У Бурмакова нічога асаблівага не было — тыя ж, падзеленыя не надта глыбокай цяснінай аднастайныя горы, і Павел больш сачыў за Віцем.

Юнак спыніўся на краі кратэра вулканічнага паходжання. Недзе ўнізе ў празрыстай дымцы праглядалася дно, пакрытае застылай лавай. Схілы кратэра былі даволі спадзістыя, і Віця, чапляючыся рукой за вострыя каменныя выступы, пачаў спускацца. Рабіў гэта ён лёгка, прыгожа. Камера тэлеўстаноўкі, хаця і рухомая, чалавечых здольнасцей не мела і вымушана была застацца наверсе. Павел увесь час павялічваў адлюстраванне, каб добра бачыць хлопца і тое, што было побач з ім. Але павелічэнне таксама было не бязмежнае, і з кожным Віцевым крокам дэталі гублялі выразнасць. На шчасце, юнак неўзабаве дасягнуў дна. Бугрыстае, яно, падобна, даўно ляжала ў соннай нерухомасці.

Паблукаўшы сярод гэтага хаосу, Віця адышоў да сцяны, сеў, пачаў аглядацца. Павел з задавальненнем адзначыў, што хлопец паводзіць сябе, як сапраўдны даследчык, спакойна, не мітусіцца. Малайчына, адчувае адказнасць.

Віця некаторы час пасядзеў, нешта абдумваючы, потым з заплечнай скрыні дастаў прыборы і расставіў іх па дне кратзра. I зноў сеў. У яго ўсё было нармальна, і Павел павярнуўся да экрана Бурмакова.

— Яшчэ кіламетраў сто,— сказаў капітан,— і павярну назад.

— Без пасадкі? — здзівіўся Павел, бо ў плане яна была.

— На паверхні тут, падобна, нічога не ляжыць,— няпэўна адказаў Сцяпан Васільевіч.

Ён не ўдакладніў, што мае на ўвазе. Павел не перапытаў. Абмяняюцца здагадкамі пазней.

А ў кратэры, пакуль Гушча размаўляў з капітанам, нешта такі адбылося. Калі ён перавёў позірк на Віцеў экран, юнак стаяў, нахіліўшыся над аналізатарам паветра.

— Што, Віця? — спытаў Павел і далучыў да яго канала сувязь Бурмакова.

— Аднекуль сочыцца газ,— хлопец недаўменна азірнуўся, нібы не паверыў прыбору і хацеў убачыць газ сваімі вачамі.— Дзіўна.

— Устанаві бур,— падказаў Бурмакоў,— а сам адыдзі аж да «Скакунка». Раптам у гэтай бутэльцы сядзіць джын.

Як высветлілася, капітан мала памыляўся. Віця выпусціў калі не самога джына, то яго сына. Тонкі бур на дваццаціметровай глыбіні натрапіў на поласць, і адтуль, адкінуўшы далёка ў бок пераносную бурыльную ўстаноўку, шугануў светла-шэры фантан газа. Ён расцякаўся, паволі апускаўся долу, засцілаючы рухомай плёнкай дно кратэра. I гэта незвычайнае для Марса відовішча, сведчанне яго жыцця, блізкага ў сваёй аснове да зямнога, узрадавала касманаўтаў. Такі Марс быў больш зразумелы.

— Можа, варта забіць шчыліну? — прапанаваў Віця.

— Хай курыцца,— не пагадзіўся Бурмакоў.— Гэта ж тутэйшае, марсіянскае. Шкоды мясцовай прыродзе не наробіць, а нам цікава паглядзець, што адбудзецца ў гарлавіне, здавалася б, мёртвага вулкана.

Сцяпан Васільевіч даляцеў да зададзенага пункта і, перш чым вяртацца, усё-такі пасадзіў самалёт на невялікай зручнай пляцоўцы, якую адшукаў каля падножжа гары. У гэтым месцы ў гару ўразалася тая самая цясніна, у вусці якой зараз прачынаўся Віцеў вулкан.

— Ведаеце,— растлумачыў капітан сваё нечаканае рашэнне апусціцца,— цясніна пераходзіць у доўгую і высокую пячору. Зазірну. Не зважайце, калі сувязь перарвецца,— і пайшоў у пячору.

Віця быў каля ракетаплана. Пагойдваючыся на мяккім трапе, як на качэлях, ён цярпліва чакаў, чым скончыцца яго ўварванне ў марсіянскую прыроду. Навокал было ціха, спакойна. Чуйныя прыборы, устаноўленыя на трох аўтаматычных вартавых станцыях, не адзначалі ажыўлення ў тутэйшых нетрах. Толькі газ, быццам яму дагэтуль у каменным сутарэнні было вельмі цесна, спачатку адным языком, потым другім лізнуў край жарала вулкана і раптам абляпіў яго круглым і пушыстым каўняром. У разрэджаным навакольным паветры газ хутка святлеў, раствараўся. А знізу напіралі ўсё новыя і новыя шызыя клубы.

Аўтаматы-вартаўнікі ажывіліся, заварушылі антэнамі, нібы пачалі між сабой раіцца, і два з іх пакаціліся да кратэра.

Тым часам Бурмакоў выйшаў з пячоры. Павел пачуў яго голас:

— Вяртаюся...

