— А ваш муж дзе?
— Летась у тайфун... — Яна зноў і зноў разгладжвала і ўзбівала пасланую пасцель, адным словам, рабіла непатрэбнае. — А тайфуны ў нас страшныя... Пясок абвальваецца сюды з грукатам, як вадаспад. Не паспееш аглянуцца, як за вечар намяце дзё, а то і два.
— Але ж два дзё — гэта шэсць метраў...
— У такі час колькі ні адграбай пясок, усё роўна не паспееш. Муж тады крыкнуў мне: «Куратнік засыпае!» — і разам з дачкою, яна ўжо ў школу хадзіла, выскачыў з хаты... А сама я выйсці не магла — пільнавала, каб хоць хата цэлая асталася... Нарэшце пачало развіднівацца, вецер сціх, і я выйшла. Куратнік як скрозь зямлю праваліўся. Іх я таксама не знайшла...
— Засыпала?
— Засыпала.
— Гэта жах. Страшная справа. Пясок і такое... Гэта жах...
Жанчына стала на карачкі, выцягнула руку і, засмяяўшыся, схапіла пальцамі кнот. Лямпа адразу ярка загарэлася. Не падымаючыся, яна ўважліва глядзела на агонь, на твары ў яе застыла завучаная ўсмешка. Напэўна, гэта яна знарок, каб паказаць сваю ямачку на шчацэ. Мужчына міжволі ўвесь напружыўся. Гэта было занадта цынічна, яна ж толькі што расказвала пра гібель сваіх блізкіх.
5
— Гэй вы, мы прывезлі рыдлёўку і бітоны яшчэ на аднаго.
Гукалі здалёку, але голас чуўся выразна, — напэўна, гаварылі ў рупар, — ён рассеяў збянтэжанасць, што ўзнікла між імі. Потым загрукаталі нейкія бляшаныя прадметы, што ляцелі ўніз. Жанчына паднялася, каб адказаць.
Ён адчуў раздражненне: у яго за спіною рабілася нешта незразумелае.
— У чым справа? Значыць, тут яшчэ нехта ёсць!
— He трэба, прашу вас... — Жанчына сціснулася ўся, як ад козыту.
— Але ж толькі што нехта сказаў: «Яшчэ на аднаго».
— А-а-а. Гэта... Гэта яны пра вас.
— Пра мяне?.. Якая мне справа да рыдлёўкі?..
— Нічога, нічога, не звяртайце ўвагі... Вечна яны лезуць не ў сваё...
— Напэўна, яны проста памыліліся?
Аднак жанчына не адказала і, павярнуўшыся на каленях, спусціла ногі на ток.
— Вам яшчэ трэба лямпа?
— Відаць, абыдуся... А вам яна там не спатрэбіцца?
— Ды не, работа мне гэта звыклая.
Надзеўшы вялікі саламяны капялюш, у якіх звычайна працуюць на полі, жанчына шмыгнула ў цемру.
Мужчына закурыў яшчэ адну цыгарэту. Навокал творыцца нешта незразумелае. Устаў і заглянуў за цыноўку. Там і праўда быў пакой, але замест пасцелі высілася горка пяску, якога нагнала праз шчыліны ў сцяне. Ён аслупянеў, ашаломлены... I гэтая хата таксама траха не мёртвая... Яе нутро ўжо напалову зжор вечна цякучы пясок, які ўсюды пранікае сваімі шчупальцамі... Пясок, які не мае свае формы, апрача дыяметра на адну восьмую міліметра... Але нішто не можа процістаяць гэтай бясформнай знішчальнай сіле... А можа, бясформнасць і ёсць найвышэйшае выяўленне сілы...
Хутка з мужчыны сышло ачмурэнне. Пачакай, калі ў пакоі гэтым быць нельга, дзе ж тады будзе спаць жанчына? Вось яна ходзіць сюды-туды за дашчанаю сцяною. Стрэлкі яго ручнога гадзінніка паказвалі дзве мінуты дзевятай. Што ёй там трэба ў такі час?
Мужчына злез на ток і пашукаў вады. Яе ў баку асталося на дне, і ў ёй плавае ржа. Але ўсё роўна яна лепей, чым пясок у роце. Астатак вады ён пырснуў на твар, працёр шыю і пажвавеў.
Па таку цягнуў халодны вецер. На дварэ яго, напэўна, лягчэй цярпець. Ледзь адчыніў ён засыпаныя пяском дзверы і выбраўся з хаты. Вецер, што дзьмуў ад дарогі, і праўда стаў свяжэйшы. Ён данёс да яго тарахценне пікапа. Калі прыслухацца, можна пазнаць галасы людзей. Можа, гэта толькі здаецца, але там цяпер ажыўленне большае, чым днём. Ці гэта шум мора? Неба ўсыпана было зоркамі.
Убачыўшы святло лямпы, жанчына павярнулася. Спрытна арудуючы рыдлёўкаю, яна насыпала пясок у вялікія бітоны з-пад газы. За ёю, навісаючы, высілася цёмная сцяна пяску. Гэта прыкладна тая мясціна, над якою ён днём лавіў насякомых. Насыпаўшы бітоны, жанчына адразу абодва панесла да сцяны. Праходзячы міма яго, падняла вочы і сказала сіпла: «Пясок...» Яна апаражніла бітоны каля таго месца, дзе віселі вераўчаныя лескі, а наверсе была сцежка, што вяла да гэтай ямы. Рабром далоні сцерла пот з твару. Пясок, які ўжо перанесла яна сюды, высіўся вялікаю гарою.
