— Тваё імя Вундэркінд? — Валя працягнула руку: — А я — Валянціна.

Робат дакрануўся да яе рукі сваімі мяккімі і моцнымі пальцамі і, зусім як чалавек, салідна прамовіў:

— Вельмі прыемна,— і нават схіліў галаву.

А я падумаў, што зараз ён стукне абцасамі, як сапраўдны фацэтны кавалер. Не стукнуў, толькі дапытліва агледзеў Валю, нібы складаючы ўражанне ці запамінаючы.

Тады робат насмяшыў нас, а пазней я даведаўся, што ён наогул мае неверагодныя здольнасці: валодае вялікімі ведамі ў розных галінах навукі і тэхнікі, можа ацэньваць надвор’е, атрымаўшы заданне — разважае, аналізуе любую магчымую сітуацыю, знаходзячы аптымальнае рашэнне. Зрэшты, гэта самае робіць і ЭВМ сярэдняй магутнасці. Так што, нас з Валяй уразіў больш знешні выгляд робата, чым яго кібернетычмы розум.

Натуральна, П. К. узяў Вундэркінда з сабой на «Набат». Але якое дачыненне меў кібер да шахмат?

Вундэркінд зайшоў, павітаўся і ўтаропіўся ў С. В.— выклікаў ён, а нашы галасы робат адрозніваў.

— Ты ўмееш гуляць у шахматы? — спытаў С. В.

— Мая праграма прадугледжвае гэта,— сцісла адказаў Вундаркінд.

А мне чамусьці стала не па сабе. Што, калі над яго шахматнай праграмай працаваў хто-небудзь з славутых гросмайстраў? Я адчуў, што над маім тытулам непераможнага навісла нечаканая пагроза.

Але С. В. не даваў мне часу на роздум.

— Вундэркінд, ты згуляеш партыю з чэмпіёнам «Набата»,— і С. В. не ўтрымаўся, падпусціў-такі шпільку, відаць, каб я не надта занасіўся,— з стажорам Вікто́рам Асадчым.— Гэта «Вікто́р», якое мне звычайна падабалася, прагучала зараз надта іранічна.

— Калі стажор Віктар пажадае,— ён і пагаджаўся, і пытаўся. Напэўна, усё-такі, падумалася мне, не пашкодзіла б і кіберам надаць крыху эмацыянальнасці ў паводзінах, хаця б штучнай, адпаведнай моманту. Хай бы Вундэркінд хаця б для выгляду захваляваўся, выказаў нерашучасць. А то гэта нейкі псіхалагічны шантаж — яго ж зусім не цікавіць вынік.

— Як, Вікто́р? — Упэўнены, С. В. задаў пытанне проста для прыліку, інакш навошта было клікаць робата.

Мне адступаць не было куды. Я ж абвясціў сябе чэмпіёнам. Ды, калі па-шчырасці, не баяўся я гэтага дасціпнага робата. ЭВМ — толькі ЭВМ, нават здольная выконваць мільёны аперацый у секунду. Фантазіі ў яе няма. А шахматы — творчасць, мастацтва.

Мы кінулі жэрабя — так настояў Вундэркінд. Нічога не скажаш, запраграміравалі яго сапраўдным спартсменам. Мне дасталіся белыя фігуры. С. В. прысеў каля нашага століка, а П. К, сачыў за партыяй з рубкі па тэлевізары.

Дэбют разыгралі хутка, як бліцысты,— аказалася, тэорыю Вундэркінд ведае (або помніць) выдатна. Гэта мяне не збянтэжыла. Яшчэ ў мінулым стагоддзі Каісы (так называлі тады некаторыя праграмы) у шахматнай тэорыі былі энцыклапедыстамі, ды калі яна канчалася і прыходзілася рашаць праблемы самастойна, пачыналі памыляцца. Аднак і ў наш час, як мне было вядома, у пазіцыях, якія патрабавалі творчага падыходу, шахматныя машыны засталіся на даўнім узроўні. Так што я цярпліва чакаў, калі нарэшце скончыцца выбраны намі дэбют — разменны варыянт рускай партыі. Увогуле, мяняцца пачаў мой партнёр, і гэта павінна было мяне насцярожыць. Вундэркінд не мог быць баязліўцам, не збіраўся «бегчы» на нічыю, гуляючы чорнымі фігурамі. Але я, упэўнены ў сабе, нават не паспрабаваў заблытаць гульню, стварыць умовы для творчасці — рабіў хады, можа, добрыя, а па сутнасці не мацнейшыя, відавочныя. Адкуль мне было здагадацца, што шахматыста з Вундэркінда рабілі былы чэмпіён свету і адзін з прэтэндэнтаў на гэта званне. Не даўшы кіберу ўласнай фантазіі, яны затое здолелі прадугледзець фантазію майго ўзроўню. I даволі хутка я працягнуў Вундэркінду руку, віншуючы з перамогай.

Кібер праявіў літасць, відаць, запраграміраваную, і прапанаваў:

— Яшчэ адну?

Вельмі хацелася адыграцца, тым болей што якую гадзіну назад я тут навыхваляўся. Але ў мяне хапіла розуму адмовіцца, я зразумеў, што менавіта сёння не змагу гуляць раскавана, з натхненнем. Да такога праціўніка, як Вундэркінд, трэба падрыхтавацца псіхалагічна.

Вядома, мне было непрыемна. Але разам з тым я шчыра ўзрадаваўся, што на караблі ёсць такі цудоўны робат.

