Пастка замкнулася зноў. Ён абняў яе і пацалаваў у дзіцячыя прыпухлыя вусны.
- Успомніў усё ж пра маё абяцанне, - прашаптала яна. -Злапамятны ты.
Пацяклі дні. Праца, дзе яго ўжо лічылі сваім, кпіны Лёвачкі, добры і трошкі зайздросны позірк таўсіуна, дняпроўскі пляж, звон тугога мяча ў паветры. І яна, то задыханая і ружовая, з занесенай для ўдару па мячы рукой, то ціхая і пяшчотная, з адбіткам начных ліхтароў у вачах...
Аднойчы яны правялі ноч на вадзе. Проста так, селі і паехалі начным параходам.
З берагоў далятаў рэзкі голас драча, які недарэчна пераймаў цвыркуна, даносіла пахі водарасцяў і нагрэтых за дзень кіёўнікаў. Калі параход набліжаўся да берага, ясна чуліся ўсплёскі хваль аб бераг, журботныя і сонныя галасы начных птушак. Недзе далёка, па курсу парахода, гарэла нізкая сіняя зорка. Стоячы на носе парахода, яны плылі проста на яе.
- Не ведаю, сказаў Міхал,- што ў тваім сэрцы. Але маё поўнае. Мне больш нічога не трэба. Ёсць зямля, спрацаваныя мускулы, зорка і ты.
Яны ўжо ведалі, што былі першыя адно ў аднаго.
- Ты доўга будзеш кахаць мяне? - яна прынікла да яго плячом.
- Не ведаю, - проста адказаў ён.
- Чаму?
Ён маўчаў, потым сказаў не то жартам, не то сур’ёзна:
- Час смерці невядомы кожнаму з нас. Таму я і не ведаю, колькі год кахання дадзена мне...
Яны плылі і плылі... І бясконцы быў шлях да сіняй зоркі.
А потым быў світанак. Сонца выплывала з-за пяскоў і лазы левабярэжжа. І хвалі былі зеленавата-блакітныя. І на адзін кароткі момант самыя грабянцы іх успыхнулі крывавым, трывожным, а потым апельсінавым агнём, быццам там вось-вось павінен быў вынырнуть нехта прыгожы, пранікліва-пяшчотны, той, што прыносіць на зямлю вечную цеплыню і радасць...
- З пены народжаная, - ціха шапнуў Міхал, і яна зразумела.
Ах, дождж, дождж!.. Як магло здарыцца, што Міхал адзін тут, у шалашы? Як забыць тую размову ў начным скверыку каля Залатой Брамы?
- Ты сам разумееш, Міхал, я не магу з табою ехаць.
Яна сказала гэта жаласна і ціха, і плечы яе задрыжалі.
- Я ж кахаю цябе.
- Я кахаю больш. І я не еду не таму, што тваю месца заўсёды ў глушы. Я з табою і ў пустыню паехала б. Але ў меня таксама праца. А ў пушчах раскопак не вядуць, хіба што выпадкова. Абое мы з табою цыганы, але вандруем рознымі дарогамі. І бадай што нам цяжка сысціся. Я гнала ад сябе гэтыя думкі, я суцяшала сябе тым, што вось яшчэ застаецца ўвесь твой водпуск за два гады. Вось сорак дзён... Трыццаць... Сем... Цяпер хлусіць больш нельга, засталіся тры дні.
Вялізны рыжы кот пераходзіў непадалёк алею, замачыў лапы і грэбліва атрапаў ваду з лайкавых пятак. Гледзячы на ката, Міхал ціха сказаў:
- Як жа нам звесці дарогі?
- Пераходзь да нас. Ты ж так зацікаваўся працай. Будзеш пакуль што рабочым, брыгадзірам... Потым скончыш завочна інстытут. Т абе ж толькі дваццать тры гады.
- А ты ўжо скончыла. Практыкуеш. Быць мне вечна тваім п адн ачаленым.
Ён падумаў, што яна і зарабляць будзе больш, але ўголас
сказаў:
- Мне будзе нязручна...
- Фу, дамастрой які! - сказала яна. - Пакінь, мы ж сучасныя
людзі.
- Не кахаеш ты мяне...
- Міхалка, дарагі. Я вельмі люблю свой шлях, мне нельга без яго, я без яго памру. Водар зямлі... Сонца... Аліўкавыя старыя камяні. Знаходкі. Боль у плячах. І вечная думка, што вось адкапаеш, ускрыеш нейкі склеп, а адтуль выпырхне песня, старая, забытая на зямлі...
Яна глядзела на пабітыя вякамі камяні Залатой Брамы, на шыльды “Гастранома” і “Марожанага” за імі, але Міхалу здавалася, што яе вочы бачаць далёкі, неабсяжны стэп, стэп і імклівыя цені палавецкіх коннікаў.
- Я таксама люблю сваю працу. Мяне таксама вучылі, трацілі
грошы.
- Ты не вельмі любіш яе, калі ўспомніў пра грошы. Тут жа ты не будзеш гуляць. Усё адробіш...
- Я не магу. Я таксама прырос сэрцам...