— Адграбаеце пясок?
— Колькі ні адграбай, канца ўсё роўна няма.
Праходзячы міма яго з пустымі бітонамі, жанчына паволі штурхнула яго ў бок незанятаю рукою, нібыта паказытала. Ад нечаканасці мужчына адскочыў убок, траха не выпусціўшы лямпу. Можа, паставіць лямпу на зямлю і адказаць жанчыне тым самым? Ён завагаўся, не ведаючы, як павесці сябе. Урэшце мужчына вырашыў, што тое становішча, у якім ён знаходзіцца, самае зручнае. Выціснуўшы на твары нешта накшталт усмешкі, значэння якой і сам не разумеў, ён няўклюдна, з лямпаю ў руцэ, стаў падступацца да жанчыны, якая зноў узялася за рыдлёўку. Калі падышоў, яе цень заняў усю пясчаную сцяну.
— He трэба, — сказала яна не адварочваючыся, цяжка дыхаючы. — Да таго як спусцяць кашы на пясок, трэба яшчэ шэсць бітонаў перацягнуць.
Мужчына нахмурыўся. Было непрыемна, што з яго, нібы знарок, збілі роблены бадзёры настрой. Але незалежна ад яго волі нешта хлынула ў вены. Здавалася, пясок, што прыліп да скуры, пранік у вены і з сярэдзіны патушыў яго ўзбуджанасць.
— Можа, я вам крыху памагу?
— Хай сабе... Не гадзіцца прымушаць вас працаваць першы дзень, нават крыху.
— Першы дзень?.. Зноў пра тое самае... Я прабуду тут толькі адну гэту ноч!
— Праўда?
— Ведама, я ж на службе... Давайце, давайце рыдлёўку!
— Ваша рыдлёўка вунь там, але, можа, не трэба...
I праўда, пад навесам недалёка ад уваходу асобна стаяла рыдлёўка і два бітоны з-пад газы з прывязанымі ручкамі. Гэта напэўна тыя, што нядаўна скінулі зверху, калі крычалі: «Яшчэ на аднаго». Усё было падрыхтавана надзвычай дбайна, і ў яго нават закралася думка, што яны ўгадалі яго намеры. Але ж тады ён і сам яшчэ не ведаў, што захоча працаваць. Усё ж ён адчуў сябе прыніжаным, і ў яго сапсаваўся настрой. Тронак у рыдлёўцы быў тоўсты, сукаваты, пачарнелы ад доўгага ўжытку — не было ніякага жадання за яго брацца.
— Ой, суседзі з кашамі! — усклікнула жанчына, нібыта не заўважыўшы яго ваганняў. Голас быў радасны і даверлівы, зусім не такі, як раней. У гэты час жвавыя галасы людзей, што даносіліся здалёку, пачуліся зусім блізка. Раз за разам паўтараліся выкрыкі, якія часам перарываліся ціхім шэптам, перамяшаным з прыдушаным смехам. Рытм працы нечакана падбадзёрыў яго. У гэтым няхітрым свеце, напэўна, не бачаць нічога асаблівага ў тым, што госць, які астаўся толькі пераначаваць, бярэ ў рукі рыдлёўку. Хутчэй нават яго ваганні здаліся б тут дзіўнымі. Каб лямпа не ўпала, ён абцасам выціснуў ямку ў пяску.
— Капаць, бадай што, можна абы-дзе, каб толькі капаць, праўда?
— Ды не, не абы-дзе...
— Ну, вось тут?
— Тут можна, толькі старайцеся не падкопваць сцяны.
— Па ўсёй вёсцы адграбаюць пясок у гэты час?
— Ведама. Уночы пясок сырэйшы і працаваць лягчэй... А калі пясок сухі... — яна паглядзела ўгору, — ніколі не ведаеш, у якім месцы і ў якую хвіліну ён абваліцца.
I праўда, на краі абрыву, як снежны нанос, вытыркаўся набухлы пясчаны казырок.
— Але ж гэта небяспечна!
— Э-э, нічога, — насмешліва і трошкі какетліва кінула яна. — Глядзіце, туман пачынае падымацца.
— Туман?..
Пакуль яны пагаварылі, зоркі на небе парадзелі і сталі паступова расплывацца. Нейкая мутная заслона бязладна клубілася там, дзе была мяжа паміж небам і пясчанаю сцяною.
— Таму гэта, што сам пясок нацягвае ў сябе вельмі многа туману... А калі салёны пясок набіраецца туману, ён становіцца тугі, як крухмал...
— Во дзіва...
— Праўда, праўда. Таксама, як марскі бераг, з якога толькі што сышла хваля, — па ім нават танк пройдзе.
— Вунь як!..
— Я праўду кажу... Вось таму за ноч той карніз і нарастае... А ў дні, калі вецер дзьме з благога боку, праўда, праўда, ён звісае вось гэтак — як шапка ў грыба... Удзень пясок высыхае, і ўся гэтая навісь звальваецца ўніз. I калі яна ўпадзе няўдачна, — ну, там, дзе тонкія слупы, што падпіраюць страху, ці яшчэ дзе, — тады гамон.
