Annotation
У гэту складанку твораў Уладзіміра Караткевіча ўвайшлі аповесці "Сівая легенда" і "Цыганскі кароль", а таксама апавяданні "У шалашы", "Як звяргаюцца ідалы", "Блакіт і золата дня", "Карней – мышыная смерць", "Лятучы Галандзец", "Ідылія ў духу Вата".
Уладзімір Караткевіч
У шалашы
Карней - мышыная смерць
Як звяргаюцца ідалы
Блакіт і золата дня
Лятучы Галандзец
І
ІІ
ІІІ
IV
Ідылія ў духу Вато
Сівая легенда
І
ІІ
ІІІ
IV
Цыганскі кароль
І
ІІ
ІІІ
IV
V
VI
VII
VIII
Эпілог
notes
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Уладзімір Караткевіч
Блакіт і золата дня
У шалашы
Міхал ледзь паспеў дабегчы да шалаша, калі неба раскалолася папалам і ў ірваную расколіну лінула такое сляпучае святло, што захацелася сесці на зямлю.Разам са святлом з расколіны вырваўся сухі кароткі трэск, быццам нехта зламаў над галавою дрэва.
Хлопец кінуўся ў чорны створ шалаша, зачапіўся аб нешта і сеў на салому.
- А каб цябе, каб, - плюнуў ён.
Бліскавіцы секлі неба так часта, што можна было разгледзець усё ў шалашы: саламяны ложак, зэдлік, кошык з бульбаю, кацялок на падлодзе, вязку цыбулі і старую ватоўку, што вісела каля ўваходу.
Вартаўніка не было: можа, абходзіў сад, а мо сядзеў у другім
месцы.
Міхал высунуў галаву і, калі чарнільны змрок зноў успыхнуў святлом, пабачыў злева нешта падобнае на невялічкую пуньку: сцены з жэрдзя, саламяная, грыбам, страха.
“Яблыкі восенню насыпаць, ці што?” - падумаў ён.
І адразу адчуў далёкі, упэўнены, усё нарастаючы шолах дажджу. Пры святле кароткай маланкі вырасла на фоне недалёкага лесу серабыстая сцяна, насунулася, наляцела, прыціснула ўсё вакол.
Міхал раззлаваўся на самога сябе.
“Вось і трапіў на станцыю. А казалі ж, каб заначаваў. Яно і праўда - пасля дваццаці вёрст трэба было. Але ж да станцыі заставалася толькі пяць кіламетраў. Ну вось і начуй - не ў сваякоў, а ў невядомым шалашы”.
Дождж, відаць, распачаўся на ўсю ноч.
А салома між тым размаўляла з дажджом. Над самай галавою чулася лёгкае булькаценне і сухое патрэскванне звяшкі - мышынага гарошку.
Свежы вільготны вецер уварваўся ў шалаш, і дыхаць стала так лёгка, быццам ты толькі што нарадзіўся на свет.
Салома размаўляла з дажджом.
Не, гэта ўжо не салома, гэта сапраўдная ціхая размова далятала аднекуль: відаць, з суседняй пунькі. Мяркуючы па галасах, размаўлялі дзве жанчыны: адна ў гадах, другая мо маладзейшая.
Міхал не зварухнуўся. Хай балбочуць пра свае сакрэты. Ён усё адно не пабачыць іх, і яны назаўсёды застанудца для яго незнаёмкамі, ціхімі галасамі, якія прыйшлі з цемры і ў цемры знікнуць.
- Што ж мне рабіць, цётачка? Я ж так кахаю яго...
- А ён і глядзець на цябе не хоча. Учора зноў біўся. Адзін трох хлопцаў пабіў.
- Самі вінаваты. Прыставалі да яго сябра, а той слабы хлопец.
- Што казаць, - голас пажылой раптам памякчэў, - удалы юнак, бацькавіч, але...
- Але, ваша праўда, не хоча ён на мяне глядзець. Як мне цяжка! Гляджу на яго вочы, нахабныя, сінія, дзёрзкія. Чуб - салома такая бывае, трошкі ржавая. І рот вечна смяецца. Такі ён мне прыемны.
Міхал скінуў пінжак, лёг на спіну і закурыў. А маладая вяла
далей.
- Ніколі я не думала пра гэта. Але не хачу саступаць. Хачу для яго быць... Абняў ён мяне аднойчы, выпадкова, проста так...
- Глядзі, дзеўка, - сказала пажылая, - так вось наша сястра і
гіне.
- А я і рада б загінуць, ды ён, як вецер...
Міхал ціха паўтарыў яе апошнія словы... І тут было няладнае каханне. Ды што да гэтага яму?
“Вось цякуць кроплі, - думаў ён. - І я такая самая кропля. Яны, зліваючыся, утвараюць крыніцу, раку, мора. Ім усё адно, з кім зліцца. Але мне патрэбна толькі тая кропля, адзіная, з якой мы разам нарадзіліся ў зямной глыбіні.