15 лютага. Працы цяпер хапае ўсім. У свой час па камандзе С. В. з Марса падняўся першы аўтаматычны разведчык. Я назіраў у тэлескоп яго старт. Праз некалькі секунд пасля выхаду ў эфір сігналу на заходнім беразе возера Сонца (усе марсіянскія назвы ўмоўныя, яны захаваліся з тых часоў, калі людзі мелі іншае ўяўленне аб планеце), дзе паверхня цямнейшая, успыхнуў агеньчык. Ён крыху пастаяў на месцы, нібы раздумваючы, што рабіць, потым паволі рушыў угору, пакідаючы за сабой кароткі і яркі хвост. 3 кожным імгненнем яго хуткасць павялічвалася, і праз некалькі хвілін над зацененым начным Марсам засвяцілася бліскучая зорачка. Разведчык імчаўся на сустрэчу з намі.

I вось сёння разведчык будзе ўзяты на борт «Набата». Мы чакаем яго з нецярпеннем. Аўтамат прынясе дадзеныя і здымкі мясцовасці, дзе намечана першая высадка чалавека. Праўда, пакуль карабель выйдзе на калямарсіянскую арбіту, прыбудуць яшчэ два разведчыкі. Да таго ж шмат інфармацыі перададуць станцыі, не запраграміраваныя на вяртанне. Многае таксама высветліцца і за час дзесяцідзённага аблёту планеты. Дадзеных хопіць, каб не садзіцца ў невядомае месца. Аднак гэты разведчык прынясе самыя першыя дакладныя звесткі. Разам з тым, думаю, колькі б мы здалёк ні даследавалі планету, усё роўна прыйдзецца садзіцца, як кажуць, слепа. Бо для чалавека зараз усё роўна, адкуль пачынаць — з возера Сонца ці з праліва Танаіс, паміж якімі, як сведчаць фотаздымкі, вялікай розніцы няма. А як хочацца, каб пункт першага кантакту быў выбраны найбольш удала, у самым цікавым раёне. Хаця, паўтараю, упэўнены, што плён ад гэтага будзе невялікі. Мабыць, толькі дзесятая ці сотая экспедыцыя знойдзе на Марсе нешта важнае, бо будзе мэтанакіраванай, мець канкрэтны адрас. Але хопіць прадказанняў. Усё гэта я пішу, напэўна, таму, што мне выпаў гонар несці вахту ў той час, калі будзем прымаць разведчыка. Значыць, я не лішні чалавек на караблі.

17 лютага. Учора знаёміліся з марсіянскімі матэрыяламі. Неверагодна! Не верыцца, што гэта ўсё прыбыло з далёкай планеты, чужой...

Апаратура «Набата» кантралявала сігналы разведвальнай станцыі з таго моманту, калі яна паднялася з Марса. А незадоўга перад тым, як я прыняў вахту, яе ўжо намацалі лакатары. ЭВМ вызначыла час і месца сустрэчы ў прасторы, яно было блізкім да вызначанага яшчэ на Зямлі! Фантастычна! I разам з тым мне крыху прыкра — за нас ледзвь не ўсё зроблена загадзя. Гэтак можна наогул абысціся без чалавека, усё аўтаматы выканаюць. А мы навошта тут?

Але мая справа не скардзіцца, а расказваць, як гэта было. На экране я ўбачыў маленькага бліскучага жучка-вусача з шырокімі і доўгімі, як у страказы, крылцамі. Вусы — гэта антэны, а крылы — сонечныя батарэі. Аднак падабенства з жуком поўнае. Я падключыў экраны С. В. і П. К. І паслаў «жуку» загад пачаць тармажэнне. Хуткасць «Набата», як я пісаў раней, рэгулюе аўтаматычны пілот, ён таксама запаволіў ход карабля.

Сустрэча адбылася а дванаццатай гадзіне. Зблізку разведчык ужо не нагадваў жука. Гэта была звычайная касмічная станцыя, якіх за апошнія гады шмат выпушчана ў прастору.

Мне не давялося доўга разглядаць нашага пасланца. Спецыяльны трал, выпушчаны з «Набата», захапіў яго і павёў у прызначаны для такіх гасцей элінг. Там разведчыка ўжо чакаў С. В., апрануты ў скафандр.

17 лютага (працяг). Мая вахта скончылася якраз у час. Вярнуўся С. В. з дастаўленымі матэрыяламі. Мы ўселіся перад вялікім экранам, і С. В. уключыў запісы. (Пробы паветра, грунту аналізаваліся ў лабараторыях, вынікі будуць пазней.) Перад намі ажылі марсіянскія краявіды.

Падобныя здымкі — не навіна, аўтаматычныя касмічныя станцыі, узброеныя тэлевізійнай апаратурай, ужо даўно рэгулярна і даволі дэталёва расказвалі пра тое, што траплялася ў поле іх аб'ектываў, і такія перадачы на Зямлі глядзелі, напэўна, амаль усе. Вачыў іх і я. Аднак тады мяне больш захаплялі дасягненні чалавечай думкі, дасканаласць тэхнікі, чым чужыя краявіды. Нечым нагадвалі яны мне ў экранным адлютраванні палотны мастакоў. Падобныя, але не сапраўдныя. Зараз жа на экране была зямля (хай даруюць строгія мовазнаўцы гэтую назву, іншага не знаходжу), па гэтай зямлі ў хуткім часе і я прайду нагамі. Чым яна акажацца для мяне, С. В. і П. К.? Другам, ворагам, абыякавым мёртвым асяроддзем? Менавіта гэта я хацеў зразумець, не чакаючы самога кантакту.