- Ну, будзеш займацца як аматар, кнігі пісаць. Натураліст паўсюль на месцы. Пабачыш фауну Азіі, Крыма, пустынь, гор, а не толькі Беларусі. А жыццё дажываць будзем там, дзе ты хочаш, дзе-небудзь на Бярэзіне. Ты напішаш вялікую кнігу пра свае вандраванні. Ну, пашкадуй ты мяне. Не магу я іначай.
Дождж. Кроплі навесілі на дзверы шалаша бісерную фіранку.
Чаму ён не згадзіўся? Правільна не згадзіўся. Ён мужчына. А яна, відаць, мала кахала яго, калі не захацела ехаць з ім разам.
І помняцца толькі заламаныя рукі, трывожныя вочы ў змроку і
голас:
- Міхал, любы мой. Аднаго толькі хачу: каб ты хоць у дзіцёнку, у сыне, быў поруч са мной. Каб падобны... Каб заўсёды... Што ж мне рабіць, калі я кахаю цябе?
Яны вырашылі расстацца. Якія цяжкія былі апошнія дні! Утрапёная пяшчота, рукі, якія абдымаюць так, што, здаецца, можна вырваць з іх чалавека толькі з жыццём...
Яны яшчэ казалі, што ўсё не скончана, што яны ў кожную вольную хвіліну будуць ляцець адно да аднаго, што будуць пісаць, але кожны ў глыбіні душы ведаў - гэта канец. Т аму што яны не даруюць адзін аднаму гэтага нежадання ахвяраваць у імя друга сваёю дарогай.
Горкія дзіцячыя вусны, пасмачка валасоў, рух цела, як быццам дзяўчына гуляе ў лапту.
Што вам трэба? Чаго вы кожную ноч плывяце з цемры?
Міхал не змог вярнуцца на старое месца працы, адкуль ён ехаў насустрач шчасцю толькі два месяцы назад, а узяў разлік і раздаў рэчы, вырашыўшы перябряттття ў другі запаведнік.
І вось у дарозе дождж. Да станцыі пяць кіламетраў. І дзве дарогі. Адна з іх на ўсход: там Мар’яна раскопвае гарадзішча...
Але ён на паедзе на захад. У пушчу.
Дождж шалеў. Ён паласаваў зямлю, як градам, біў па лісцях, бушаваў у лужынах. І з гэтых лужын, з паветра, з лісцяў - адусюль даносіўся нізкі, нібы ўсхліпы, несамавіты гук. Бледныя дялёкія маланкі распаўзаліся па дрэвах чырвоным агнём.
І зноў стаў чуваць голас з пунькі. Міхал лёг на жывот, нацягнуў пінжак на галаву. Яму не хацелася слухаць. Усё адно канец, усё адно нічога не патрэбна, усё адно не будзе шчасця ні заўтра, ні паслязаўтра.
Ніколі! Дарогі ляжаць у розныя бакі. Яна не кахае...
Але недалёкі голас пажылой не так лёгка было заглушыць:
- Кажаш, не кахае. А ты чакай. Глупства... Ты вось паслухай, што ў мяне было з маім Алесем. У Паволжы голад быў - елі траву. А нам, бежанцам, і таго горш. І тады Алесевы бацькі і мае паехалі на радзіму. А тут такая завіруха пайшла, ніхто нічога не разумее. Апыні-лася я ў сваёй вёсцы, у Літве, а ён у сваёй, у Польшчы. Паміж намі -мяжа. Толькі і можна глядзець, як ён каровы ганяе па ржэўніку. Зусім блізка.
Ён мне не падабаўся з дзяцінства. Вечна такі, быццам яго са-бакі шкамуталі, вечна зубы выскаляе. Яршысты нейкі, злы. Аднойчы, ну зусім так, як твой, біўся адзін з чатырма... Гады праходзілі. І часта бывала: ён на адным баку рачулкі пасе, а я на другім. Прабіла аднойчы нагу на ржэўніку, сяджу, плачу. Чую, гукае ён:”Гэй, трыпутніку прыкладзі”. Праз некалькі дзён прыйшла на пашу - матляецца на ла-зовай галіне белая анучка. Я падышла - пад кустом лапцікі ляжаць, акуратненькія такія. А ён з таго боку зубы выскаляе. Пераплываў, чортаў сын. А маглі ж падстрэліць... І так добра сплёў, хоць ты квас імі пі.
Я тым часам добрая дзеўка выгадавалася, хоць снапы вазі. І ўвесь час заўважаю: вылуплівае ён на мяне вочы. Так і пайшло.
Калі ведаем, што нікога няма блізка - часам словам перакінемся.
Потым ён стаў гаварыць, што я вельмі яму падабаюся. А я ў адказ толькі пасмейваюся:
- Што ж з таго? Хіба з табою на гулянку пойдзеш?
У вас паны, у нас “попасы”. І вось яна - мяжа.
Узімку адночы сабраліся на папрадухі, спяваем. І раптам ён -шусь у хату.
Хлопцы хацелі былі яго набіць. Няма чаго нам, маўляў, “палякаў” гэтых літаваць. Ды я ім так сказала, што яны адразу змоўклі.
- Дурань, - кажу Алесю, - цябе ж заб’юць.
- А я назнарок такую ноч выбраў, - і смяецца. Зубы прадае. -Дуйка мяце. Дулю яны сляды заўважаць.
Танцавалі. Я яму шчыра сказала, што ён мне не патрэбен, што мне такімі хоць платы падпірай. Не верыць.
