На экране была паўночная частка Марса, знятая з вышыні пяці тысяч кіламетраў. Ад палярнай зоны да экватара, заканчваючыся ў раёне, пазначаным на марсіянскіх картах як возера Сонца, цягнулася амаль суцэльная шэрая стужка. Некалі італьянскі астраном Скіапарэлі, аўтар гіпотэзы аб марсіянскіх каналах, назваў і гэту стужку каналам, даўшы яму імя Нектар. На жаль, Нектар не стаў артэрыяй жыцця, пазней высветлілася, што гэта проста ланцуг вялікіх кратэраў. Праўда, людзі і да цяперашняга часу не ведаюць, чаму яны размясціліся так строга адзін за адным. Але гэта ўжо іншае пытанне. А вось пункт, дзе неўзабаве апусціцца наш «Скакунок» — невялікі ракетаплан, пабудаваны спецыяльна для нашай экспедыцыі. Гэты пункт знаходзіцца на левым, заходнім беразе возера Сонца — выцягнутага няправільнага авала, які цямнее на светлым чырванаватым фоне пустыні. I возера, і бухта атрымалі сваю назву даўно, вады там няма, гэта стала вядомым яшчэ ў мінулым стагоддзі...

Наступныя кадры на экране — здымкі, зробленыя ўжо на месцы нашай будучай высадкі. Сумны пейзаж. Як хапае вока, ляжыць сухая парэпаная марсіянская зямля. Падобна, некалі тут грымелі вулканы, шугалі патокі распаленай лавы, віліся попельныя смерчы. Потым усё сціхла, акамянела, змярцвела. Гляджу на экран, на гэту аднастайнасць, і сумна робіцца. Спытаеце, ад чаго, бо нічога неспадзяванага не здарылася? Скажу: хочацца, каб падкінуў Марс загадку. Складаную, галаваломную...

29 сакавіка. Напэўна, толькі ў марах усё незвычайна і ўрачыста. У жыцці самая важная падзея часта выглядае да крыўднага будзённай. Колькі мы гаварылі між сабой пра сустрэчу з Марсам — узнёсла, з хваляваннем! А надышла яна, і ніхто не запляскаў у далоні. Эмоцыі саступілі месца клопатам. I гэты дзень, калі барвовы дыск навіс над караблём, засланіўшы добрую палавіну неба, стаў для нас толькі працягам папярэдніх. Праўда, кожны з нас затрымлівае позірк, разглядаючы высокія горы, шырокія плато, глыбокія каньёны, кратэры, якія праплываюць за ілюмінатарамі. Але ненадоўга. Мы працуем, забываючы на адпачынак і сон. Яшчэ і яшчэ правяраем тэхніку, абсталяванне: і прызначаныя для высадкі, і запасныя. А «ўра» будзем крычаць потым. I то, відаць, адзін я. С. В. чужая планета не дзіва, а П. К. на яго раўняецца.

Да высадкі асталося чатыры дні!

Частка трэцяя

I

На караблі, як і на Зямлі, у гэты час была ноч. Нават сонца і тое знаходзілася на тым баку Марса. Так што ўпершыню за некалькі месяцаў на некаторы час спалучыліся ўмоўны і сапраўдны падзел сутак. Бурмакоў і Віця спалі. Павел дзяжурыў. Ён любіў такія ціхія гадзіны, калі ўсё наўкола замірае і толькі мігценне індыкатараў на пульце напамінае, што «Набат» імчыцца ў касмічнай прасторы, а нястомныя агрэгаты ахоўваюць спакой чалавека.

Сённяшняя Паўлава вахта знешне нічым не адрознівалася ад іншых. Тая ж цішыня каля пульта, і нішто не патрабуе ад яго захадаў, дзейнасці, Сядзі, думай... I ўсё-такі гэта дзяжурства было адметнае, асаблівае. На самым пачатку яго «Набат» ператварыўся ў штучны спадарожнік планеты, выйшаўшы на амаль кругавую арбіту з аддаленнем ад паверхні каля ста пяцідзесяці кіламетраў. Яшчэ ніколі чалавек не быў так блізка ад Марса!

Павел ссунуў ахоўныя засланкі з ілюмінатараў, і Марс адразу пагрозліва наблізіўся да карабля. Павел бываў на зямных арбітальных станцыях, але ніколі не адчуваў трывогі, няўпэўненасці. А зараз глядзеў на незнаёмыя і ўвогуле адсюль мірныя краявіды, і яму хацелася глыбей уціснуцца ў крэсла, быць далей ад навіслай над караблём вялізнай планеты.

Павел пасміхнуўся са свайго страху. Пагроза калі і існавала, то толькі ў яго фантазіі. Проста за доўгі час прывык, што за ілюмінатарамі «Набата» — неабсяжная адкрытая прастора. Гэта, напэўна, нешта падобнае на марскую хваробу ў новым, касмічным выданні. Ці адолее ён яе? Паўлу ўспомнілася, як аднойчы ў Чорным моры яго на яхце заспеў шторм. Даўно тое было. Але і да гэтага часу па целе бягуць халодныя і пякучыя мурашкі, калі ўспамінаецца, як рытмічна і бяздумна накатваліся на маленькую слабую яхту высачэзныя шэрыя валы з белымі пеннымі грывамі, як нібы прыціскалі яго да палубы цяжкія хмары беспрасветнага неба.

