я нідзе не бачыла такіх добрых людзей, як у нас.

Раптам пасур’ёзнела:

- Часам вельмі хочацца туды. Абрыдне бойка, абрыдне быць больш злой, чым на самай справе. Хочацца цішыні, мяшчанскай бальзаміны на вокнах.

- Я ведаю, - проста адказаў Лявон. - Толькі чаму такая назва “бальзаміна”? Яе ў нас лепей завуць: “Слёзы Алёнчыны”. Яна плача перад дажджом, бо яе калісьці, калі была яна дзяўчынай, выганялі ў зрэб’і на асенні дождж пасвідь каровы. Бог злітаваўся над ёю, ператварыў яе ў кветку.

- Добрая літасць, - іранічна і смутна сказала яна. - Хочацца туды. Напэўна ва мне ў глыбіне сядзіць звычайная вясковая баба, якой бы грады паліваць або сена варушыць. Гэта добра ці не?

- Гэта вельмі добра. Я часам думаю, што таму мы такі моцны, трывалы народ, што праз усё наноснае ва ўсіх нас сядзідь звычайны мужык альбо баба. І культура, здаецца, і вытанчанасць, і размова пра Сомерсета Моэма, а павеяла сенам - і хочацца бабе басанож на траву; павеяла небяспекай - і празмерна культурны мужык лаецца беларус-кімі праклёнамі. Гэта сапраўднае, гэта, як у ляльцы-матрунцы: самая сярэдняя - самая наша лялька. Т ак што не трэба непакоідца.

Якубовіч раптам звяла бровы.

- Прабачце, я такая нецікаўлівая... А магчыма, і просто не хацела запытадь... 3 кім, уласна кажучы, я размаўляю?

Лявон нахмурыўся.

- Гэта, магчыма, было і лепш. Як у вагоне: асабліва лёгка размаўляецца, бо не ведаеш, з кім.

- Але ж гэта не таямніца?

- Не, вядома. Маё прозвішча Лявон Касачэўскі.

Звычайна за гэтым ішло трохі здзіўленае “о-о” і пасля пусценькі шчэбет. Менавіта так было з Анэляй, і таму Лявон не любіў і баяўся свайго прозвішча. Ён лічыў, што яго трэба прымаць такім, які ён ёсць, а вершы - гэта другараднае.

Але ён памыліўся, яна не глянула на яго з большай цікаўнасцю, чым дагэтуль. Сказала проста:

- Я чытала. I “Ветракі”, і “Ignis noctumiS’, і іншыя. Але партрэта ва ўсіх вашых кнігах чамусьці не было.

- А-а,- ён махнуў рукой,- каму гэта цікава?- I заварушыў паль-цамі ля галавы, зрабіўшы задуменны твар.- Паэт павінен быць вось такі... А такога, як я, і чытаць не будуць. Таму і хітрую. Не люблю сябе.

- Вам не трэба скардзіца на аблічча. У вас звычайны твар бялявага вясковага хлопца. М-м... не вельмі прыгожы, але харошы.

- Сказалі б хоць “мілы”, - засмяяўся Лявон.

- А вам што, вельм хочяттття? Не, ён у вас нават не мілы, проста

добры.

Калі ён выходзіў, яна вывела яго на сходы. Раптам сказала:

- А хто вам падстроіў гэты жарт, я бадай што ведаю... Які ён з’едлівы чалавек! Гэта ён і са мною думаў. Ну, няхай чакае.

- Ліха яго бяры, Марыя Сяргееўна.

- Мне не за сябе крыўдна, мне крыўдна за вас. - І сур’ёзна дадала: - Над вамі нельга жартявядь. Вы для гэтага занадта сапраўдны.

Лявон спусціўся на дзве прыступкі, так што твар яго апынуўся на адным узроўні з яе тварам, павагаўся трошкі і, ядчувяючы, што не можа пайсці адсюль проста так, сказаў:

- Мы не павінны цяпер выпусцщь з-пад увагі адно аднаго. Гэта будзе... проста жахліва.

Яна глядзела ўбок:

- Заходзьце, я буду рада.

Лявон выйшаў на вузкую ціхую вуліцу крыху прыгаломшаны. Вецер адразу раст'ряпаў яго валасы, паімчаў далей, салёны, марскі.

- Чалавек думаў, што досыць з яго, што ён апёкся. Чалавек -дурань.

Малады чалавек са стракатым гальштукам, што зноў аціраўся вулкаю, паглядзеў на яго засяроджаны твар і хіхікнуў яму ў спіну. Лявон не заўваж^іў.

IV

Бурштынавае мора стала цёмна-бутэлечным, і першыя агні загарэліся ў гавані, калі Лявон падагнаў шлюпку да прычала і дапамог

Марыі Сяргееўне выйсці з яе. Ix пахіствала, твары сталі зусім бронзавымі. Ад солі і цяжкіх вёслаў у Лявона гарэла скура на руках.

Гэта было праз два дні пасля ix першай сустрэчы. Цэлы гэты дзень яны правялі на беразе, а пасля ў моры. Цяпер быў толькі позні вечар, шапацелі дрэвы. Жахліва хацелася есці.

Калі праходзілі паўз рэстаран, з веранды якога лілося на пясок няяркае святло, Касачэўскі прапанаваў:

- Зойдзем?

- Мне прапаноўвалі, - сказала яна. - Я ніколі не хадзіла. Не люблю. Але...

Яна паглядзела на яго твар, што раптам зрабіўся няшчасным.

- Добра, зойдзем. Т олькі сядзем убаку, ^xa.

Стары афіцыянт-латыш правёў ix на веранду і пасадзіў за столік, у куток. Грала ціхая музыка, вецер шапацеў накрухмаленымі абрусамі. Праз шкло келіха клаўся на твар Марыі блакітны адбітак. Яна сядзела, закрыўшы вочы. Напэўна стамілася. А ён сядзеў і глядзеў на яе і нечакана падумаў, што вось век бы так сядзець і глядзець на гэты зусім просты твар.