Галасы сціхлі - можа, таму, што вецер налятаў парывамі, хапаў, нёс, кідаў у розныя бакі завесы дажджу. Рабілася халаднавата.
А тады, паўтара месяца назад, быў такі цёплы летні дзень! І Кіеў са сваімі будынкамі, каланадамі, залатымі купаламі, здавалася, плыў кудысьці насустрач поўным, як вымя, аблокам, насустрач сонцу і цеплыні.
Каштаны разгарнулі зялёныя ветразі. На ўскраінах горада сходкі вялі ад хаты да хаты, варыўся на цаглінах абед, надуваліся ветрам, як рыбацкі сак, кашулі на вяроўках, чулася паўдзённая бойкая гаворка.
І вецер гнаў і гнаў вулкамі таполевы пух, высцілаў ім, як сівай коўдраю, зямлю. Хлапчукі кідалі ў пух запалку, і ён выбухаў, як порах, на метр у кожны бок. І адразу, за хвіліну, гэта месца зацягвалася зноў сівой покрыўкай.
Ён быў у Кіеве на экскурсіі і выпадкова забрыў у лаўру, дзе грэцкі арэшнік гладзіў твары прахожых лапчастым лісцем. У зеляніне стаяў старажытны, маленькі, як лялька, храм Спаса на Берастове. Міхал паглядзеў на яго паласатыя сцены (вузенькія, на два пальцы цагліны і слой цамянкі шырынёю ў далонь) і зайшоў у сярэдзіну, спусціўся ўніз па прыступках. Храм не вытрымаў цяжару год і, як Святагор, улез па калені ў зямлю.
У сярэдзіне храма было пуста і халаднавата, бы ў склепе. А праз акенцы віднелася гарачая, напоеная сонцам лістота. Там быў поўдзень, спякота, лянівыя крыкі пеўняў...
Было так ціха, што не хацелася ісці, і Міхал стаяў каля вельмі непрыгожага надмагільніка Юрыя Даўгарукага і думаў, што князю не пашанцавала. І помнік няважны, а тут яшчэ і саркафаг зрабілі такі, што толькі пужаць дзяцей.
- Вось дзядзька са скрынкі ўстане - ён табе!..
Ох, лепей бы не Юрый заснаваў Маскву, а хто-небудзь іншы!
Т ады не ставілі б гэтага надмагільнага саркафага.
Усе няшчасці для Міхала пачаліся з яго.
Т аму што непадалёк стаялі тры хлопцы і дзяўчына. У дзяўчыны былі моцныя, як у хлопца, ногі, а рухі такія, быццам яна гуляла ў лапту: рэзкія, спрытныя, гожыя. І галава пасаджана на шыі так, што валасы заўсёды адкінуты назад. Тварык шчыры, жважы, як у дзіцяці, і вельмі разумны. А вочы, ох, якія вочы!
Міхала толькі здзівіла, што хлопцы яе нейкія цельпукаватыя, з чорнымі, нячышчанымі пазногцямі. І глядзяць яны на яе без усялякай пачцівасці і папросту клічуць Мар’яшай.
А сам ён толькі зірнуў і адчуў, што прапаў.
Мар’яна між тым злёгку штурхнула аднаго з хлапцоў далонню ў
лоб.
- Лёвачка, Лёвачка, гэта ж трэба такі кабак на плячах мець? Шукаць трэба было.
- Ну а каб нават і адшукалі касцяк, што тады? - апраўдваўся ён. - Як даведаліся б?
- А як Яраслава пазналі? - спытала замест адказу яна.
- “Яраслаў бысць хром”, - прабасіў другі юнак, у акулярах.
- Ды яшчэ па белай пляме на чэрапе, - жвава падхапіла яна. -След мяча. Неяк і гэтага пазналі б.
І тут Міхал не вытрымаў. Страшна было нават падумаць, што дзяўчына знікне некуды - і канец. Таму ён падышоў і глухім, бы ў бочку, ненатуральным голасам спытаў:
- Прабачце, хіба дакладна невядома, дзе пахаваны князь?
- Ну так, так, - загарэлася яна. - А хіба вы не ведаеце?
У Міхала быў выгляд чалавека, які праглынуў лом.
- Не ведаю, - сказаў ён, - я толькі паляўніцтвазнавец.
- А мы археолагі, - усміхнулася яна, - зараз тут, з украінцамі разам, працуем.
- Цікавая ў вас праца, - шчыра сказаў Міхал.
- А ў вас?
- Т аксама. Але ў вас яна асаблівая: скарбы шукаць, закінутыя гарады.
Усе пырснулі. Толькі яна надзвычай уважліва глядзела на яго:
- Гэта не так прыгожа. Вы што, ніколі не бачылі раскопак?