Тады Павел справіўся. Спачатку з сабой, з сваёй марской хваробай, потым і з ашалелай стыхіяй. Бо выкінуў з галавы небяспеку, страх. Забыўся на іх. Бачыў толькі сілу, якую мусіў адолець...

Павел у думках яшчэ быў на Зямлі, сярод бурных марскіх хваляў і таму не адразу ўцяміў, што нешта адбылося. Быццам у незаўважны рух карабля ўварвалася штосьці старонняе. I адразу знікла. Яно было такое няўлоўнае, што Павел не паверыў сабе. Імгненне-другое ён тупа глядзеў на па-ранейшаму спакойныя індыкатары, потым схамянуўся, націснуў клавішу кантрольнай сістэмы аўтапілота. Запіс на прыборы папоўз у адваротным кірунку. Нябачнае пяро вычэрчвала роўную хвалепадобную лінію. Павел хацеў быў ужо выключыць электроннага кантралёра, як пяро раптам падскочыла ўгору, пакінуўшы за сабой адзінокі і не надта высокі пік. Гэта азначала, што «Набат» нібы спатыкнуўся ў сваім палёце, зусім як чалавек, які падняў нагу, але зрабіў крок, затрымаўшыся. Павел перасмыкнуў плячамі і праверыў, ці не было сустрэчы з буйным метэарытам. Прастора на шмат кіламетраў навокал была чыстая. Увогуле, ён мог гэта і не правяраць — з’яўленне метэарыта адзначылі б іншыя прыборы.

Павел падумаў, што, напэўна, нейкі марсіянскі віхор выдыхнуў на стапяцідзесяцікіламетровую вышыню і тузануў па дарозе іх карабель. Ён разумеў, што гэта неверагодна, аднак іншага тлумачэння не знаходзіў.

Бурмакоў, выслухаўшы справаздачу Паўла аб вахце, уважліва прагледзеў усе запісы сістэм кіравання «Набатам». Але і ён не змог сказаць што-небудзь пэўнае. Тым болей што новых штуршкоў не было, хаця карабель пасля таго зрабіў шэсць віткоў вакол Марса.

— Будзем лічыць гэта першай загадкай ваяўнічага суседа Зямлі,— сказаў ён Паўлу.

— А што застаецца?

— Чакаць,— бесклапотна заявіў Віця.— Калі гэта не выпадак, то абавязкова паўторыцца.

— Мудрэц! — Павел ускудлачыў юнаку галаву.

— Не такая ўжо благая парада,— усміхнуўся капітан.— Нам сапраўды трэба набірацца цярпення.

Зрэшты, надаваць вялікае значэнне гэтаму, амаль непрыкметнаму штуршку, адзначанаму толькі чуйнымі апаратамі, падстаў не было. I Павел хутка перастаў думаць пра яго — надышла пара высадкі на Марс.

Раён першага знаёмства з планетай выклікаў у Паўла дваістае пачуццё. 3 аднаго боку, натуральную цікавасць чалавека да чужой планеты, з другога — нейкую расчараванасць, падман у спадзяваннях. Пад «Набатам» былі суровыя мёртвыя абсягі. У душы Павел быў больш рэалістам, чым летуценнікам. I ад гэтага першага прылёту чалавека на Марс хацеў мець здабыткі не толькі маральнага плана, а і канкрэтнага прыкладнога прызначэння. Ён не хаваў сваіх поглядаў, і Бурмакоў, паказваючы яму на экране чарговы кратэр, падобны на дзесяткі папярэдніх, жартаваў:

— Павел Канстанцінавіч, глядзіце, якія зубцы. Як на сценах сярэдневяковай крэпасці.

— Не хапае толькі байніц,— бурчаў Гушча.

— I марсіян за імі,— Сцяпан Васільевіч у гэтыя дні быў вельмі вясёлым, гатовым жартаваць бясконца.— На планеце забудзецеся на ўсе свае расчараванні.

Гушча і сам разумее, што занадта ные, і вінавата пасміхаецца.

— А вунь славутая Нікс Алімпіка,— Сцяпан Васільевіч пераводзіць размову на іншае. Падстава для гэтага слушная. 3 левага боку насустрач караблю наплывае яркая марсіянская вобласць — Снягі Алімпіка.— Праўда, паэтычна?

— Такі гігант патрабуе, бадай, прозы,— дух супярэчлівасці не пакідае Паўла,— Пяцьсот кіламетраў даўжыні!

— Хацеў бы я пабываць на гэтай гары,— Бурмакоў у думках ужо там, і яго вочы па-маладому іскрацца.

— У чым справа?

— Марс вялікі,— з жалем паківаў ён галавой,— усё не абдымеш.

II