— Што там у вас? — Павел задаў пытанне больш па інерцыі, калі б што было, Сцяпан Васільевіч сам паведаміў бы.

Аднак Бурмакоў адказаў:

— Хто ведае...

А Паўлу раптам захацелася паглядзець на выраз яго твару. Аднак на экране віднелася толькі ўзгорыстая аднастайная раўніна, якая праплывала пад самалётам,— сябе капітан паказаць не пажадаў.

I Бурмакоў, і Віця, як згаварыліся, маўчалі. Так працягвалася з гадзіну. Яна здалася Паўлу незвычайна доўгай і нуднай.

I раптам пільныя аўтаматычныя вартаўнікі зноў захваляваліся, закруцілі вусамі-антэнамі, на гэты раз нібы прыслухоўваючыся да нечага. Праз хвіліну яны адкаціліся на крок, выставіўшы антэны ў бок дымнага жарала. Быццам бараніліся ад небяспекі. Параўнанне адалося Паўлу трапным — вельмі сярдзітымі выглядалі на экране маленькія шарыкі-шасціножкі. Іх паводзіны занепакоілі і Віцю. Ён саскочыў з прыступкі і нахіліўся над вартаўніком, які застаўся каля ракетаплана.

— Ого! — усклікнуў юнак.— Штуршкі сілаю да аднаго бала.

I ў гэты момант на Паўлавым пульце ажылі індыкатары сувязі з аўтаматычнымі станцыямі Марса. Карабельная ЭВМ паведамляла, што ў раёне пасадкі «Скакунка» ў глыбіні ўзніклі і нарастаюць ваганні кары. У зоне кантролю іншых станцый гэта з’ява не назіраецца. Павел паведаміў пра сігнал Віцю і капітану.

— Лакальны характар?..— раздумліва прамовіў Бурмакоў.— I то дзякуй.

— Што? — не зразумеў Віця.

— Што твой першы кантакт з Марсам не выглядае маштабным.— Сцяпан Васільевіч, напэўна, пры гэтым пасміхнуўся, бо голас гучаў мякка, спагадліва.— Зможаш, пратрымайся. Я хутка.— Зрэшты, гэта быў яго канфлікт, толькі створаны Віцевымі рукамі.

Бурмакоў з’явіўся праз паўгадзіны. Вулкан ужо курыўся па-сапраўднаму грозна, выдыхаючы перамешаны з попелам чорны дым. Аўтаматычныя вартаўнікі, як палахлівыя шчанюкі, адступілі ўжо да самага ракетаплана. У іх праграме было толькі паведамляць пра небяспеку, а не змагацца з ёю. Праўда, Віця мог паслаць іх бліжэй да жарала, загад яны выканалі б. Але яму было шкада гэтых смешных з выгляду апаратаў. Ды і абставіны не вымагалі крайніх мер. I Віця з усмешкай назіраў, як механічныя памочнікі здаюць пазіцыі адну за другой. Самому Віцю зусім не было страшна. Ні газавае вывяржэнне, ні ледзь улоўныя штуршкі пад нагамі пакуль небяспечнымі не выглядалі.

Вулкан, аднак, нібы толькі чакаў Бурмакова. Не паспелі яны з Віцем пагрузіць самалёт у ракетаплан, як з адразу пачырванелага жарала вырваўся вогненны слуп, несучы з сабой гарачую лаву, кідаючы высока ў неба распаленыя камяні. Але яшчэ да гэтага Павел крыкнуў: «Будзе выбух!» — электронны мозг «Набата» разгадаў сітуацыю. Бурмакоў толькі паказаў рукой на яшчэ не складзеную апаратуру, маўляў, не пакідаць жа яе тут, спатрэбіцца. На караблі меліся запасныя самалёты, але капітан быў чалавекам ашчадным. Не зважаючы на небяспеку — камяні падалі ўжо каля «Скакунка»,— ён спачатку пагрузіў у ракетаплан верных механічных вартаўнікоў, потым разабраны самалёт і тады ўжо далучыўся да Віці, які ўвесь гэты час стаяў напагатове каля выхаднога люка.

Людзям, схаваным за моцным корпусам ракетаплана, нічога не пагражала цяпер, і Сцяпан Васільевіч сказаў:

— Пабудзем да канца, засталося мала.

Ён не памыліўся. Каменны дождж на хвіліну сціх. Над выцягнутым жаралом узнік чорны купал, ён рос, надзімаўся, ператвараўся ў вялікі шар, у сярэдзіне якога бушавала полымя.

Ракетаплан хіснуўся, нахіліўся, але ўтрымаўся ў вертыкальным становішчы. Нацэлены вострым шпілем у зеніт, ён як сімвал чалавечай сілы горда стаяў сярод разгулу варожай стыхіі.

Бурмакоў паклаў руку на штурвал, і па яго напружанай постаці Павел здагадаўся, што ўзнікла сітуацыя, калі ўсё будуць вырашаць імгненні. I яшчэ зразумеў, што капітан запусціць рухавік толькі ў самы апошні момант.

Шар над жаралом вулкана раптам раскалоўся, сыпануўшы вакол вогненнымі іскрамі, і па схілах кратэра імкліва панеслася, глытаючы камяні, пузырыстая дымная лава.

Паўлу стала не па сабе, захацелася заплюшчыць вочы. Ён не ўтрымаўся, нагадаў: