Уладзімір ШЫЦІК

АПОШНЯЯ АРБІТА

Частка першая

I

Ліўневы вясенні дождж наляцеў знянацку, быццам прарваўся з-за высокага гмаху на суседняй вуліцы, і выліў на зямлю сцяну вады. Павел Гушча кінуўся да бліжэйшага пад’езда, рвануў дзверы. Яны былі замкнёныя, і каб не прамокнуць да апошняй ніткі, Павел прыціснуўся да сцяны.

Хвіліну раней ажыўленая, гаманлівая, вуліца адразу апусцела, стала шэрай, панылай. Паўлу раптам зрабілася сумна, няясная трывога кранула сэрца і пачала расці, мацнець.

Дождж перастаў гэтак жа раптоўна, як і пачаўся. Толькі напаследак гуллівы цёплы вецер усё-такі шпурнуў Паўлу ў твар жменю пырскаў. I зноў на яркім сінім небе заззяла сонца, гарачае, ласкавае. Павел ступіў на тратуар і спыніўся. 3 дома насупраць, спяшаючыся, выбегла дзяўчына, і хаця ад ліўня засталіся, як успамін, толькі лужынкі на асфальце, яна раскрыла над галавой квяцісты зялёны парасон. Гэта было смешна. А ў Паўла зашчымела сэрца. Дзяўчына была нечым падобная на Валю, і ён, падумаўшы гэта, зразумеў, што менавіта трывожыла яго тыя некалькі хвілін, пакуль хаваўся ад дажджу каля зачыненага пад’езда. Валя!

Пазнаёміліся яны мінулым летам. Тады Павел, гэтак жа ратуючыся ад непагадзі, туліўся да сцяны на чужым ганку, і Валя, зусім яшчэ не знаёмая, нясмела прыкрыла яго сваім парасонам. Ведаць бы, што чакае яго неўзабаве, не загаварыў бы з дзяўчынай, не пайшоў бы за ёю. Але хіба мог ён спадзявацца...

За апошнія гады цэнтр Мінска з гэтага праспекта перамясціўся ў новы раён. Там выраслі, пабудаваныя па найноўшаму слову архітэктуры і тэхнікі, дзяржаўныя ўстановы, тэатры, магазіны. Яны былі незвычайныя, прыгожыя, непадобныя адзін на аднаго. 3 раніцы да позняга вечара на вуліцах новага гарадскога раёна віраваў натоўп. I Павел з задавальненнем прыязджаў туды, калі здаралася нагода. Аднак стары куток Мінска ён любіў больш. Надта многае ў яго жыцці было звязана з ім. Тут ён вечарамі гуляў з аднакашнікамі-студэнтамі, калі вучыўся ва універсітэце; тут прызначаў Валі першыя спатканні і потым да ночы блукаў з ёю па прыціхлых сонных вуліцах.

Цудоўны быў гэта час! Каханне нібы акрыліла Паўла. Ен працаваў лёгка, з натхненнем. Яму, першаму з зямлян, удалося адкрыць радыёвыпраменьванні з вобласці сузор’я Індзейца, даказаць, што паслалі іх разумныя істоты. Зацікаўленыя астраномы пачалі больш пільна назіраць за Індзейцам, і неўзабаве было выяўлена, што адна з яго зорак напэўна мае планеты.

Расшыфраваць сігналы пакуль не ўдалося. Але ні Гушча, ні іншыя вучоныя і не спадзяваліся на хуткі поспех. На даным этапе было важна ўжо тое, што сігналы падаюцца рэгулярна, што ў іх пракідаецца пэўны сэнс. А ў Паўла была яшчэ адна думка — неверагодная, фантастычная, пра якую не адважваўся нават гаварыць уголас, бо доказаў не меў, а на інтуіцыю ў сур’ёзнай размове не спашлешся. I толькі апошнім часам усё часцей марыў, што некалі здабудзе факты, каб пацвердзіць сваю здагадку.

Напэўна, гэта мара і прывяла яго ў школу касманаўтыкі. У сярэдзіне дваццаць першага стагоддзя Зямля жыла прадчуваннем, верыла, што настае эра дальніх масавых касмічных палётаў. Бо ўсё часцей ракеты з людзьмі стартавалі да Месяца, а навуковыя аўтаматычныя станцыі рабілі пасадкі на Меркурыі, Венеры, Марсе, абляталі Юпітэр і Сатурн, забіраліся на ўскраіну Сонечнай сістэмы. I таму паўсюдна ствараліся касмаклубы, як некалі ў мінулым стагоддзі — Павел чытаў пра гэта — аэраклубы. Маладыя людзі асвойвалі асновы касманаўтыкі, праходзілі фізічную падрыхтоўку, каб, калі спатрэбіцца, быць напагатове. Яны верылі, што блізкі час рашучага штурму космасу. I вось для Паўла здарылася тое, на што ён баяўся нават спадзявацца. Касмічны цэнтр зацвердзіў яго кандыдатам у экспедыцыю, якая восенню павінна была надоўга пакінуць Зямлю. Пра гэта паўгадзіны таму назад паведаміў начальнік экспедыцыі вядомы касманаўт Сцяпан Васільевіч Бурмакоў.

У бібліятэцы, старой мінскай «Ленінцы», Павел на імгненне пазбыўся свайго непакою. Незабыўным юнацтвам павявала ад гэтых знаёмых і бясконца дарагіх калідораў, залаў, кабінетаў. Павел хвіліну пастаяў, удыхаючы ні з чым не параўнальны пах старых кніг, які, здавалася, трымаўся нават у сценах, і накіраваўся да свайго століка. На ім ляжалі пажоўклыя ад часу падшыўкі старых газет і часопісаў, кнігі. Іх Павел заказаў па тэлефоне адразу пасля размовы з Бурмаковым.

Гіпотэза пра касмічных гасцей Зямлі некалі хвалявала многіх спецыялістаў і даследчыкаў, выклікала гарачыя дыскусіі. А потым пра яе паступова забыліся. Відаць, неверагодным здалося гэта нават самым упартым прыхільнікам гіпотэзы, тым болей што ўсе пошукі дадатковых слядоў, доказаў аказаліся марнымі. Павел жа, як толькі пазнаёміўся з меркаваннямі аўтараў гіпотэзы, адразу паверыў, што прышэльцы на Зямлі былі. Мажліва, вельмі даўно, таму і захавалася так мала і да таго такіх няпэўных прыкмет іх прылёту. А крыху пазней ён падумаў, што, наведаўшы Зямлю, прадстаўнікі чужой цывілізацыі, напэўна, пабывалі і на некаторых планетах Сонечнай сістэмы, у прыватнасці на Марсе, які выглядае для гэтай мэты найбольш прывабным.

Неяк у час гутаркі з Бурмаковым Павел напаўжартам, напаўсур’ёзна выказаў сваю думку аб прышэльцах. Сцяпан Васільевіч, здалося, прапусціў яго словы міма вушэй. Але, відаць, запомніў, бо іншай прычыны, якая тлумачыла б просьбу вярнуцца да матэрыялаў старой дыскусіі, Павел не знаходзіў. Уздыхнуўшы, ён разгарнуў кнігу.

Навука сцвярджала: гасцей з космасу не было, калі, вядома, не лічыць метэарытаў. Довады выглядалі пераканаўча. Толькі не для Паўла. Ён чытаў і ў думках спрачаўся з сваімі нябачнымі апанентамі, якія нібы знарок не хацелі заўважаць, што і ў дваццаць першым стагоддзі ўсё яшчэ нельга растлумачыць многія з’явы і факты. У гарах Антылівана знаходзіцца славутая Баальбекская веранда — пляцоўка плошчаю Ў некалькі квадратных кіламетраў. Яна вымашчана вялізнымі добра адшліфаванымі каменнымі плітамі. Само па сабе гэта не здзіўляла б. Здолелі ж старажытныя егіпцяне без вежавых кранаў узвесці піраміду Хеопса, якая здаўна лічыцца адным з цудаў свету.

А Баальбек будаваўся раней, і калі ў пірамідах пліты важаць две-тры тоны, то на верандзе — да дзвюх тысяч тон. Людзі помняць Баальбёк з таго часу, як помняць сябе. Аднак ці маглі нашы старажытныя продкі пабудаваць такое тэхнічна дасканалае цуда і, галоўнае, навошта? Яны ж, як вядома, былі людзі практычныя і, не маючы пільнай патрэбы, не трацілі б сілы і сродкі на гэта збудаванне, бо дзеля чаго яно існавала, не відно. Дык чаму не зрабіць другі вывад: будавалі Баальбекскую веранду не зямляне, а госці з космасу і была яна стартавай пляцоўкай іх зоркалёта. Ніхто не даказаў, што гэта так, але ніхто не даказаў і адваротнае.

I на тэрыторыі Перу, у Паўднёвай Амерыцы, ёсць загадкавыя помнікі. Непадалёк ад паселішча Ціагунака ў Андах на беразе горнага возера захаваліся рэшткі вялікага горада. Дамы, храмы, умацаванні ўзведзены з вялікіх камянёў і блокаў вагой у дзесяткі тон. Вядома, горад будавалі не касмічныя прышэльцы, ім ён быў непатрэбны. А вось навучыць абарыгенаў, як даставіць на такую вышыню цяжкія пліты, іншапланецяне маглі. Нездарма легенда інкаў сцвярджае, што ўзводзілі горад белыя барадатыя людзі і што пазней яны, калі пачалася паводка, уцяклі адсюль. А можа, паляцелі? А веды племя майя ў галіне астраноміі, якія навукова пацвердзіць удалося толькі ў дваццатым стагоддзі,— адкуль яны? А можа, іх паведамілі людзям чужынцы? Не, ён, Павел Гушча, так хутка не адкіне гіпотэзу, не пагадзіцца з тымі, хто лічыць усё гэта зямным...

Павел так засяродзіўся, што не пачуў за спіной лёгкіх крокаў. Схамянуўся толькі тады, калі мяккія і цёплыя пальцы пяшчотна ляглі на яго вочы. Ён асяярожна разняў дзявочыя рукі, азірнуўся і ўбачыў Валю.

Дзяўчына нахілілася да стала, прачытала некалькі радкоў і здзіўлена зірнула на сябра: